نحوه فسخ قرارداد کار توسط کارگر

تصور کنید که شخصی به نام «آقای بهرامی» در یک شرکت به عنوان کارمند قراردادی مشغول به کار است ولی به دلیل مشکلات شخصی خود، قادر به ادامه کار نیست. آقای بهرامی به مدت یک سال با کارفرمای خود که در واقع رئیس شرکت است قرارداد کار بسته است. آیا در این شرایط، آقای بهرامی می‌تواند به رئیس شرکت خود اعلام کند که قصد فسخ یک طرفه قرارداد کار را دارد؟

در واقع در مثال بالا، رابطه کاری میان آقای بهرامی و رئیس شرکت، تابع قانون کار است؛ پس آقای بهرامی طبق مقررات همان قانون، کارگر محسوب می‌شود. از سوی دیگر، قرارداد این شخص، یک قرارداد کار موقت است و در این گونه توافقات، نحوه فسخ قرارداد کار توسط کارگر کمی پیچیده است.

در همین راستا، ما در وکیل‌‎باشی قصد داریم مبحث فسخ قرارداد کار از سوی کارگر را در قراردادهای موقت و دائمی بررسی کنیم. چنانچه شما هم اخیراً با این موضوع جدی درگیر شده‌اید تا پایان همراه ما بمانید.

فسخ قرارداد کار به چه معنا است؟

در عالم حقوق، انحلال یک طرفه عقد یا قرارداد از سوی یکی از طرفین، در اصطلاح "فسخ" نامیده می‌شود. به این ترتیب، فسخ قرارداد کار، به معنای پایان دادن به قرارداد کار به صورت یک طرفه (یا از جانب کارگر یا از جانب کارفرما) است.

فسخ قرارداد کار توسط کارگر به معنای پایان دادن به قرارداد کاری می باشد. این موضوع می تواند به دلایل مختلفی رخ دهد از جمله عدم رعایت شرایط قرارداد، ناامنی شغلی، نارضایتی از شرایط کاری، وضعیت سلامت نامناسب، اختلاف نظر با کارفرما، فوت کارگر و سایر مواردی که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم.

در نهایت، با توجه به اهمیت فسخ قرارداد کار، توصیه می‌کنیم که پیش از اقدام به فسخ قراردادتان، حتماً آموزش تصویری امور استخدامی در سایت وکیل‌باشی که توسط وکلای حرفه‌ای تیم تهیه شده است را ببینید. در این ویدئو نکات حقوقی حائز اهمیتی را برایتان بازگو کرده‌ایم. 

شرایط و نحوه فسخ قرارداد کار توسط کارگر

شرایط فسخ قرارداد کاری یکی از مسائلی است که ممکن است در هر زمانی پیش بیاید و متأسفانه بسیاری از افراد با این مسئله آشنایی ندارند. در واقع، بر هم زدن قرارداد کار به معنای پایان دادن به یک قرارداد کار است. این موضوع به دلیل اینکه کارفرما یا کارگر ممکن است در مدت زمان قرارداد، دچار مشکلات غیرقابل پیش‌بینی شود، برای هر دو طرف بسیار مهم است.

یکی از مهم‌ترین مسائلی که باید در هنگام نوشتن قراردادهای استخدامی در نظر گرفته شود، پیش بینی فسخ قرارداد از سوی کارگر است. به عبارت دیگر، قرارداد کار باید شامل شرایطی باشد که در صورت بروز مشکل برای کارگر، پایان دادن به توافق برای او امکان‌پذیر باشد.

 چراکه کارفرما همیشه دست بالا را در قراردادهای کاری دارد. از سوی دیگر، اکثر توافقات کاری به‌وسیله کارفرما نوشته می‌شود و کارگر چاره‌ای جز امضا و قبول شرایط قرارداد ندارد.

بدین منظور، قرارداد کار باید به گونه‌ای تنظیم شود که در صورت بروز هرگونه مشکل، به آسانی از سمت کارگر نیز قابل فسخ باشد و شرایط فسخ قرارداد کاری در آن پیش بینی شده باشد. پیشتر، در مجله حقوقی وکیل‌باشی مفهوم فسخ قرارداد کار و دلایل آن را توضیح داده‌ایم؛ توصیه می‌کنیم پیش از مطالعه بقیه مطلب حتماً به آن نوشته هم سری بزنید.

"نحوه فسخ قرارداد کار توسط کارگر در قرارداد دائمی کار به 3 شکل اتفاق می‌افتد: فسخ خودکار، اقاله و درج شرط فسخ در متن تفاهم‌نامه. این در حالی است که در قراردادهای کاری موقت و کار معین، مطابق تصریح مقنن در ماده 25 و تبصره ماده 21 قانون کار، حق فسخ برای کارگر به صورت یک‌طرفه وجود نداشته و او صرفاً می‌تواند از ادامه کار استعفا دهد."

در ادامه، جزئیات و نحوه فسخ قرارداد کار توسط کارگر را به سادگی توضیح داده‌ایم.  

انواع فسخ قرارداد کار

پیش از آنکه درمورد نحوه فسخ قرارداد کار توسط کارگر صحبت کنیم، بهتر است انواع فسخ را بشناسید. بر هم زدن قرارداد کار به 3 شکل می‌تواند صورت گیرد: فسخ توافقی و فسخ خودکار. البته، در برخی از مواقع، این امر می‌تواند به صورت توافقی بین کارفرما و کارگر یا به صورت قانونی انجام شود. مثلاً کارگر و کارفرما به تفاهم می‌رسند که اگر کارگر به مدت 3 هفته در محل کار حاضر نشد، قرارداد از سوی کارفرما فسخ شود. درمورد فسخ قرارداد کار توسط کارفرما، مطالب بسیار زیادی وجود دارد که در مقاله‌ای جداگانه به آن پرداخته‌ایم. لذا در این نوشته، منحصراً به ابعاد مختلف نحوه فسخ قرارداد کار توسط کارگر می‌پردازیم.

فسخ خودکار قرارداد کار  

منظور از فسخ خودکار قرارداد این است که در قانون شرایطی پیش‌بینی شده که در صورت وقوع هر کدام از آن‌ها، قرارداد پایان می‌یابد. این مورد یکی از موارد انحلال قرارداد است که توافقات کارگر و کارفرما در آن نقشی ندارد. می‌پرسید چرا؟ زیرا توافقات شغلی بر اساس قانون کار نوشته می‌شوند و این قانون، جزء قوانین آمره است که برای تمام کارفرماها و کارگران لازم‌الاتباع خواهد بود.

‌ماده 21 قانون کار، در این باره مقرر کرده است که:

قرارداد کار به‌وسیله یکی از موارد زیر خاتمه می‌یابد:

‌الف - فوت کارگر

ب - بازنشستگی کارگر

ج - ازکارافتادگی کلی کارگر

‌د - انقضاء مدت در قراردادهای کار با مدت موقت و عدم تجدید صریح یا ضمنی آن

ه - پایان کار در قراردادهایی که مربوط به کار معین است

به بیان دیگر، اگر هر یک از موارد بالا اتفاق بیفتد، قرارداد کاری منعقد شده میان کارگر و کارفرما به پایان می‎رسد و دیگر نیازی نیست که کارگر به انجام تعهداتش ادامه دهد. یعنی اگر کارگر، ازکارافتاده تلقی شود، حقوق و مزایای قانونی او از سمت کارفرما باید پرداخت شود؛ در حالیکه کارگر هیچ گونه تعهدی برای انجام کار نخواهد داشت.

فسخ توافقی قرارداد کار (اقاله)  

فسخ توافقی یا همان اقاله به معنای فسخ قرارداد با توافق طرفین است. به این معنی که هر دو طرف قرارداد به صورت داوطلبانه و با توافق مشترک قرارداد را فسخ می‌کنند. مثلاً کارفرما در آستانه ورشکستگی است. این درحالی است که هنوز 5 ماه از قرارداد باقی مانده و او دیگر نمی‌تواند حقوق کارگران را پرداخت کند؛ در این حالت هر دو طرف با توافق یکدیگر اقدام به برهم زدن قرارداد کار می‌کنند.

به یاد داشته باشید که ضروری است پیش از اقدام برای فسخ قرارداد کاری خود حتماً از فرآیند مشاوره حقوقی آنلاین با وکلای دادگستری بهره بگیرید.

فسخ قرارداد با استفاده از شرایط مندرج در قرارداد

نحوه فسخ قرارداد کار توسط کارگر در اینجا به این شکل است که مثلاً در قرارداد بنویسید "اگر کارفرما پس از گذشت 2 ماه همچنان از پرداخت حقوق کارگر امتناع کند، کارگر حق فسخ یک جانبه را خواهد داشت." پس اگر کارگر هستید بهتر است شرایط فسخ قرارداد به صورت صریح در قرارداد تعریف کنید.

نحوه فسخ قرارداد کار توسط کارگر در قرارداد کار موقت

در تنظیم قرارداد کار، پیش بینی فسخ قرارداد بسیار مهم است. در صورتی که در زمان امضای قرارداد، شرایط و موقعیت هایی که می توانند به خاتمه قرارداد منجر شوند پیش بینی شده باشد؛ احتمال ایجاد اختلاف و نزاع میان طرفین به صفر خواهد رسید.  

فسخ قرارداد کار در قرارداد های موقت نیز ممکن است رخ دهد. در این حالت، شرایط مربوط به فسخ قرارداد، با آنچه در بالا گفتیم متفاوت است. در این رابطه ماده 25 قانون کار می‌گوید: "هر گاه قرارداد کار برای مدت موقت و یا برای انجام کار معین، منعقد شده باشد هیچ یک از طرفین به تنهایی حق فسخ آن را ندارد."

بنابراین، فسخ قرارداد کاراز طرف کارگر، فقط در قراردادهای دائمی مطرح است و در قراردادهای موقت و کار معین، بر اساس تبصره ماده 21 قانون کار، کارگر فقط حق استعفا از کار را دارد. تبصره ماده 21 قانون کار در این راستا بیان می‌کند که:

"کارگری که استعفا می‌کند موظف است یک ماه به کار خود ادامه داده و بدواً استعفای خود را به صورت  مکتوب به کارفرما اطلاع دهد و در صورتی که‌حداکثر ظرف مدت 15 روز انصراف خود را کتباً به کارفرما اعلام نکند، استعفای وی منتفی تلقی می‌شود . کارگر موظف است رونوشت استعفا و‌انصراف از آن را به شورای اسلامی کارگاه و یا انجمن صنفی یا نماینده کارگران تحویل دهد."

حال که به خوبی با مراحل و شرایط لازم برای فسخ قرارداد کار از طرف کارگر آشنا شدید این نکته را هم در خاطر داشته باشید که نحوه فسخ قرارداد کار توسط کارگر باید به گونه‌ای باشد که به کارفرما زیان نرساند.

به عنوان مثال، در صورتی که کارگر به دلیل بیماری یا مسائل شخصی نتواند به کار خود ادامه دهد، باید به کارفرما اطلاع داده و در صورت امکان جایگزین برای خود پیدا کند. همچنین، کارگر نباید در دوره‌ای که قرارداد کار با کارفرما را منعقد کرده است، به دلایل غیرمجاز فسخ قرارداد را درخواست کند بدون اینکه شرایط فسخ قرارداد کار موقت فراهم باشد.

 و اما جمع‌بندی مطلب

فسخ قرارداد کار یکی از مسائل جدی در قراردادهای کاری است که به دلیل عدم آگاهی و شناخت کافی در بسیاری از موارد، باعث بروز اختلافات شدید میان کارگر و کارفرما می‌شود. پیش‌بینی شرایط فسخ و ترمیم قرارداد در زمان امضای قرارداد، از بهترین راه حل‌ها برای جلوگیری از ایجاد دعوا است.

علاوه بر این در این نوشته توضیح دادیم که شرایط و نحوه فسخ قرارداد توسط کارگر باید با دقت و بر اساس مذاکرات و موقعیت‌های مشخصی صورت پذیرد تا به کارفرما زیانی نرسد. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی