نکات مهم قرارداد مشارکت مدنی

یکی از ضرب‌المثل‌های بسیار معروف و شیرین زبان فارسی، "یک دست صدا ندارد" است که بر همکاری و اتحاد میان افراد و مزایای آن تأکید دارد. در واقع هرجا که انسان‌ها توانمندی‌ها و ظرفیت‌های مادی و معنوی خود را با دیگران ادغام کنند؛ جز موفقیت نتیجه دیگری نخواهند دید. این موضوع در رشد و توسعه کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ نیز صادق است. 

مشاغلی که در اغلب اوقات، صاحبانشان از نبود سرمایه برای گسترش کار گلایه دارند. این سرمایه لزوماً مادی نیست. امروزه بسیاری از سرمایه‌داران در پی افراد متخصص و صاحب ایده‌ای هستند که بتوانند از طریق تخصص و مهارتشان، علاوه بر اشتغال‌زایی، سود قابل‌توجهی نیز به دست آورند.

اینجا است که شاهد اصطلاحاتی نظیر "کار از من، سرمایه از تو" یا "زمین از من ساخت‌وساز با تو" و... در میان صاحبان مشاغل مختلف هستیم. شاید برایتان جالب باشد که هر یک از این دو جمله آشنا، خلاصه‌ای از عقد شرکت یا قرارداد مشارکت مدنی هستند. البته موضوع به همین سادگی‌ها نیست و این قرارداد نیز آثار و قواعد حقوقی خاص خود را دارد که در ادامه این نوشته از وکیل‌باشی به آن می‌پردازیم.

چنانچه به تنظیم یک قرارداد مشارکت کاری و سرمایه گذاری می‌اندیشید اما به خاطر آشنا نبودن با مسائل حقوقی از انجام آن خودداری می‌کنید، تا انتها همراه وکیل‌باشی بمانید.

قرارداد مشارکت مدنی چیست؟ چه مزایا و کاربردهایی دارد؟

آیا تاکنون در اطرافیان خود با افرادی برخورد کرده‌اید که پولی برای ساختن آپارتمان چند واحدی در زمینشان نداشته‌اند و پس از توافق با یک سازنده، حالا صاحب نیمی از آپارتمان‌های احداث شده هستند؟

با افراد ثروتمندی که دنبال جوانان صاحب ایده و خلاق هستند تا با استفاده از ایده آن‌ها یک شغل سودآور را راه‌اندازی کنند، چطور؟ تا به حال برخورد کرده‌اید؟

برای خودتان پیش آمده که مثلاً یک آشپز بین‌المللی حرفه‌ای باشید و برای سرمایه‌گذاری در رستوران‌های ایتالیایی، چینی، هندی و... پیشنهادات متعددی دریافت کرده باشید؟

اگر به تمام مثال‌های بالا توجه کنید، یک فاکتور مشترک در همه آن‌ها وجود دارد: "مشارکت در کار و سرمایه‌گذاری میان دو یا چند نفر" واقعیت این است که قرارداد مشارکت مدنی، چیزی جز همین ادغام سرمایه‌های اشخاص برای کسب سود نیست. به تعریف قانون‌گذار از مشارکت مدنی توجه کنید:

ماده ۵۷۱ قانون مدنی: شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد در شیئی واحد به نحو اشاعه.

بدون تردید تعریف قانون‌گذار از عقد شرکت که در بسیاری از مقالات وب و البته کتب حقوقی از آن به قرارداد مشارکت مدنی تعبیر می‌شود، کمی دشوار است. با این حال این عقد، روزانه در اطراف همه ما به دفعات زیاد منعقد می‌شود اما از نام و آثار حقوقی بی‌خبریم!

به‌عبارت‌دیگر، "توافق مشارکت مدنی که به انگلیسی Civil partnershipنیز گفته می‌شود،  میان دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی منعقد می‌شود که هر یک از آن‌ها آورده نقدی یا غیرنقدی خود را به منظور انجام یک کار معین ادغام نموده و در سود یا منفعت وهمچنین زیان حاصل از آن کار نیز با هم شریک می‌شوند."

در انتها باید متذکر شویم که تنظیم و بررسی قرارداد مشارکت با سود ثابت به هیچ‌وجه مشابه تنظیم قرارداد مشارکت مدنی نیست. چرا که هر یک از این نهادهای حقوقی، آثار و قواعد مختص به خود را دارند. در نهایت باید بگوییم چنانچه قصد ایجاد مشارکت به نحو مدنی دارید، از فرم قرارداد مشارکت مدنی وکیل‌باشی که به وسیله وکلای متخصص امور قراردادها تنظیم شده است، استفاده نمایید.

