در دنیای معاملات و قراردادها ممکن است برای هر کسی پیش آید که در نتیجه یک تصمیم اقتصادی نادرست، از معاملهای ضرر ببیند. یکی از این معاملات، قراردادهای اجاره هستند که در آن طرفین ممکن است بدون آگاهی کافی از ارزش واقعی ملک یا شرایط توافقی، قراردادی را امضا کنند که به ضررشان تمام شود. در این شرایط شما به عنوان مستأجر یا موجر میتوانید از “خیار غبن” در قرارداد اجاره استفاده کنید.
این حق قانونی به شما اجازه میدهد که در صورت وجود تفاوت فاحش بین قیمت واقعی و قیمت توافقی، قرارداد را فسخ کرده و از ضرر و زیان احتمالی جلوگیری کنید. اما دقیقاً خیار غبن چیست و چه شرایطی برای استفاده از آن وجود دارد؟ برای پاسخ به این سؤالات و درک بهتر این مسئله حقوقی، با ما همراه باشید.
تعریف خیار غبن
یکی از انواع خیارات ، خیار غبن است. خیار غبن یک مفهوم حقوقی است که در معاملات بهویژه در قراردادهای خرید و فروش و حتی اجاره مطرح میشود. این واژه از ریشه لغوی “غبن” به معنای فریب یا زیان به دست آمده از ناآگاهی و بیاطلاعی فرد از قیمت واقعی مال گرفته شده است. طبق قانون مدنی ایران، خیار غبن به حالتی اطلاق میشود که یک طرف معامله مال خود را به قیمتی کمتر از ارزش واقعی آن میفروشد یا مال را با قیمتی بیشتر از ارزش واقعی آن خریداری میکند، در حالی که طرف دیگر از این تفاوت قیمت آگاه نبوده است.
با این حال، برای آنکه بتوان از خیار غبن در یک قرارداد استفاده کرد، یک شرط اساسی وجود دارد: طرف زیاندیده باید از قیمت واقعی کالا یا خدمات مورد معامله بیاطلاع باشد. اگر فرد در هنگام معامله از قیمت واقعی آگاه بوده و با علم به آن قیمت را پذیرفته باشد، دیگر نمیتواند از این حق قانونی برای فسخ قرارداد بهرهبرداری کند. بنابراین، ناآگاهی یا جهل نسبت به قیمت واقعی مال یکی از ارکان اصلی خیار غبن به حساب میآید.
شرایط فسخ اجاره به علت خیار غبن
برای اینکه خیار غبن در یک معامله اثبات شود، دو شرط اساسی باید وجود داشته باشد که در قانون مدنی به آنها اشاره شده است. این شرایط به وضوح در تعیین حق فسخ معامله تأثیرگذار هستند و برای رسیدن به نتیجه مثبت در استفاده از این حق، باید بهدقت رعایت شوند.
شرط اول: ناآگاهی طرف معامله به قیمت واقعی
اولین شرط، ناآگاهی طرف معامله به قیمت واقعی است. طبق ماده ۴۱۸ قانون مدنی، اگر طرف مغبون (زیاندیده) در زمان عقد قرارداد از قیمت واقعی موضوع معامله آگاه باشد، دیگر نمیتواند از خیار غبن استفاده کرده و قرارداد را فسخ کند. بنابراین، برای اثبات خیار غبن باید ثابت شود که طرف مغبون در هنگام معامله از ارزش واقعی کالا یا خدمات مورد معامله بیخبر بوده است. این جهل و ناآگاهی باید در لحظه انجام معامله وجود داشته باشد و نه بعد از آن.
شرط دوم: وجود غبن فاحش
شرط دوم، وجود غبن فاحش است. طبق ماده ۴۱۷ قانون مدنی، اگر اختلاف قیمت موضوع معامله بسیار کم و ناچیز باشد، بهگونهای که در عرف قابل چشمپوشی باشد، خیار غبن قابل اعمال نخواهد بود. بنابراین، برای اثبات خیار غبن باید تفاوت قیمت میان ارزش واقعی و قیمت توافقی به حدی باشد که در نظر قاضی بهعنوان یک غبن فاحش شناخته شود و تأثیر قابلتوجهی بر طرفین معامله داشته باشد.
در نهایت، اثبات این شرایط در دادرسیها معمولاً از طریق مدارک و مستندات قانونی و شاهدان انجام میشود. به عبارت دیگر، ابتدا باید ناآگاهی طرف مغبون از قیمت واقعی کالا یا خدمات ثابت شود و سپس اختلاف قیمت فاحش میان قیمت واقعی و قیمت توافقی بررسی گردد. تنها در صورت وجود این دو شرط است که خیار غبن قابل استفاده و فسخ قرارداد ممکن خواهد بود.
بیشتر بخوانید: آشنایی با خیار عیب
مراحل فسخ اجاره نامه با استناد به خیار غبن
زمانی که فردی از وجود غبن در معامله آگاه میشود، میتواند با استناد به خیار غبن اقدام به فسخ معامله کند. اما برای اینکه این حق بهدرستی اعمال شود، باید مراحل قانونی بهطور دقیق و کامل طی شود. در صورتی که طرف مقابل اختلاف قیمت ایجاد شده را قبول نکند، فرد مغبون میتواند از طریق دادگاه و با تنظیم دادخواست، فسخ معامله را پیگیری کند.
یکی از مهمترین مراحل در این فرآیند، تنظیم دادخواست فسخ معامله به استناد خیار غبن است. این فرم باید بهدرستی تکمیل شود و حاوی تمام اطلاعات لازم باشد. نخستین گام در تنظیم دادخواست، دانلود نمونه فرم دادخواست از سایتهای معتبر است. سپس، در بخش مشخصات خواهان و خوانده دعوی باید اطلاعات دقیق و کامل مانند نام و نام خانوادگی، آدرس طرفین و سایر مشخصات درج شود.
در بخش خواسته دادخواست، باید بهوضوح بیان شود که فرد درخواست فسخ معامله را به دلیل خیار غبن دارد. همچنین، در این مرحله، هزینهها و خسارات دادرسی میتوانند درج شوند. برای اثبات ادعا، در بخش دلایل و منضمات دادخواست، باید دلایل اثبات اختلاف قیمت و مدارک معتبر مانند قرارداد، فاکتورهای قیمتگذاری، نظر کارشناسی و هر گونه مدرک معتبر دیگر آورده شود.
در نهایت، در بخش شرح خواسته، خواهان باید بهطور مفصل شرح دهد که به دلیل ناآگاهی از قیمت واقعی، به این اختلاف قیمت دچار شده است. این توضیحات باید دقیق و مستند باشد تا امکان اثبات غبن فاحش فراهم شود. پس از تکمیل فرم دادخواست، فرد میتواند با مراجعه به دفاتر الکترونیک قضائی، دادخواست خود را به مراجع ذیصلاح ارسال کند تا فرآیند قانونی فسخ قرارداد به جریان بیفتد.
این فرآیند، اگر بهدرستی طی شود، امکان فسخ قرارداد بهدلیل خیار غبن را فراهم میآورد و فرد مغبون میتواند از ضرر و زیانهای ناشی از تفاوت قیمت غیرمنصفانه در معامله جلوگیری کند.
نمونه دادخواست خیار غبن
با توجه به شرایط و ضوابطی که در بالا بیان شد، فرد برای ارائه دادخواست فسخ معامله به دلیل خیار غبن باید یک دادخواست تکمیل و به دادگاه ارائه کند. اما شاید این سوال برای فرد پیش بیاید که نمونه دادخواست خیار غبن به چه صورتی باید تنظیم گردد؟ در ادامه این مطلب قصد داریم نمونه دادخواست خیار غبن را به شما ارائه کنیم.
خواهان: نام- نام خانوادگی- آدرس
خوانده: نام نام خانوادگی- آدرس
خواسته: فسخ معامله به استناد خیار غبن – خسارات و متفرعات دادرسی
دلایل و منضمات: قرارداد فی مابین – سند مثبت اختلاف قیمت مال مورد معامله با ارزش آن در بازار – شهادت شهود – اظهارنامه قضایی
شرح خواسته:
ریاست محترم دادگاه ………..
با سلام؛ اینجانب ……………. فرزند …………… در مورخ ……………. اقدام به خرید یک دستگاه خودروی بنز کلاس A، به شماره پلاک ……………. از خوانده محترم، جناب آقای ………………. نمودم و دو روز پس از قرارداد بیع فی مابین، یعنی در تاریخ ….. / …… / ….. با مراجعه به یک سایت معتبر نمایندگی خودروهای خارجی، متوجه شدم که متاسفانه خوانده محترم، مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان، مازاد بر قیمت واقعی این خودرو در بازار را به عنوان ثمن معامله و بیع صورت گرفته، از اینجانب، اخذ نمودهاند.
یادداشت پایانی
در نهایت، خیار غبن یکی از مهمترین ابزارهای قانونی است که افراد میتوانند از آن برای جلوگیری از زیانهای ناشی از ناآگاهی و فریب در معاملات استفاده کنند. با توجه به شرایط خاصی که برای اعمال این خیار در نظر گرفته شده، از جمله ناآگاهی از قیمت واقعی و وجود غبن فاحش، افراد باید دقت کافی در معاملات خود داشته باشند تا در صورت بروز چنین وضعیتی از حقوق قانونی خود بهرهبرداری کنند.
مراحل اثبات خیار غبن و فسخ قرارداد بر اساس آن، بهویژه در مواردی چون قراردادهای اجاره، نیاز به مستندات معتبر و دقت در ارائه دلایل دارد. از تکمیل صحیح فرم دادخواست تا ارائه مدارک معتبر مانند نظر کارشناسی و مستندات قیمتگذاری، هرکدام از این مراحل برای رسیدن به نتیجه مطلوب ضروری است. با این حال، این فرآیند میتواند به افراد کمک کند تا در صورت وقوع اختلاف قیمت غیرمنصفانه، از حقوق خود دفاع کرده و معامله را فسخ کنند. بهطور کلی، آگاهی از حقوق خود و استفاده از خیار غبن میتواند به عنوان ابزاری مؤثر در حفظ منافع افراد در معاملات حقوقی عمل کند. بنابراین، توصیه میشود که قبل از انجام هرگونه معامله، طرفین از قیمت واقعی و شرایط قرارداد آگاه باشند و در صورت بروز هرگونه تفاوت فاحش، نسبت به پیگیری حقوق خود اقدام کنند.