همان‌طور که در مجموعه مقالات مرتبط با انحصار وراثت بیان کردیم، اموال، املاک و حقوق متعلق به فرد پس از مرگ به ورثه او منتقل می‌شوند. حال ممکن است ماترک متوفی قطعه‌ای زمین، یک باب مغازه، حق سرقفلی ملک تجاری یا حتی حق‌وحقوق مربوط به اختراع یک محصول باشد. به‌طورکلی، ماترک طبق رویه‌ای که از سوی قانون‌گذار مشخص شده (انحصار ورثه و سپس تقسیم ترکه) میان وراث تقسیم خواهد شد که عدم رعایت آن تبعات حقوقی متعددی برای وراث دارد.

درهرصورت، برخی مواقع، وجود معضلاتی همچون انحصار وراثت بدون همکاری ورثه باعث به تاخیر افتادن فرایند تقسیم ترکه میان وراث می‌شود. موضوعی که اهمیت بسزایی داشته و به همین منظور در این مقاله قصد سخن گفتن درباره آن را داریم. توجه کنید که درباره مراحل انحصار وراثت قبلاً در مقاله‌ای جداگانه صحبت کرده‌ایم و در اینجا صرفاً به عدم همکاری ورثه در انحصار ورثه می‌پردازیم.

آیا گرفتن گواهی انحصار وراثت بدون همکاری ورثه شدنی است؟

همان‌گونه که پیش‌ازاین در مقالات متعدد مربوط به گرفتن تصدیق حصر ورثه اشاره کردیم، برای گرفتن گواهی مزبور، اقدام یکی از وراث کافی است. این در حالی است که اخذ تصدیق حصر ورثه، برای هر نوع نقل‌وانتقال ماترک و استفاده از حساب‌های بانکی متوفی، کاملاً الزامی است.

در واقع، شرط بهره‌مندی از ماترک توسط ورثه، گرفتن گواهی حصر وراثت است که در آن نام، مشخصات و سهم‌الارث هر یک از وراث مشخص می‌شود. این برگه از سوی شورای حل اختلاف و پس از تقدیم دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت، صادر می‌شود.

“آیا انحصار وراثت بدون همکاری ورثه هم امکان‌پذیر است؟ برای دخل و تصرف در اموال و ماترک متوفی، گرفتن گواهی انحصار وراثت ضرورت دو چندانی پیدا می‌کند؛ اما همین که یکی از وراث برای اخذ این گواهی به شورای حل اختلاف مراجعه نماید کافی است. چرا که شورای حل اختلاف برای صدور گواهی حصر ورثه نیازی به ارائه دادخواست از سوی همه وراث نداشته و با اقدام یک نفر از ورثه هم کار خود را آغاز می‌کند. این در حالی است که تقسیم ترکه نیازمند رضایت و حضور تمام ورثه است تا در آینده اعتراضی نسبت به این امر نباشد.”

بنابراین، تا این قسمت از مقاله متوجه شدیم که گرفتن تصدیق حصر ورثه نیازمند اقدام همه وراث نبوده و یکی از آن‌ها هم می‌تواند این کار را انجام دهد. البته، حق اعتراض سایر ورثه نسبت به نتیجه درج شده در گواهی، محفوظ است.

آیا تقسیم ارث بدون حضور یکی از وراث امکان دارد؟

برای تقسیم ترکه متوفی 2 حالت زیر وجود دارد:

یک) تقسیم ترکه بدون مراجعه به دادگاه و با رضایت کل وراث

در این حالت، ورثه بدون مراجعه به دادگاه، خودشان اقدام به تقسیم ارث کرده و بر سر این موضوع نیز توافق دارند. ازآنجایی‌که ورثه نسبت به سهم‌الارثشان رضایت داشته و ما با شکایت از یکی از وراث مواجه نیستیم؛ بنابراین بر اساس تقسیم‌نامه نوشته شده، تقسیم ترکه صورت می‌گیرد. دقت کنید که این شیوه برای اموالی نظیر وسایل خانه و املاک بدون سند متوفی، معمول است. ازاین‌رو، وراث به تنظیم دادخواست گرفتن گواهی حصر وراثت و مدارکی نظیر استشهادیه انحصار وراثت، احتیاجی نخواهند داشت.

در مورد حصر وراثت املاک قولنامه‌ ای آن‌ها بهتر است مقاله‌ای با همین نام را بخوانید؛ اما در نهایت برای فروش این املاک هم باید سند رسمی از سوی ورثه گرفته شود. در واقع انحصار وراثت برای هرگونه نقل‌وانتقال اموال متوفی الزامی است و بدون این گواهی نمی‌توانید به حساب‌های بانکی متوفی دست بزنید یا اموالش را به دیگری بفروشید. پس، در نهایت باز هم باید مراحل گرفتن انحصار ورثه را پشت سر بگذارید تا فرایند تقسیم ارث، قانونی باشد.

دو) تقسیم ترکه بدون رضایت و حضور یکی از وراث

در جایی که ما با انحصار وراثت بدون همکاری ورثه مواجه شویم، چاره‌ای جز مراجعه به دادگاه نداریم. زیرا همان‌طور که بیان کردیم، برای هرگونه دخل و تصرف در ماترک، بایستی مراحل قانونی حصر ورثه و تقسیم ارث را پشت سر گذاشت. این در حالی است که در بسیاری از مواقع، وراث پس از تفاهمات اولیه برای تقسیم ارث‌ومیراث با مشکل مواجه می‌شوند و ناچار به تقدیم دادخواست تقسیم ارث روی می‌آورند. (این دادخواست و همین‌طور دادخواست صدور گواهی حصر وراثت، توسط تیمی از وکلای متخصص ما در زمینه ارث و وصیت تدوین شده است)

درهرحال، باید بدانید که اگر یک یا چند نفر از ورثه نسبت به فرایند تقسیم ترکه رضایت نداشته باشند یا در میان آنان فردی محجور یا غایب باشد، مراجعه به دادگاه الزامی است. قاضی نیز پس از بررسی مدارک و انجام استعلامات لازم، سهم‌الارث هر وارث را مشخص نموده و تقسیم ترکه انجام خواهد شد.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی تلاش کردیم درباره موضوع «انحصار وراثت بدون همکاری ورثه» اطلاعات کاملی را در اختیارتان قرار دهیم. در این میان گفتیم که جهت دسترسی به حساب‌های بانکی، سهام و دخل و تصرف در اموال متوفی، ورثه باید گواهی حصر وراثت را از شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی دریافت کنند. حال اگر یکی از وراث در این زمینه همکاری نکند، روند تقسیم ترکه با مشکل روبرو می‌شود. در چنین مواقعی، سایر ورثه بایستی به دادگاه مراجعه کرده و مراحل تقسیم ارث را به‌صورت قانونی سپری کنند. چنانچه در این مسیر سؤال یا ابهامی برایتان ایجاد شده است، آن را در قسمت نظرات کاربران بنویسید. وکلا و مشاوران حقوقی تیم وکیل‌باشی، پس از مطالعه دقیق سؤالات، به شما عزیزان پاسخی کاربردی خواهند داد. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل باشی