مشارکت مدنی را با مشارکت حقوقی، اشتباه نگیرید!

اکثر افراد قرارداد مشارکت مدنی و مشارکت حقوقی را یک موضوع واحد تلقی می‌کنند. این در حالی است که این دو فقط شباهت ظاهری دارند و در باطن، کاملاً متفاوتند.

یکی از برجسته‌ترین نکاتی که در بررسی قرارداد مشارکت مدنی باید به آن توجه شود، تفاوت مشارکت مدنی و مشارکت حقوقی است. چرا که شرکت مدنی تابع قانون مدنی بوده و شخصیت حقوقی نیز نخواهد داشت. این در حالی است که شرکت‌های حقوقی تابع مقررات قانون تجارت هستند و پس از ثبت، شخصیت حقوقی پیدا می‌کنند.

ازاین‌رو، هر کدام از شرکت‌های بالا ویژگی‌ها، کارکرد و آثار حقوقی ویژه‌ای دارند که با دیگری قابل مقایسه نیست. به عنوان مثال، تعهدات و مسئولیت‌های شرکا در شرکت‌های حقوقی بر مبنای قانون تجارت و اساسنامه شرکت تعیین می‌شود؛ در حالی‌که تعهدات شرکا در شرکت مدنی، بر اساس قرارداد منعقد شده و توافقات طرفین، مشخص می‌شود.

بررسی قرارداد مشارکت حقوقی خیلی بیشتر و جزئی‌تر از چیزی است که در این دو پاراگراف به آن پرداختیم، بنابراین بهتر است به مجموعه مقالات وکیل‌باشی سر بزنید و راجع به آن بیشتر بدانید.

اقسام قرارداد مشارکت مدنی

همانطور که گفتیم، مشارکت مدنی در حوزه‌های مختلفی مانند ساختمان‌سازی، صنعت مسکن، فروش کالا، تولید محصول، امور تجاری و بازرگانی و... کاربرد بسیار زیادی دارد. به همین دلیل، شاهد تنظیم انواع قرارداد مشارکت در اشکال و فرم‌های گوناگون هستیم که با به روی کار آمدن مشاغل جدید مانند مشاغل حوزه IT، هوش مصنوعی و امثال آن، گسترش چشمگیری یافته‌اند.

بر همین اساس، رایج‌ترین انواع قرارداد مشارکت مدنی عبارت‌اند از:

مشارکت مدنی خصوصی

در نوع اول قرارداد مشارکت مدنی که به آن مشارکت مدنی خصوصی گفته می‌شود، طرفین قرارداد عامل و مالک هستند. آورده مالک، سرمایه مادی او مثل پول، زمین، تجهیزات و امثال اینها است. آورده عامل، سرمایه غیر مادی یا معنوی او است مثل تخصص، دانش، ایده و مهارت.

آیا مثال آشپز حرفه‌ای را هنوز هم به خاطر دارید؟ در آن مثال، فردی که آشپز بین‌المللی است برای تأسیس رستوران ایتالیایی با یک یا چند نفر دیگر شریک می‌شود. در اینجا آورده آشپز، تخصص و مهارت او در پخت غذاهای ایتالیایی است و آورده سایر شرکا، تأمین هزینه‌های راه اندازی و تجهیز رستوران خواهد بود.

این نوع قرارداد مشارکت مدنی، میان صاحبان سرمایه و صاحبان تخصص منعقد می‌شود و به کار از تو سرمایه از من، معروف است. سهم هر یک از شرکا و میزان سودی که عایدشان می‌شود، تابع توافقات و تراضی آن‌ها است.

آثار و احکام عقد شرکت در مواد 571 تا 588 ق.م به صورت مختصر از طرف قانون‌گذار بیان شده است؛ اما این قواعد چندان جامع نیستند. لذا شما می‌توانید از اصل آزادی قراردادها یا همان ماده 10 ق.م برای تنظیم قراردادتان استفاده کنید. البته نحوه تنظیم قرارداد مشارکت به این سادگی‌ها نبوده و توصیه می‌کنیم پیش از امضا هر نوع قرارداد مشارکت مدنی، حتماً با ثبت درخواست مشاوره حقوقی، از راهنمایی های وکلای متخصص در این زمینه بهره مند شوید. 

مشارکت در ساخت

دومین نوع قرارداد مشارکت مدنی، مشارکت در ساخت است که میان مالک و سازنده ایجاد می‌شود. مشارکت در ساخت آپارتمان، ویلا، کارخانه، پمپ بنزین و امثال آن، نمونه‌های بارز این نوع قرارداد هستند.

مالک، شخصی حقیقی یا حقوقی است که قطعه‌ای زمین یا خانه‌ای کلنگی دارد. او به دلیل کمبود سرمایه، نمی‌تواند در ملک خود ساختمان جدیدی را احداث کند، ازاین‌رو، با یک یا چند سازنده قرارداد مشارکت در ساخت می‌بندد. پس از اتمام مراحل ساخت ساختمان جدید، مالک و سازنده بر اساس توافقات اولیه و مندرجات متن قرارداد مشارکت در ساخت، مالک قسمتی از ساختمان خواهند شد.

سهم‌الشرکه هر یک از طرفین، در به دست آوردن سود نهایی مؤثر است. مثلاً ملکی که ارزش بالایی دارد، و پس از ساخت، 10 واحد خواهد داشت، ممکن است به این صورت میان شرکا تقسیم شود: 6 واحد از آن مالک، 4 واحد از آن سازنده.

اگر شما می‌خواهید چنین توافقی را امضا کنید، بهتر است بند مربوط به فسخ قرارداد مشارکت را با دقت و ریزبینی فراوان بنویسید. زیرا در نظر گرفتن فسخ باعث افزایش پایبندی به تعهدات از سوی طرفین می‌شود.

مشارکت مدنی با بانک

در نوع سوم از انواع قرارداد مشارکت مدنی، بانک به عنوان یکی از شرکا خواهد بود. طرف دیگر شخصی است که بنا به دلایل مختلف برای پیاده‌سازی طرح اقتصادی یا ایده خود به سرمایه مالی بانک احتیاج دارد. بانک‌ها برای شراکت با اشخاص، به صورت بسیار موشکافانه سودآوری طرح را بررسی کرده و حتی ضمانت‌هایی برای حسن انجام کار نیز از طرف دیگر قرارداد دریافت می‌کنند.

همان‌طور که تاکنون متوجه شدید، قرارداد مشارکت مدنی کاربرد فراوانی دارد و به‌خوبی می‌تواند حتی برای کسب‌وکارهای کوچک مانند مغازه‌داران نیز مفید باشد؛ به این شرط که اصولی و صحیح تنظیم شود. 

ارکان تشکیل دهنده قرارداد مشارکت مدنی شامل چه مواردی است؟

همانطور که گفته شد، قرارداد مشارکت مدنی یا همان قرارداد شراکت، نوعی توافق است که در آن دو یا چند شخص، حقوق و وظایف خود را در یک پروژه مشترک به اشتراک می‌گذارند. این قرارداد شامل چندین عنصر  کلیدی از جمله موارد زیر است:

ماده 1- مشخصات طرفین

ماده 2 –موضوع قرارداد

ماده 3- مدت قرارداد

 ماده 4–میزان سرمایه گذاری و چگونگی تسهیم سود و زیان احتمالی

ماده 5-حقوق و تعهدات طرفین قرارداد 

ماده 6-  حفظ اسناد و اطلاعات

ماده 7- شرایط فسخ قرارداد

ماده 8- فورس ماژور

ماده  9- حل و فصل اختلافات

ماده 10- اقامتگاه طرفین 

ماده  11- نسخ قرارداد

به این نکته باید اشاره کرد که عناصر قرارداد مشارکت مدنی بسته به شرایط پروژه و توافقات بین شرکای قرارداد ممکن است متفاوت باشند؛ چرا که در قوانین کشور ما اصل بر آزادی اراده‌هاست و طرفین می‌توانند هر تعهدی که خلاف قوانین نباشد را در متن قرارداد خود درج نمایند.

 و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته به بررسی قرارداد مشارکت مدنی و انواع آن پرداخته و تفاوت مشارکت حقوقی و مشارکت مدنی را توضیح دادیم. در نهایت به شما توصیه می‌کنیم قبل از انجام هرگونه اقدامی پیرامون شراکت مدنی، اطلاعات و آگاهی‌تان در این زمینه را با استفاده از راهنمایی وکلای متخصص افزایش دهید. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی