دادخواست یعنی چه؟ سؤال پرتکراری که دانستن پاسخ آن اهمیت فراوانی برای همه ما دارد و متأسفانه به‌سادگی از کنار آن عبور می‌کنیم! در واقع این بی‌توجهی به مسائل حقوقی تبعات زیادی دارد؛ مثلاً همین دادخواست که اگر کلیات آن را نشناسیم و ندانیم خواهان و خوانده یعنی چه، در زمان نوشتن آن کلافگی زیادی در انتظارمان است.

تصور کنید که ماشینی را از شخصی خریده‌اید و فروشنده به‌رغم دریافت تمام مبلغ خودرو، از تحویل آن به شما خودداری می‌کند. شما در این حد می‌دانید که باید برای تحویل خودرو به دادگاه مراجعه کرده و ابتدا یک فرم را پر کنید؛ اما هنگامی که برگه دادخواست به شما ارائه شود توان تکمیل آن را ندارید.

در مثال بالا باید “دادخواست تحویل مبیع” را بنویسید و این در حالی است که صدها عنوان دیگر برای دادخواست‌ها وجود دارد. این نمونه از اوراق قضایی آن‌قدر تنوع دارند که کاربرد آن‌ها را برای افراد آسان‌تر کرده و ما در سایت وکیل‌باشی دسته‌بندی‌های مختلف؛ اما کاملی از این فرم قضایی را آماده کرده‌ایم.

نگاهی به برخی از اقسام فرم دادخواست در سایت وکیل‌باشی زیر بیندازید:

·       دعاوی ملکی

·       دعاوی مربوط به قراردادها

·       دعاوی مربوط به اعمال تجاری

·       دعاوی مربوط به متوفی و امور حسبی

·       دعاوی خانواده

·       دعاوی شهرداری و دیوان عدالت اداری

·       دعاوی طاری و امور دادرسی مدنی

باورتان می‌شود در هر کدام از این عناوین ده‌ها دادخواست دیگر نهفته است؟ نکته اصلی این است که فقط یک وکیل متبحر و باتجربه می‌تواند این فرم‌ها را تدوین کند. چرا که مسائل حقوقی بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی هستند که شما فکر می‌کنید. البته، وکیل‌باشی در کنار شما است تا موضوعات بدیهی و اولیه حقوقی را بیاموزید. چرا که فقط در صورت آشنا بودن با این‌گونه موضوعات است که آسیب‌های کمتر و آسایش بیشتری را در زندگی تجربه می‌کنید.

دادخواست چیست؟

“دادخواست (petition) یکی از اقسام فرم‌های قضایی است. مطابق قانون آیین دادرسی مدنی، دادخواست با هدف آغاز رسیدگی به دعوای حقوقی تنظیم می‌شود. در این فرم، خواهان، خواسته‌ی خویش را مطرح کرده و از قاضی می‌خواهد که ضمن دعوت از خوانده و استماع اظهارات هر دو طرف، موجب فیصله دعوای آنان شود.”

حالا سؤال مهم‌تر این است که دادخواست حقوقی یعنی چه؟ در حالت کلی، پرونده‌های مطرح در دادگاه به 2 دسته حقوقی و کیفری تقسیم می‌شوند. کیفری‌ها به جرایم و مواردی مثل دیه و قصاص تعلق دارند و حقوقی‌ها مربوط به هرآن چیزی هستند که در حوزه جرم و مجازات نباشد.

از سوی دیگر، برای موضوعات کیفری باید شکواییه تنظیم کرد و برای موارد حقوقی مثل تحویل مبیع، الزام به تنظیم سند رسمی و… بایستی دادخواست نوشت.

ارکان اصلی دادخواست

به تصویر زیر نگاه کنید. این عکس فرم خام دادخواست است که ارکان یا اجزای اصلی آن را با دایره‌های قرمزرنگ مشخص کرده‌ایم:

1.  خواهان: فردی است که دادخواست را نوشته و به دادگاه تقدیم می‌کند. خواهان، مدعی چیزی است و با تنظیم دادخواست از قاضی می‌خواهد که به خواسته‌اش رسیدگی کند.

2.  خوانده: فردی است که خواهان علیه او دعوا را مطرح می‌کند. در حقوق به این شخص مدعی‌علیه نیز می‌گوییم.

3.  خواسته: همان چیزی است که خواهان قصد مطالبه آن را دارد. مثلاً همسر شما مهریه‌اش را مطالبه کرده و شما توان مالی برای پرداخت ندارید. در اینجا شما برای اثبات اینکه درآمدتان کفاف مهریه همسر را نمی‌دهد، دادخواست اعسار را به دادگاه تقدیم می‌کنید. در این مثال، شما خواهان هستید و تأیید مُعسر بودنتان، همان خواسته دعوا تلقی می‌شود.

نحوه تنظیم دادخواست

برای تنظیم دادخواست، علاوه بر ارکان اصلی، باید جزئیات حقوقی آن را نیز در نظر گرفت. یک دادخواست دقیق و کامل، روند دادرسی را تسهیل کرده و شانس موفقیت را افزایش می‌دهد.

برای جلوگیری از اتلاف وقت، می‌توانید تنظیم دادخواست را به وکلای متخصص بسپارید. ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی تمام این موارد را به‌سادگی بیان کرده و می‌گوید:

دادخواست باید به زبان فارسی در روی برگ‌های چاپی مخصوص نوشته شده و حاوی نکات زیر باشد:
۱- نام، نام خانوادگی، نام پدر، سن، اقامتگاه و حتی‌الامکان شغل خواهان.
تبصره – درصورتی‌که دادخواست توسط وکیل تقدیم شود مشخصات وکیل نیز باید درج گردد.
۲- نام، نام خانوادگی، اقامتگاه و شغل خوانده.
۳- تعیین خواسته و بهای آن مگر اینکه تعیین بها ممکن نبوده و یا خواسته، مالی نباشد.
۴- تعهدات و جهاتی که به‌موجب آن خواهان خود را مستحق مطالبه می‌داند به‌طوری‌که مقصود واضح و روشن باشد.
۵- آنچه که خواهان از دادگاه درخواست دارد.
۶- ذکر ادله و وسایلی که خواهان برای اثبات ادعای خود دارد، از اسناد و نوشته‌ها و اطلاع مطلعین و غیره، ادله مثبته به ترتیب و واضح نوشته می‌شود و اگر دلیل، گواهی گواه باشد، خواهان باید اسامی و مشخصات و محل اقامت آنان را به طور صحیح معین کند.
۷- امضای دادخواست‌دهنده و در صورت عجز از امضاء، اثر انگشت او.
تبصره ۱- اقامتگاه باید با تمام خصوصیات از قبیل شهر و روستا و دهستان و خیابان به نحوی نوشته شود که ابلاغ به‌سهولت ممکن باشد.
تبصره ۲- چنانچه خواهان یا خوانده شخص حقوقی باشد، در دادخواست نام و اقامتگاه شخص حقوقی نوشته خواهد شد.

توجه داشته باشید که ما در این مقاله صرفاً می‌توانیم برخی از مقدمات تنظیم دادخواست را گوشزد کنیم. این در حالی است که انتخاب درست‌ترین گزینه در میان دادخواست‌های موجود فقط از عهده یک وکیل متبحر برمی‌آید. به‌عنوان‌مثال، تشخیص طرح دعوا از میان دو دعوای کاملاً مشابه مانند خلع ید و تصرف عدوانی اصلاً کار ساده‌ای نیست. باوجود این، منحصراً یک حقوق‌دان کاربلد می‌تواند تفاوت آن‌ها را درک کرده و دادخواست صحیح را بر اساس مسئله موجود طرح کند. به همین دلیل است که پیوسته بر دریافت مشاوره حقوقی تأکید می‌کنیم.

چند نوع دادخواست داریم؟

به‌طورکلی ما چند نوع مرجع قضایی برای رسیدگی به پرونده‌های حقوقی داریم. در واقع بر اساس صلاحیت همین مراجع است که نظام حقوقی‌مان دادخواست‌های متنوعی را در خودش جای‌داده است. این مراجع عبارت‌اند از:

.      دادگاه حقوقی بدوی که وظیفه پیگیری دادخواست بدوی را برعهده دارد.

·  دادگاه تجدیدنظر که نسبت به دادخواست‌های تجدیدنظرخواهی (اعتراض به آرای صادره از دادگاه‌های بدوی) رسیدگی می‌کند.

·  شورای حل اختلاف با دادگاه بدوی تفاوت‌های بنیادین دارد؛ اما از همان فرم دادخواست که در دادگاه بدوی کاربرد دارد باید در شورا هم استفاده کرد.

·  دیوان عدالت اداری نیز به شکایت‌های ناشی از روابط استخدامی، اقدامات سازمان‌های دولتی و نارضایتی مردم از مراجع دولتی می‌پردازد.

هرچند ممکن است در میان مراجع گفته شده هیچ‌کدام از آن‌ها برایتان آشنا نباشد؛ اما بهتر است درباره معنی دادخواست بدوی چیست کمی توضیح دهیم. دادگاه بدوی، همان دادگاه اولیه یا نخستین است که مطالبه حق‌وحقوق را باید از آنجا شروع کرد. بر همین مبنا، در جواب دادخواست بدوی چیست نیز باید بگوییم که همان دادخواست ارائه‌شده به دادگاه بدوی را دادخواست بدوی می‌دانیم.

نحوه ثبت و پیگیری دادخواست

چند سالی است که پیگیری همه پرونده‌های موجود در دادگاه‌ها از طریق اینترنت انجام می‌شود. درواقع برای ثبت دادخواست و پیگیری آن باید در سامانه ثنا ثبت‌نام کرده باشید. برای این کار، هم از طریق دفاتر خدمات قضایی و هم به‌صورت اینترنتی می‌توانید اقدام کنید.

سامانه ثنا، یکی از قسمت‌های مختلف سایت adliran.ir (عدل ایران) است که تصویر آن را در زیر مشاهده می‌کنید:

اولین مرحله از مراحل ثبت و پیگیری دادخواست این است که وارد سایت عدل ایران شوید. پس از ورود روی سامانه ثبت الکترونیک کلیک کرده (همان قسمت نارنجی در تصویر) و مشخصات خود را ثبت می‌کنید.

در گام بعدی باید با دردست‌داشتن رمز و اطلاعات ثبت‌شده در ثنا، به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کنید. در آنجا دادخواست موردنظرتان را ثبت کرده و حالا از این به بعد تمام پیگیری‌های مربوط به پرونده را باید در همان سایت عدل ایران و از طریق گزینه اطلاع‌رسانی پرونده دنبال کنید.

تفاوت دادخواست و شکواییه

دادخواست و شکواییه دو سند حقوقی مهم هستند که در نظام قضایی ایران برای طرح دعاوی مورد استفاده قرار می‌گیرند اما هر کدام در حوزه‌های متفاوتی کاربرد دارند و ویژگی‌های متمایزی دارند.

دادخواست به عنوان یک سند رسمی، در دعاوی حقوقی و مدنی استفاده می‌شود. این سند معمولاً در قالب فرم‌های مخصوصی تنظیم می‌شود و باید به صورت رسمی به دادگاه تحویل داده شود. در دادخواست، طرفین به عنوان خواهان (شخصی که دعوا را مطرح می‌کند) و خوانده (شخصی که دعوا علیه او مطرح شده است) شناخته می‌شوند.

دادخواست باید شامل جزئیات دقیقی از ادعاها، مستندات و دلایل حقوقی باشد تا دادگاه بتواند به درستی به موضوع رسیدگی کند. تنظیم دادخواست نیازمند رعایت تشریفات قانونی خاصی است و معمولاً توسط وکیل یا شخصی که با قوانین آشنایی دارد انجام می‌شود.

از سوی دیگر، شکواییه در دعاوی کیفری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سند توسط شاکی (شخصی که از وقوع جرم متضرر شده است) علیه متشکی عنه (متهم) تنظیم می‌شود. برخلاف دادخواست، شکواییه نیازی به تنظیم در فرم‌های رسمی ندارد و می‌تواند حتی روی کاغذ معمولی نوشته شود.

البته، شکواییه باید شامل اطلاعاتی مانند مشخصات شاکی و متهم، شرح واقعه، تاریخ و محل وقوع جرم و دلایل شکایت باشد. پس از ثبت شکواییه، مراجع قضایی بررسی‌های لازم را انجام داده و در صورت وجود دلایل کافی، پرونده را به جریان می‌اندازند.

به طور خلاصه، تفاوت اصلی بین دادخواست و شکواییه در نوع دعوایی است که برای آن استفاده می‌شوند: دادخواست برای دعاوی حقوقی و مدنی و شکواییه برای دعاوی کیفری. همچنین، دادخواست نیاز به تنظیم در فرم‌های رسمی دارد، در حالی که شکواییه می‌تواند به صورت غیررسمی نوشته شود. هر دو سند نقش کلیدی در شروع فرآیند قضایی دارند و تنظیم دقیق و قانونی آن‌ها برای موفقیت در دعوا ضروری است.

تفاوت دادخواست و اظهارنامه

دادخواست و اظهارنامه دو ابزار حقوقی مهم هستند که در فرآیند حل اختلافات و مطالبه حقوق مورد استفاده قرار می‌گیرند اما هر کدام کاربرد و ویژگی‌های خاص خود را دارند. درک تفاوت دادخواست و اظهارنامه برای استفاده به‌جا و مؤثر از آن‌ها در نظام حقوقی ضروری است.

دادخواست سندی است که برای طرح دعاوی حقوقی و مدنی به دادگاه ارائه می‌شود. این سند به عنوان آغازگر فرآیند قضایی شناخته می‌شود و شامل ادعاها، دلایل و مستندات خواهان (شخصی که دعوا را مطرح می‌کند) علیه خوانده (شخصی که دعوا علیه او مطرح شده است) است.

دادخواست باید در قالب فرم‌های رسمی تنظیم و به دادگاه تحویل داده شود. پس از ثبت دادخواست، دادگاه رسیدگی به پرونده را آغاز کرده و طرفین را برای ارائه ادله و دفاعیات خود فراخوانی می‌کند. دادخواست نقش اصلی در حل اختلافات حقوقی از طریق مراجع قضایی دارد و نتیجه آن می‌تواند به صدور حکم یا قرار منجر شود.

از سوی دیگر، اظهارنامه یک سند هشداردهنده و اعلامی است که معمولاً پیش از اقدام به طرح دادخواست ارسال می‌شود. اظهارنامه توسط یک طرف به طرف دیگر ارسال می‌شود تا وی را از قصد خود برای اقدام قانونی یا مطالبه حق آگاه کند. این سند جنبه پیشگیرانه دارد و ممکن است به طرف مقابل فرصت دهد تا بدون نیاز به مراجعه به دادگاه، اختلاف را حل کند.

اظهارنامه می‌تواند شامل درخواست انجام تعهدات، پرداخت بدهی، رفع نقض حقوق یا هر موضوع دیگری باشد که نیاز به اقدام فوری دارد. برخلاف دادخواست، اظهارنامه نیازی به ثبت در مراجع قضایی ندارد و معمولاً از طریق دفاتر خدمات قضایی یا وکلا ارسال می‌شود.

تفاوت لایحه و دادخواست

دادخواست و لایحه دفاعیه دو سند مهم در فرآیند حقوقی هستند که هر کدام نقش خاصی در روند حل اختلافات ایفا می‌کنند. درک تفاوت بین این دو سند به درک بهتر مراحل دادرسی کمک می‌کند.

دادخواست سندی است که توسط خواهان (شخصی که دعوا را مطرح می‌کند) به دادگاه ارائه می‌شود. این سند در واقع آغازگر فرآیند حقوقی است و شامل ادعاها، دلایل و مستنداتی است که خواهان برای اثبات حق خود ارائه می‌دهد.

دادخواست باید در قالب فرم‌های رسمی تنظیم و به دادگاه تحویل داده شود. پس از ثبت دادخواست، دادگاه آن را به خوانده (شخصی که دعوا علیه او مطرح شده است) ابلاغ می‌کند تا وی از ادعاهای مطرح شده مطلع شود و بتواند دفاعیات خود را آماده کند.

از طرف دیگر، لایحه دفاعیه سندی است که توسط خوانده یا وکیل او تهیه می‌شود. این سند در پاسخ به دادخواست تنظیم می‌شود و شامل دفاعیات، استدلال‌های حقوقی و مستنداتی است که خوانده برای رد ادعاهای خواهان ارائه می‌دهد.

لایحه دفاعیه معمولاً پس از دریافت دادخواست و بررسی ادعاهای مطرح شده، تهیه و به دادگاه ارسال می‌شود. هدف از ارائه لایحه دفاعیه این است که خوانده بتواند موضع خود را به طور کامل و مستدل بیان کند و دادگاه را نسبت به صحت ادعاهای خود متقاعد سازد.

به طور خلاصه، دادخواست سندی است که توسط خواهان برای شروع دعوا ارائه می‌شود، در حالی که لایحه دفاعیه پاسخ خوانده به این ادعاهاست. دادخواست آغازگر فرآیند حقوقی است اما لایحه دفاعیه ابزاری است که به خوانده امکان می‌دهد از خود دفاع کند و ادعاهای خواهان را به چالش بکشد. درک تفاوت لایحه و دادخواست در فرآیند دادرسی نقش کلیدی دارند و موفقیت در دعوا تا حد زیادی به کیفیت تنظیم این اسناد بستگی دارد.

نکات مربوط به دادخواست

در این بخش از مقاله، به چند سوال رایج درباره دادخواست پاسخ می‌دهیم:

دادخواست علیه شما ثبت شد؛ یعنی چه؟

خیلی از افراد مدام از وکلا می‌پرسند: دادخواست علیه شما یعنی چی؟ اصلاً چطور ممکن است دادخواستی علیه کسی ثبت شود؟ در پاسخ باید بگوییم که اگر دادخواستی را به طرفیت یا علیه شما ثبت کند، شما برای دفاع از خودتان و ارائه توضیح به قاضی باید در دادگاه حاضر شوید یا وکیل بگیرید.

به‌طورکلی پیامکی مشابه متن پایین از سامانه عدل ارزان دریافت می‌کنید:

«دادخواست علیه شما به شعبه 5 دادگاه عمومی حقوقی شهر … و با شماره پرونده … ارجاع شد.»

استرداد دادخواست به چه معناست؟

مسترد کردن دادخواست، موضوع پیچیده‌ای نیست. واقعیت این است که اگر شما برای احقاق حق خود، دادخواستی را ثبت کرده و آن را به مرجع دارای صلاحیت ارائه کنید، این اجازه را دارید که دادخواست خود را پس بگیرید. با این کار، شما از ادامه رسیدگی به دعوای مطرح‌شده صرف‌نظر کرده و از دادگاه هم می‌خواهید که آن مسئله را پیگیری کند.

بیشتر بخوانید: استرداد دادخواست

اگر دادخواست ناقص باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟

در برخی از مواقع، دادخواست ثبت‌شده ایراداتی دارد که باعث “نقص دادخواست” می‌شود؛ مثلاً اگر شما زمان ثبت دادخواست محل اقامت خود را مشخص نکنید یا هزینه دادرسی را نپردازید، مدیر دفتر دادگاه زمانی را برای رفع نقص مشخص می‌کند.

به‌عنوان‌مثال، مدیر دفتر 10 روز به شما مهلت می‌دهد تا نواقص موجود در دادخواستتان را مرتفع کنید. در نهایت اگر شما چنین کاری را انجام ندهید، مدیر دفتر “قرار رد دادخواست” را صادر می‌کند.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی توضیح دادیم که دادخواست چیست و چگونه نوشته می‌شود. در این میان راجع به انواع دادخواست در مراجع قضایی مختلف نیز صحبت کرده و گفتیم که چطور می‌توانید دادخواست خود را در دادگاه ثبت کنید. چنانچه دررابطه‌با هر یک از موارد گفته‌شده در این مقاله سؤال یا ابهامی دارید آن را در قسمت نظرات بنویسید. وکلا و مشاوران حقوقی ما همواره پاسخگوی شما عزیزان هستند.

بیشتر بخوانید: دانلود فرم خام دادخواست

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل باشی