قرارداد رهن خودرو و نحوه تنظیم آن

ماده ۷۷۱ قانون مدنی می‌گوید که: "رهن عقدی است که به‌موجب آن مدیون مالی را برای وثیقه به داین می‌دهد. رهن دهنده را راهن و طرف دیگر را مرتهن می‌گویند." می‌دانیم که درک این تعریف دشوار است؛ اما اگر قصد وام گرفتن یا قرض کردن مقدار زیادی پول را دارید، به‌ناچار باید با قواعد عقد رهن آشنا شوید. در واقع شما برای گرفتن وام، نیاز به معرفی یک ضامن معتبر یا ارائه وثیقه‌ای قابل‌توجه دارید.

اگر ضامن نداشته باشید، باید از دارایی‌های ارزشمندتان مثل خانه یا ماشین برای رسیدن به هدف استفاده کنید. مثلاً ماشین خود را به رهن بگذارید تا وام‌دهنده خیالش از بابت پرداخت اقساط وام راحت شود و شما هم به مقصود خود برسید. در اینجا، علاوه بر قرارداد اولیه، باید قرارداد رهن خودرو را نیز میان خودتان و طرف مقابل بنویسید.

اگر فکر می‌کنید که علاوه بر قرارداد قرض، نیازی به نوشتن توافق‌نامه کتبی برای رهن خودرو ندارید، کاملاً در اشتباهید! چرا؟ تا انتهای این مطلب از وکیل‌باشی همراه ما باشید نا ضمن آشنایی با قواعد حقوقی و آثار رهن خودرو، توضیح دهیم که چرا تنظیم چنین قراردادی مهم است؟

قرارداد رهن خودرو چیست؟

"قرارداد رهن اتومبیل، موافقت‌نامه‌ای کتبی یا شفاهی است که میان راهن و مرتهن منعقد می‌گردد. راهن یا مدیون، شخصی است که به‌خاطر داشتن دین، خودرو یا سند ماشین خویش را نزد مرتهن به وثیقه می‌گذارد. در واقع، هدف از این توافق این است که داین {طلبکار} بتواند در صورت عدم پرداخت دین توسط مدیون {بدهکار}، طلب خویش را از محل فروش اتومبیل به دست آورد، یعنی به نوعی تضمین پرداخت دین."

همان‌طور که در مقدمه از تعریف عقد رهن (ماده 771 قانون مدنی) گفتیم، این عقد میان شخص راهن و مرتهن منعقد می‌شود. در قرارداد رهن ماشین نیز دقیقاً وضعیت به همین صورت است.

به این شکل که یک طرف قرارداد شخصی است که به‌خاطر بدهی‌اش، می‌خواهد ماشین یا سند ماشین خود را به‌عنوان وثیقه، نزد فردی که به او مدیون است قرارداد دهد تا بتواند طلبش را به‌صورت کامل، تسویه کند. این قرارداد بر اساس کلیات عقد رهن تنظیم می‌شود. برای درک بهتر این قرارداد، معنای 3 اصلاح زیر را به‌خاطر بسپارید:

1.   به رهن دهنده خودرو، "راهن" گفته می‌شود.

2.   شخصی که خودرو را به رهن می‌گیرد، "مرتهن" نامیده می‌شود.

3.   در قرارداد رهن خودرو، به خودرو عین مرهونه می‌گوییم.

 چنانچه قصد تنظیم قرارداد رهن خودرو را دارید، وکلای تیم وکیل‌باشی در کنار شما هستند تا ضمن تدوین یک موافقت‌نامه حرفه‌ای، مسائل حقوقی ضروری این قرارداد را طی جلسات مشاوره، به شما عزیزان منتقل کنند. 

از کجا بفهمیم سند خودرو در رهن است؟

پس از اینکه متوجه شدید قرارداد رهن خودرو چیست و چرا به نوشتن چنین توفقی نیاز داریم، سؤال مهم بعدی این است که چطور بفهمیم خودروی خریداری شده در رهن است؟ در واقع همان‌طور که برای خرید خانه وسواس به خرج می‌دهید و از اصالت سند ملک مطمئن می‌شوید، باید درمورد اتومبیل خریداری شده نیز دقت داشته باشید. چه‌بسا اتومبیلی را بخرید که تمام ظواهر قانونی آن درست و بدون ایراد باشد؛ اما فروشنده با شگردی خاص، یک خودروی در رهن بانک یا در رهن شرکت خودروسازی را به شما فروخته باشد!

برای پیشگیری ازاین‌گونه اتفاقات هولناک، کافی است به سایت سازمان ثبت اسناد و سامانه ثبت من مراجعه کنید. از طریق این سایت می‌توانید درباره اسناد املاک و خودروها، استعلامات موردنیاز خود را بررسی کنید.

البته، خودروهای صفرکیلومتری که از شرکت‌های سایپا و ایران‌خودرو می‌خرید، تا تسویه آخرین قسط خودرو در رهن شرکت مزبور می‌مانند. به‌این‌ترتیب، در برگ سبز اتومبیل، مهری مبنی بر در رهن بودن خودرو وجود دارد که از این طریق هم می‌توان به در رهن بودن یا نبودن اتومبیل پی برد. 

نحوه تنظیم نمونه قرارداد رهن خودرو

به‌طورکلی نحوه تنظیم قرارداد رهن خودرو به دو شکل شفاهی و کتبی است. هرچند اکثر قراردادهای رهن به‌صورت دستی نوشته می‌شوند؛ اما بهتر است به دفتر اسناد رسمی مراجعه کرده و پس از پرداخت حق تحریریه سند رهن، چنین قراردادی را بنویسید. ارکان و مواد اصلی این قرارداد نیز عبارت‌اند از:

ماده اول) مشخصات طرفین قرارداد (راهن و مرتهن)

ماده دوم) موضوع قرارداد که شامل مشخصات دقیق خودرو مثل پلاک، رنگ، سال تولید و... است.

ماده سوم) منظور از مبلغ قرارداد، همان مقدار دین (طلب) راهن به مرتهن است.

ماده چهارم) مدت قرارداد که نشان‌دهنده مدت اعتبار قرارداد رهن خودرو است. به‌عبارت‌دیگر باید به‌صورت واضح مشخص کنید که قرار است ماشین یا سند آن تا چه زمانی نزد مرتهن به‌عنوان وثیقه باقی خواهد ماند؟

ماده پنجم) نحوه پرداخت اقساط. اگر قصد دارید وام اخذ شده یا بدهی را طی چند قسط بپردازی پس باید تاریخ سررسید هر قسط و نحوه پرداخت اعم از نقدی یا توسط چک را قید کنید.

ماده ششم) شرایط فسخ قرارداد که مشخص می‌کنند قرارداد رهن خودرو تحت چه شرایطی و از سوی کدام یک از طرفین به پایان می‌رسد. برای شفاف‌تر شدن شرایط فسخ، بهتر است تعهدات راهن و مرتهن را در بندهای جداگانه بنویسید.

ماده هفتم) نحوه حل‌وفصل اختلافات میان راهن و مرتهن. آیا منازعات به وجود آمده میان طرفین باید از طریق محاکم دادگستری پیگیری شوند یا امکان مراجعه به داور مورد رضایت هر دو طرف نیز وجود دارد؟

در مواد بعدی می‌توانید به مسائلی از قبیل فورس ماژور (موارد اضطراری)، نسخه‌های قرارداد، امضای طرفین و شهود آن‌ها اشاره کنید. البته، عقد رهن آن قدر پیچیده است که بدون تردید بدون کمک یک وکیل متبحر نمی‌توانید به‌تنهایی آن را تنظیم کنید. به همین خاطر، توصیه می‌کنیم از بنا بر شرایط شخصی‌تان از فرایند مشاوره حقوقی آنلاین یا تلفنی استفاده کنید.

مدارک موردنیاز برای فک رهن خودرو

پس از اینکه تمامی اقساط خودرو را تسویه کنید، سند خودروی در رهن، آزاد می‌شود که در حقوق به آن فک رهن می‌گوییم. در میان اغلب مردم عبارت «مدارک لازم برای قرارداد رهن خودرو» رایج شده است درحالی‌که این جمله کاملاً نادرست بوده و این فک رهن خودرو است که به مدارک زیر نیاز دارد:

·       مدارک اثبات‌کننده هویت مالک خودرویی که اتومبیلش در رهن بوده

·       اصل سند خودرو

·       کارت مشخصات خودرو

اگر خودروی شما در رهن شرکت‌های خودروسازی همچون سایپا و ایران‌خودرو است، ابتدا باید یک معرفی‌نامه از همان شرکت دریافت کنید؛ سپس آن را به مرکز تعویض پلاک خودرو ارائه دهید. چنانچه جریمه معوقه‌ای داشته باشید، باید نسبت به پرداخت آن نیز اقدام کنید.

پس از آشنایی اجمالی با در رهن گذاشتن سند خودرو، در این قسمت توصیه می‌کنیم مطالعه این مطلب را از دست ندهید: با لایحه ابطال اسناد رسمی و اسناد رهنی آشنا شوید

در قرارداد رهن خودرو چه شرایطی را باید برای رهن سند خودرو رعایت کنیم؟

از مهم‌ترین شرایط در رهن گذاشتن سند خودرو و به‌طورکلی شرایط قرارداد رهن خودرو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.   به‌موجب ماده 733 ق.م مال مرهونه که در اینجا اتومبیل است، باید به‌صورت قانونی قابلیت نقل‌وانتقال داشته باشد. مثلاً اگر خودرو متعلق به یک تاجر ورشکسته باشد، قابل‌واگذاری نخواهد بود چرا که از نظر قانون‌گذار فرد ورشکسته صلاحیت انجام معامله را ندارد و نمی‌تواند در اموالش دخل و تصرف داشته باشد.

2.   شرط بعدی این است که خودرو متعلق به فرد دیگری نباشد؛ یعنی اگر شما می‌خواهید برای گرفتن وام از بانک، خودروی برادرتان را به‌عنوان وثیقه معرفی کنید، چنین چیزی قابل‌قبول نیست. در رهن، مهم این است که مال مرهونه متعلق به راهن باشد.

3.   مال مورد رهن باید عین معین باشد والا رهن باطل است. به‌عبارت‌دیگر، یک مستأجر اتومبیل نمی‌تواند خودرو را به رهن بگذارد چرا که او فقط مالک منافع ماشین است. در نتیجه، رهن منفعت قابل‌پذیرش نیست.

4.   شرط بعدی که ما در وکیل‌باشی آن را توصیه می‌کنیم، تنظیم قرارداد رهن خودرو در دفتر اسناد رسمی است. زیرا ثبت هر نوع قرارداد در دفترخانه‌های اسناد رسمی باعث رسمیت بخشیدن به آن‌ها می‌شود و نگرانی راجع به ایجاد منازعه درمورد آن قرارداد به صفر می‌رسد.

مجازات فروش خودرو در رهن

به‌طورکلی امکان تنظیم قرارداد فروش خودرو در رهن به‌صورت رسمی وجود ندارد و ما هم چنین کاری را توصیه نمی‌کنیم. حال اگر خریدار خودرو نسبت به این موضوع آگاهی داشته باشد، طرفین می‌توانند مبایعه‌نامه‌ای را میان خودشان تنظیم کنند. (هرچند بهتر است این کار نزد یک وکیل صورت بگیرد)

حال اگر خریدار ماشینی که در رهن است، از این قضیه مطلع نباشد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ در اینجا می‌توانیم مسئله پیش رو را از دو بعد حقوقی و کیفری بررسی کنیم. از نظر حقوقی، قانون‌گذار صراحتاً در ماده 793 ق.م گفته است که "راهن نیم تواند هیچ‌گونه تصرفی در مال مرهونه انجام دهد مگر به اذن مرتهن"

پس اگر ماشین شما در رهن شخص دیگری باشد و بااین‌حال آن را بفروشید، اولاً چنین اجازه‌ای را ندارید. ثانیاً قرارداد خرید و فروش خودرو صورت‌گرفته غیرنافذ و اصطلاحاً فضولی است. یعنی مرتهن باید به قرارداد فرش اتومبیل رضایت دهد تا این توافق معتبر و قانونی شود والا غیرنافذ و نامعتبر است. چرا که تا زمان فک رهن خودرو، ماشین موردنظر در ید مرتهن قرار دارد و راهن بدون اجازه او حق هیچ‌گونه دخل و تصرف در خودرو را ندارد.

حال اگر فروشنده خودروی رهنی با توسل به عملیات متقلبانه مانند جعل سند و امثال آن، اقدام به فروش کرده باشد، او مجرم شناخته می‌شود. در واقع این شخص به‌موجب ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری، کلاهبردار بوده و علاوه بر جرم کلاهبرداری، مرتکب جرم جعل نیز شده است.

و اما جمع‌بندی مطلب

قرارداد رهن خودرو از آن دسته توافقاتی است که میان مردم رواج زیادی دارد؛ اما متأسفانه عده کمی از جزئیات حقوقی آن مطلع هستند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم این مطلب از وکیل‌باشی را به چنین موضوع مهمی اختصاص دهیم. در این میان به سؤالات پرتکراری مانند نحوه فک رهن خودرو، شرایط تنظیم این قرارداد و... پاسخ دادیم. امیدواریم این نوشته برای شما و سایر مخاطبان وکیل‌باشی مفید باشد. چنانچه در زمینه تنظیم قرارداد رهن خودرو توسط وکلای تیم و سایر موارد مربوط به رهن خودرو سؤالی دارید آن را در قسمت نظرات بنویسید. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی