آشنایی با تفاوت های قرارداد مشارکت با قرارداد مضاربه

به‌موازات سقوط ارزش بورس و کاهش شدید قیمت ارزهای دیجیتال، اغلب افراد دنبال سرمایه‌گذاری‌های امن هستند. همین امر سبب شده تا اشخاص به عقود مرتبط با سرمایه‌گذاری که در قانون مدنی احکام مشخصی دارند، روی بیاورند؛ بنابراین انعقاد توافقاتی مثل مشارکت در ساخت، مشارکت در تولید، شراکت کاری و حتی مضاربه نیز افزایش چشمگیری داشته است. البته، مضاربه نمی‌تواند به‌خوبی قراردادهای مشارکت منافع طرفین را تأمین کند. چرا که عقدی جایز است و با مواردی مثل فوت یکی از طرفین، فسخ می‌شود!

البته، این موضوع فقط یکی از چندین فرق قرارداد مشارکت با مضاربه است و موارد بیشتر آن را در طول این مقاله توضیح می‌دهیم. چنانچه شما هم تصمیم گرفته‌اید بخشی از پول نقد خود را توسط قراردادی معتبر و مطمئن، در جایی سرمایه‌گذاری کنید، تا انتها همراه وکیل‌باشی بمانید.

قرارداد مشارکت چیست؟

در ماده 571 قانون مدنی، تعریف عقد مشارکت آمده است. بر اساس این ماده و سایر مواد بعدی که جزئیات و نحوه تنظیم قرارداد شراکت را مشخص کرده‌اند، می‌توان گفت که قرارداد مشارکت عبارت است از:

«ادغام سرمایه‌های نقدی یا غیرنقدی دو یا چند شخص برای انجام کاری مشخص. به‌این‌ترتیب، شرکا در سود و زیان حاصل از آن کار سهیم هستند. به‌نحوی‌که میزان سهم‌الشرکه هر شریک بر مبنای مقدار آورده او مشخص می‌شود. سپس، درآمد حاصل از کار و همین‌طور سود یا زیان به‌دست‌آمده نیز باتوجه‌به مقدار سهم‌الشرکه میان طرفین تقسیم می‌شود.»

به‌عنوان‌مثال، برای مشارکت در راه‌اندازی گلخانه، یک شریک مبلغ 500 میلیون تومان را به خرید تجهیزات اختصاص می‌دهد. یک شریک دیگر، زمینی به مبلغ 600 میلیون تومان برای ساخت گلخانه می‌خرد. حال این دو نفر در درآمد حاصل از گلخانه، بر اساس میزان آورده‌شان سهیم هستند. علاوه بر این، اگر گلخانه سوددهی بالایی داشته باشد یا زیان دهد، باز هم هر دو شریک به میزان سرمایه‌ای که برای کار قرار داده‌اند، در سود یا ضرر سهم دارند.

بد نیست بدانید که عقد شرکت، یکی از گسترده‌ترین عقودی است که ما در قانون مدنی داریم. این قرارداد، به 3 شاخه اصلی زیر تقسیم می‌شود:

1.   قرارداد مشارکت در ساخت

2.   قرارداد مشارکت مدنی خصوصی

3.   قرارداد مشارکت مدنی با بانک

به‌خاطر داشته باشید که نوشتن یک شراکت‌نامه کاری صحیح و معتبر، نکات فنی فراوانی دارد و نباید بدون گذراندن حداقل یک جلسه مشاوره حقوقی تخصصی، نسبت به این کار اقدام کرد.

قرارداد مضاربه به چه معناست؟

حال که به‌خوبی با عقد مشارکت آشنا شدید، نوبت توضیح مضاربه می‌رسد. مضاربه نیز شباهت بسیار زیادی به مشارکت دارد و به همین خاطر است که اغلب افراد، این دو عقد مختلف را با هم اشتباه می‌گیرند.

قانون‌گذار در ماده 546 قانون مدنی می‌گوید که: «در مضاربه، یکی از طرفین سرمایه‌ای که باید حتماً نقدی باشد را به طرف دیگر می‌دهد تا با آن به تجارت بپردازد و در سود حاصل از آن شریک شود» در اینجا طرفین مضاربه مالک و مضارب هستند. مالک، همان صاحب سرمایه است که آن را در اختیار مضارب قرار می‌دهد. در واقع، مضارب، شخصی است که با سرمایه مالک به تجارت می‌پردازد.

به‌عنوان‌مثال، شما مبلغ 120 میلیون تومان وام گرفته‌اید که آن را در یک حوزه امن سرمایه‌گذاری کنید. برای این منظور می‌توانید از فرصت عقد مضاربه استفاده نموده و با فردی که سال‌ها است در واردات موبایل تبحر دارد، قرارداد ببندید. پس از تنظیم قرارداد مضاربه با آن تاجر، شما پولتان را در اختیار او قرار می‌دهید تا در سود به‌دست‌آمده، با هم شریک شوید.

چه تفاوتی میان قرارداد شراکت و مضاربه وجود دارد؟

با خواندن مطالب بالا، احتمالاً کمی گیج شده‌اید و تصورتان این است که مضاربه و مشارکت، هیچ تفاوتی با هم ندارند! در واقع این طور نبوده و ما در ادامه به بیان چند تفاوت قرارداد مشارکت با قرارداد مضاربه می‌پردازیم. 

"باتوجه‌به تصریحات قانون‌گذار در مواد 546 و 571 قانون مدنی، دررابطه‌با تفاوت قرارداد مشارکت با قرارداد مضاربه، می‌توان به چند تمایز عمده نظیر تفاوت در نوع سرمایه (نقدی یا غیرنقدی)، جایز و لازم بودن و سرانجام، متفاوت بودن طرفین آن‌ها اشاره نمود."

تفاوت در نوع سرمایه اعم از نقدی و غیرنقدی

همان‌طور که در تعریف شراکت گفتیم، نوع سرمایه می‌تواند نقدی باشد یا غیرنقدی. سرمایه غیرنقدی مانند ایده، تجربه کار، تخصص در حوزه‌ای خاص  و مواردی ازاین‌دست است که بیشتر در مشارکت‌های مدنی همچون مشارکت در کلینیک دندانپزشکی به چشم می‌خورد.

بااین‌وجود، در مضاربه، نوع سرمایه اهمیت بیشتری دارد. چرا که بر اساس ماده ۵۴۷ قانون مدنی، سرمایه باید وجه نقد باشد و مالک نمی‌تواند آورده‌ای جز پول نقد را به مضارب بدهد.

تفاوت در جایز و لازم بودن عقد

درمورد عقد مضاربه، قانون‌گذار با صراحت در ماده ۵۵۰ ق.م اشاره کرده است که «مضاربه یک عقد جایز محسوب می‌شود» در ماده بعدی نیز مقنن، 4 دلیل فسخ مضاربه را مشخص می‌کند:

1.    فوت، جنون یا سفه یکی از طرفین مضاربه

2.    مفلس شدن مالک سرمایه

3.    تلف شدن تمام سرمایه

4.    ممکن نبودن انجام تجارت موردنظر طرفین مضاربه

تمام این موارد گویای جایز بودن مضاربه است؛ یعنی مالک و مضارب هر زمان بخواهند می‌توانند آن را فسخ کنند. بااین‌حال، در عقد مشارکت، قضیه کمی متفاوت است. زیرا مقنن اصلاً اشاره واضحی به جایز یا لازم بودن آن نداشته و فقط در ماده 587 ق.م می‌گوید که: «شرکا همه‌وقت می‌توانند از اذن خود رجوع کنند مگر اینکه اذن در ضمن عقد لازم داده شده باشد که در این صورت مادام که شرکت ‌باقی است حق رجوع ندارند.»

این ماده باعث اختلاف‌نظر میان حقوق‌دانان شده است. به‌نحوی‌که برخی آن را لازم دانسته و برخی به جایز بودن عقد شرکت اشاره می‌کنند.

تفاوت در طرفین قرارداد

از دیگر تفاوت‌های مضاربه و شراکت، تفاوت در طرفین آن‌ها است. در مضاربه طرفین قرارداد، مالک و مضارب هستند؛ درحالی‌که در قراردادهای مشارکت مدنی، مشارکت در ساخت و مشارکت با بانک، به هر یک از طرف‌ها، شریک می‌گوییم.

همچنان که متوجه شدید، سرمایه‌گذاری در ظاهر کار ساده‌ای است؛ اما در واقع اینکه از چه قراردادی برای این کار استفاده کنید و چه شرایطی را برای اجرای آن در نظر بگیرید، اهمیت بسزایی دارد. بر همین اساس، وکلای تیم وکیل‌باشی ضمن تدوین و تنظیم انواع قراردادهای سرمایه‌گذاری، نظیر مضاربه، مشارکت، جوینت ویچر و... نکات لازم جهت انعقاد صحیح این گونه توافقات را در اختیارتان قرار می‌دهند. به این منظور کافی است روی تصویر زیر کلیک کرده و پس از ثبت سفارش تنظیم قرارداد، کمی تأمل نمایید تا مشاوران تیم به‌سرعت با شما تماس بگیرند.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این مقاله از وکیل‌باشی تلاش کردیم تا به‌سادگی درمورد تفاوت قرارداد مشارکت با قرارداد مضاربه صحبت کنیم. در این میان، توضیح دادیم که مضاربه و مشارکت، نه‌تنها یک عقد واحد نیستند؛ بلکه در جزئیات نیز تفاوت‌های عمده‌ای دارند. چنانچه هنوز هم برای انتخاب یکی از این دو قرارداد مردد هستید، کافی است سؤال یا ابهام خود را در قسمت نظرات بنویسید. کارشناسان و وکلای تیم همواره پاسخگوی شما عزیزان هستند.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی