نوشتن قولنامه معاوضه خودرو، نحوه تنظیم و نکات آن

معاوضه یا همان عوض کردن دو کالا با یکدیگر، از آن دسته معاملاتی است که از زمان‌های بسیار قدیم در میان مردم رواج داشته است. امروزه این شکل از معامله، در مواردی نظیر معاوضه خودرو با یک خودروی دیگر، معاوضه ملک با ملک یا حتی معاوضه خودرو با ملک، کاملاً معمول و عادی است. در این میان، عده زیادی از افراد جامعه به دلیل نداشتن اطلاعات حقوقی کافی هنگام معاوضه ماشین، موافقت‌نامه‌ای تحت عنوان «قولنامه معاوضه خودرو» را با طرف دیگر، تنظیم می‌کنند.

توافقی که عنوان آن کاملاً نادرست بوده و در این مطلب از وکیل‌باشی قصد داریم به آن بپردازیم. پس اگر تصمیم گرفته‌اید که اتومبیلتان را با یک ماشین، خانه یا زمین عوض کنید، تا انتها همراه ما باشید.

در این نوشته خواهیم گفت که چرا نباید از عبارت‌هایی مانند مبایعه‌نامه یا قولنامه دستی معاوضه خودرو استفاده کنید؟ نام صحیح قراردادی که برای عوض کردن خودرو منعقد می‌شود، چیست؟ و در نهایت برای نوشتن یک قرارداد معتبر و قانونی، باید چه نکاتی را رعایت کنید؟

قرارداد معاوضه خودرو به چه معنا است؟

پیش از توضیح درباره نحوه معاوضه خودرو و نوشتن یک قرارداد استاندارد برای این کار، بهتر است نگاهی به معنی این توافق بیندازیم. "قرارداد معاوضه خودرو، مطابق ماده ۴۶۴ قانون مدنی میان معاوض و متعاوض خودرو منعقد می‌شود. در این توافق‌نامه، خودرو در عوض مال دیگری نظیر آپارتمان، موتور، لپ‌تاپ، ماشین و... به طرف مقابل منتقل خواهد شد. به‌این‌ترتیب، هر دو طرف، مالک یک مال معین می‌شوند بدون اینکه قصد خریدوفروش داشته باشند."

بنابراین، دو طرف عقد معاوضه، معاوض و متعاوض نامیده می‌شوند و هیچ یک از آن‌ها قصد ندارد مالش را به‌عنوان مبیع یا ثمن در اختیار طرف دیگر قرار دهد. چرا که مبیع و ثمن، مختص عقد بیع‌اند و در معاوضه جایی ندارند. این مسئله را برای همیشه در خاطر داشته باشید که بر اساس ماده ۴۶۵ قانون مدنی: در معاوضه احکام خاصه بیع جاری نیست.

در این زمینه، وکلای تیم وکیل‌باشی علاوه بر ارائه مشاوره، طیف گسترده‌ای از قراردادهای آماده و اختصاصی نظیر قرارداد خریدوفروش خودرو را به شما معرفی می‌کنند. با دریافت توضیحات کامل راجع به احکام و شرایط هر یک از قراردادها، در نهایت شما قادرید که بهترین تصمیم ممکن را بگیرید.

انواع معاوضه اتومبیل

در میان افراد جامعه، معاوضه ماشین، انواع مختلفی دارد مثل معاوضه ماشین با زمین که برای انعقاد آن باید نمونه قرارداد معاوضه زمین با خودرو را تنظیم کنید. البته، عوض کردن یک خودرو با یک کالای دیگر مثل ماشین، لوازم‌خانگی، طلا و خلاصه هر چیزی که ارزش مادی داشته باشد، کاملاً معتبر و قانونی است. پس بابت تفاوت قیمت عوضین اصلاً نگران نباشید.

منظور از عوضین، همان اموالی است که هر یک از طرفین در ازای دریافتش، آن را به دیگری منتقل می‌کند؛ مثلاً شما طی قرارداد معاوضه با خواهرتان متعهد می‌شوید که اتومبیل پژو 405 کارکرده خود را با 2 عدد النگوی طلا به وزن 40 گرم، معاوضه کنید.

نحوه تنظیم قرارداد معاوضه خودرو

برای نوشتن قرارداد معاوضه اتومبیل، باید علاوه بر نوشتن عنوان صحیح قرارداد که پیش‌ازاین راجع به آن گفتیم، مواد و ارکان زیر را در متن قرارداد درج کنید:

ماده ۱- طرفین قرارداد (معاوض و متعاوض)

ماده ۲- عوضین (به‌عنوان‌مثال، عوض اول خودرو و عوض دوم زمین زراعی است)

ماده ۳- مبلغ یا ارزش عوضین

ماده 4- وثیقه و تضمین‌ها

ماده 5- شروط قرارداد

ماده 6- نحوه فسخ قرارداد

ماده ۷- حوادث غیرمترقبه (فورس ماژور)

ماده ۸- حل اختلاف طرفین

ماده ۹- نسخه‌های قرارداد

توصیه می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با نکات و چگونگی خاتمه دادن به انواع قراردادهای مربوط به اتومبیل، به مطلب نحوه فسخ معامله خودرو مراجعه کنید. در ضمن، نوشتن هر یک از مواد گفته شده، امری تخصصی است؛ بنابراین نباید بدون اطلاع از قوانین و مقررات حقوقی عقد معاوضه، چنین توافقی را بنویسید.

چرا نباید از عبارت قولنامه معاوضه خودرو استفاده کنیم؟

اگر در خاطرتان باشد، همین چند لحظه قبل راجع به‌اشتباه بودن عباراتی مثل «قولنامه معاوضه خودرو با ملک» صحبت کردیم. می‌پرسید این عبارت چه اشکالی دارد؟ دقت کنید که ما در حقوق یک عقد بیع داریم که در میان مردم به خریدوفروش شهرت دارد و یک عقد معاوضه که قواعد آن با بیع کاملاً متفاوت است.

حال اگر شما خودرویی را از شخص دیگری بخرید، عقد بیع میان شما دو نفر واقع شده است و عنوان متن قراردادتان، مبایعه‌نامه خواهد بود. اینکه اکثر اشخاص به‌اشتباه، از لفظ قولنامه به‌جای مبایعه‌نامه استفاده می‌کنند هم به کنار! چرا که قولنامه، تعهد به بیع است برای آینده؛ درحالی‌که شما با نوشتن مبایعه‌نامه، خرید یا فروش خودروی خود را قطعی و صددرصد کرده‌اید.

این در حالی است که به‌کاربردن دو اصطلاح حقوقی مبایعه‌نامه و قولنامه، مختص به عقد بیع است و به‌هیچ‌عنوان نمی‌توان این دو واژه را برای سایر عقود استفاده کرد. در نتیجه، اگر اتومبیل دویست‌میلیونی خود را با یک اتومبیل دیگر معاوضه کرده‌اید، شما قراردادی به نامه معاوضه که از اساس با بیع فرق دارد را انجام داده‌اید. به همین دلیل، هنگام انعقاد معاوضه و نوشتن توافق کتبی میان طرفین، باید عنوان «قرارداد معاوضه خودرو» را به کار ببرید.

به یاد داشته باشید که نوشتن عنوان نادرست برای یک قرارداد، تبعات حقوقی مختلفی در پی دارد که نباید به‌سادگی از آن چشم‌پوشی کرد. پس چنانچه می‌خواهید خودرویی را از طریق یکی از عقود بیع، معاوضه یا حتی صلح به دیگری واگذار کنید، ابتدا باید عنوان صحیح آن قرارداد را بدانید.

در اینجا دوباره تأکید می‌کنیم که برای انعقاد قرارداد معاوضه و نوشتن آن، بایستی از یک وکیل باتجربه مشاوره حقوقی تخصصی دریافت کنید در غیر این صورت، احتمال تدوین نادرست متن قرارداد بسیار بالا است و این موضوع تبعات منفی متعددی برای شما خواهد داشت.

نکات مهم متن قرارداد معاوضه اتومبیل

همه قراردادها و توافقات کتبی، آثار و پیامدهای مختلفی را برای طرفین و حتی اشخاص ثالث، به بار می‌آورند. به همین خاطر است که ما مدام بر اخذ مشاوره حقوقی و گفتگو با وکلا تأکید داریم. حال در ادامه چند نکته کمتر گفته‌شده در زمینه قرارداد معاوضه خودرو را بیان می‌کنیم تا به کمک آن‌ها بتوانید از ایجاد اختلافات احتمالی جلوگیری نمایید.

معاوضه و بیع دو قرارداد مجزا هستند، آن‌ها را یکی ندانید

به دلیل اینکه معاوضه شباهت فراوانی به عقد بیع دارد، اغلب مردم این دو را یک قرارداد واحد می‌دانند. همان‌طور که در ابتدای مقاله هم اشاره کردیم، قانون‌گذار با صراحت در ماده 465 ق.م گفته است که احکام مخصوص خریدوفروش در عقد معاوضه جاری نمی‌شوند. این احکام چه مواردی هستند؟ مواردی مثل حق شفعه و خیارات مختص به بیع همچون خیار مجلس، خیار حیوان و خیار تأخیر ثمن، در معاوضه هیچ جایگاهی ندارند.

جایگاه خیار غبن در عقد معاوضه

خیار غبن یکی از انواع خیارات قانونی است که به‌موجب آن می‌توانید قراردادتان را فسخ کنید. چگونه؟ اگر یکی از طرفین درمورد ارزش واقعی مورد معامله فریب بخورد؛ مثلاً ماشین کارکرده را به‌جای ماشین نو به او بفروشند.

حال عده‌ای از حقوق‌دانان معتقدند که در معاوضه، چنین خیاری قابل‌پذیرش نیست. چرا؟ چون بر اساس ماده 761 ق.م قرارداد معاوضه مانند عقد صلح، بر مبنای مسامحه منعقد می‌شود و طرفین به ارزش واقعی عوضین اهمیتی نمی‌دهند. در مقابل، عده دیگری از حقوق‌دانان بر این باورند که مسامحه در تمام قراردادهای معاوضه دیده نمی‌شود و همچنان ارزش واقعی عوضین برای هر دو طرف مهم است. پس می‌توان نتیجه گرفت که خیار غبن مانند سایر خیارات قانونی (به جز خیارات مخصوص بیع) در معاوضه هم قابل‌استناد است.

و اما جمع‌بندی

در این مطلب از وکیل‌باشی تلاش کردیم تا درمورد قرارداد معاوضه خودرو، نکات مهمی را بیان کنیم. همان‌طور که متوجه شدید ما برای معاوضه اتومبیل از عباراتی مثل متن قولنامه معاوضه خودرو با خودرو یا مبایعه‌نامه خودرو استفاده نمی‌کنیم. چرا که قرارداد معاوضه با بیع تفاوت‌های فراوانی دارد و واژه‌های قولنامه، مبایعه‌نامه و بیع‌نامه، مختص قراردادهای بیع هستند. پس از این لحظه به بعد هرکجا که دو واژه قولنامه و معاوضه را در کنار هم دیدید، یقین بدانید که این یک اشتباه حقوقی بزرگ است!

در نهایت، چنانچه راجع به موضوع این مطلب سؤالی دارید آن را در قسمت نظرات بنویسید. مشاوران حقوقی وکیل‌باشی همواره پاسخگو و در کنار شما هستند.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی