قرارداد چیست و چگونه تنظیم می‌شود؟

اصطلاحات حقوقی در برخی مواقع آن‌قدر شبیه هم هستند که در زندگی روزمره، افراد آن‌ها را به‌جای یکدیگر به کار می‌برند. قرارداد، عقد، تفاهم‌نامه و حتی کنترات نیز از این قاعده مستثنی نیستند. در واقع، اغلب مردم جامعه نمی‌دانند که در عالم حقوق، واژه «قرارداد» با واژه‌ای مثل «عقد» تفاوت‌های فراوانی دارد. اینجا است که برای بیان مطالب حقوقی در وب یا شبکه‌های اجتماعی به‌ناچار مجبور هستیم که این واژگان تخصصی را برای درک بیشتر مخاطبان، به‌جای یکدیگر به کار ببریم.

بر همین اساس، در این مطلب از وکیل‌باشی قصد داریم 0 تا 100 این موضوع که قرارداد چیست و برای تنظیم یک قرارداد استاندارد چه شرایطی لازم است را توضیح دهیم. در ادامه هر آنچه درباره نوشتن یک قرارداد حرفه‌ای لازم دارید را به شما می‌گوییم. از اینکه قرارداد یعنی چه بگیرید تا فسخ و اقاله و ابطال آن.

قرارداد چیست؟

علم حقوق، درست مانند سایر علوم، مملو از عبارات و اصطلاحاتی است که در میان عامه مردم شناخته شده نیستند همین امر نیز باعث شده تا روزبه‌روز شاهد افزایش بی‌رویه پرونده‌های مطروحه در دادگاه‌ها و شوراهای حل اختلاف باشیم. یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین اصطلاحات حقوقی «قرارداد» است. همین ابتدا باید بگوییم که قرارداد و عقد دو مفهوم مختلف هستند که آثار حقوقی خاص خود را دارند؛ بنابراین فقط در برخی از مواقع این اجازه را داریم که آن‌ها را به‌جای همدیگر به کار ببریم.

قانون‌گذار در ماده 183 قانون مدنی عقد را به این صورت تعریف کرده است: عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد.

این در حالی است که ما در قانون مدنی تعریف واضحی از قرارداد نداریم؛ اما در ماده‌ای مانند ماده 10 ق.م که به اصل آزادی قراردادها معروف است، به این کلمه اشاره شده است. در این ماده می‌خوانیم که: قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده‌اند درصورتی‌که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است.

پس با این اوصاف، تکلیف قرارداد چه می‌شود و اصلاً این واژه یعنی چه؟ قرارداد در لغت‌نامه‌های مشهوری مانند لغت‌نامه دهخدا و عمید معانی متعددی دارد مثل: قول، پیمان، میثاق، عهد، عهدنامه، معاهده، کنترات و پیمان‌نامه. البته، کنترات همان تلفظ کلمه انگلیسی contorat است که در زبان فارسی رواج یافته و مردم گاهی به‌اشتباه عبارت «قرارداد کنتراتی» را به کار می‌برند.

اگر سایر مطالب مجله حقوقی وکیل‌باشی را مطالعه کرده باشید، بارها با لغاتی مثل موافقت‌نامه، و توافق‌نامه مواجه شده‌اید. این دوکلمه، جایگزین‌های پرتکرار و مناسبی برای واژه قرارداد هستند که در این نوشته نیز از آن‌ها استفاده خواهیم کرد.

"به زبان ساده، قرارداد نیز مانند عقد، آثار و عواقب حقوقی مختلفی برای طرفین خواهد داشت. یعنی به‌موازات انعقاد یک قرارداد، طرفین آن صاحب حق و تکلیف می‌شوند، تعهداتی را برعهده می‌گیرند و ممکن است از انجام برخی امور نسبت به موضوع قراردادشان منع شوند. با‌این‌حال، قرارداد، گسترده‌تر از عقد است. چرا؟ چون منظور قانون‌گذار از عقد در ماده 183 قانون مدنی و همین‌طور چند ماده بعدی، صرفاً عقود معین است. این در حالی است که قرارداد علاوه بر عقود معین، شامل عقود نامعین نیز می‌شود."

حالا سؤال بعدی مطرح می‌شود که عقود معین و نامعین چه تفاوتی باهم دارند؟ اجازه دهید تا این موضوع را در پاراگراف‌های بعدی توضیح دهیم. پس همچنان تا انتها همراه باشید. حال اگر قصد دارید یک وکیل باتجربه و حرفه‌ای قراردادی را برایتان تنظیم کند، کافی است به دسته‌بندی انواع قراردادها سایت وکیل‌باشی مراجعه کنید. هر آنچه در این زمینه نیاز دارید را در قسمت قراردادها برایتان فراهم آورده‌ایم.

انعقاد قرارداد یعنی چه؟

گفتیم که قرارداد، مترادف‌های متعددی مثل موافقت‌نامه، پیمان، معامله و... دارد. در نهایت تفاوتی ندارد که شما از لفظ انعقاد قرارداد استفاده کنید یا انعقاد معامله! آنچه مهم است، رعایت شرایط صحت قراردادها است که در چند پاراگراف بعدی راجع به آن می‌خوانید.

درمورد معنای انعقاد قرارداد نیز باید بگوییم که منظور همان تنظیم، نوشتن یا تدوین قرارداد است. منعقد کردن یا انعقاد قرارداد، چیزی جز همان اصطلاح معروف «بستن قرارداد» نیست. بر همین اساس در دنیای حقوق به‌جای اینکه بگوییم ما قرارداد بستیم، از عبارت «انعقاد قرارداد» استفاده می‌کنیم.

چرا قرارداد کتبی از قرارداد شفاهی بهتر است؟

برای درک بیشتر این مسئله که چرا قراردادهای کتبی از قراردادهای شفاهی بهتر هستند، کافی است همین فردا صبح به نزدیک‌ترین دادگاه محل زندگی‌تان مراجعه کنید. تعداد بی‌شمار پرونده‌های قضایی شاهد این ادعا است که نوشتن قرارداد، به‌مراتب آسودگی و امنیت خاطر بیشتری برای طرفین ایجاد می‌کند.

چرا که مکتوب کردن موضوع قرارداد، تعهدات هر یک از طرفین، مبلغ معامله و سایر ارکان قرارداد، باعث کاهش چشمگیر میزان بروز اختلافات خواهد شد. در قراردادهای شفاهی، فراموشی، نادیده‌گرفتن و مواردی ازاین‌دست وجود دارد که مانع اجرای صحیح توافق خواهند شد.

این در حالی است که نوشتن کلیه مذاکرات و همین‌طور امضا آن توسط طرفین و شهود باعث افزایش پایبندی به انجام تعهدات می‌شود از سوی دیگر، چنانچه اختلافی میان طرف‌های توافق ایجاد شود، متن قرارداد، بهترین ملاک برای تفسیر و اعلام رأی توسط قاضی است. در همین‌جا باید یک نکته کلیدی دیگر را بگوییم. اینکه هیچ‌گاه بدون مشاوره حقوقی آنلاین نسبت به انعقاد قرارداد اقدام نکنید. واقعیت این است که وکلا به‌خاطر تجربه و کار در دادگاه‌ها، با خطرات و عواقب تنظیم قراردادهای غیراستاندارد به‌خوبی آشنا هستند؛ پس می‌توانند از افتادن شما در چاه جلوگیری کنند.

انواع قرارداد از نگاه قانون

ممکن است هنگامی که عبارت «انواع قرارداد» را در گوگل جستجو می‌کنید، با وب‌سایت‌هایی مواجه شوید که قراردادهایی مثل اجاره، بیع، مشارکت در ساخت و... را توضیح داده‌اند. این در حالی است که قراردادها از نگاه قانون‌گذار دسته‌بندی‌های مختلفی دارند که یک نمونه واضح آن را در پاراگراف قبلی گفتیم: عقود معین و نامعین. حال در این قسمت می‌خواهیم دسته‌بندی‌های گوناگون قرارداد را توضیح دهیم تا هنگام نوشتن یک توافق‌نامه اشتباهات کمتری داشته باشید.

ماده ۱۸۴ قانون مدنی: عقود و معاملات به اقسام ذیل منقسم می‌شوند: لازم، جایز، خیاری، منجز و معلق. علاوه بر تقسیم‌بندی قراردادها در این ماده، ما می‌توانیم توافقات حقوقی را از سایر جهات بررسی کنیم. به‌این‌ترتیب در اینجا افزون بر موارد ذکرشده در ماده 184 ق.م به معین و نامعین بودن که دانستن آن اهمیت فراوانی دارد نیز اشاره خواهیم کرد.

دسته‌بندی 6 نوع از انواع قراردادها که شناختشان ضروری است عبارت‌اند از:

معین (با نام)

قانون‌گذار برخی از عقود و معاملات را در قوانین نام برده و تمام آثار و ویژگی‌های آن‌ها را نیز بیان کرده است. عقود معین، همان چند موردی است که ما در قانون مدنی داریم ازجمله:

1. بیع

2. اجاره

3. مزارعه

4. مضاربه

5. جعاله

6. شرکت

7. قرض

8. وکالت

9. ضمانت

10. حواله

11. رهن

12. صلح

پس اگر شما خانه‌ای بخرید و مبایعه‌نامه‌ای را با فروشنده تنظیم کنید، شما عقد بیع یا قرارداد خریدوفروش را انجام داده‌اید که تمام آثار و شرایط آن در قانون آمده است. به این خاطر که تمام قواعد عقود بالا در قانون نوشته شده، ما آن‌ها را معین می‌نامیم.

قرارداد نامعین (بی‌نام)

قراردادی مثل پرکیس دندانپزشکی، فرانچایز (فرانشیز)، فریلنسری و... ده‌ها توافق‌نامه دیگر هم اکنون در میان مردم رواج دارد که در هیچ کجای قانون مدنی نامی از آن‌ها برده نشده است. آیا این قراردادها، نامعتبرند؟ خیر.

مطابق مفاد ماده 10 قانون مدنی (اصل آزادی قراردادهای خصوصی) قراردادهای خصوصی که نامشان در قانون مدنی نیامده است، چنانچه با نظم عمومی، قانون و اخلاق حسنه مغایرت نداشته باشند، کاملاً معتبر و لازم‌الاجرا هستند. این نکته را فراموش نکنید که امروزه بخش عمده‌ای از قراردادهای موجود در همین دسته قرار می‌گیرند. چرا که مناسبات اجتماعی و اقتضائات زندگی بشر، قراردادهای جدیدی همچون موارد گفته‌شده را ایجاد خواهند کرد.

قرارداد لازم

ماده ۱۸۵ قانون مدنی در تعریف لازم بودن قراردادها می‌گوید: عقد لازم آن است که هیچ یک از طرفین معامله حق فسخ آن را نداشته باشد مگر در موارد معین شده.

این را بدانید که قرارداد لازم در مقابل قرارداد جایز قرار می‌گیرد؛ بنابراین لازم بودن یک توافق باعث می‌شود که نتوانیم به‌راحتی آن را برهم زده و فسخ کنیم. این را هم بدانید که اگر تردید داشته باشیم قراردادی لازم است یا جایز ابتدا به متن قانون مراجعه می‌کنیم تا ببینیم قانون‌گذار لازم یا جایز بودن آن را تعیین کرده است یا نه.

حال اگر ندانیم که قراردادمان جایز است یا لازم، چه کنیم؟ در اینجا یک اصل حقوقی داریم که مبنا را بر لازم بودن عقود گذاشته است. زیرا قراردادهای جایز تحت هر شرایطی با اراده یکی از طرفین قابل فسخ هستند. این ویژگی باعث ایجاد تزلزل و ناپایداری در معاملات خواهد شد؛ ازاین‌رو حقوق‌دانان معتقدند تاحدامکان باید با لازم شمردن عقود، مانع ازهم‌پاشیدن تعهدات شد.

برای فسخ یا خاتمه دادن به قراردادهای لازم فقط 2 راهکار وجود دارد:

یک) قانون‌گذار چنین اجازه‌ای را به طرفین داده باشد. در اینجا خیارات (اختیارات قانونی) همان مجوزی است که توسط آن می‌توانید توسط آن‌ها قراردادتان را فسخ کنید. خیارات شامل مواردی مثل خیار عیب، خیار شرط، خیار حیوان و سایر موارد تصریح‌شده در قانون مدنی می‌شوند.

دو) شرایط و نحوه فسخ را در زمان تنظیم موافقت‌نامه مشخص کرده و آن‌ها را در متن قرارداد بنویسید. سپس این ضمانت اجرا را قرار دهید که اگر طرف مقابل به تعهداتش عمل نکرد، شما حق فسخ قرارداد را دارید.

قرارداد جایز

ماده ۱۸۶ قانون مدنی: عقد جایز آن است که هر یک از طرفین بتواند هر وقتی بخواهد فسخ کند.

بر همین اساس، هرگاه یکی از طرفین قصد برهم‌زدن معامله را داشته باشد، آن قرارداد به پایان می‌رسد. ازآنجایی‌که اصل بر لازم بودن قراردادها است، جایز شمردن عقود نیازمند تصریح قانون‌گذار خواهد بود. علاوه بر این، عقود جایز در صورت فوت و محجور شدن یکی از طرفین نیز از بین می‌روند. یکی از پرکاربردترین قراردادهای جایز، وکالت است که برای انعقاد آن باید شدیداً مراقب باشید.

عقد خیاری (قرارداد خیاری)

ماده ۱۸۸ قانون مدنی: عقد خیاری آن است که برای طرفین یا یکی از آنها یا برای ثالثی اختیار فسخ باشد.

دقت کنید که قراردادهای خیاری، نوعی قرارداد لازم هستند. چرا که با درج یک یا چند شرط در آن‌ها می‌توان برای طرفین یا حتی شخص ثالثی که خارج از قرارداد است، امتیازی به نام حق فسخ ایجاد کرد.

قرارداد منجز

ماده ۱۸۹ قانون مدنی: عقد منجز آن است که تأثیر آن بر حسب انشا موقوف به امر دیگری نباشد والا معلق خواهد بود.

طبق این ماده، هنگامی قرارداد شما منجز تلقی می‌شود که به‌محض انعقاد قرارداد، طرفین ملزم به اجرای مفاد آن باشند. در واقع اکثر قراردادها به همین صورت تنظیم شده و اصطلاحاً قطعی به شما می‌آیند. به‌عبارت‌دیگر، اگر اجرای توافق‌نامه مستلزم انجام یک کار دیگر نباشد، بدون تردید آن قرارداد منجز و قطعی است.

به‌عنوان‌مثال، هنگامی که شما توسط عقد بیع یک باب آپارتمان را بخرید، به‌محض وقوع معامله شما مالک آپارتمان هستید و طرف مقابل نیز مالک ثمن معامله (همان مبلغ قرارداد). پس در اینجا وقوع عقد بیع به انجام یک کار دیگر گره نخورده است. در مقابل قراردادهای منجز، توافقات معلق قرار دارند که در سطر بعدی آن‌ها را توضیح می‌دهیم.

قرارداد معلق

بر اساس ماده 189 ق.م می‌توان نتیجه گرفت که اگر تأثیر یک قرارداد منوط به تحقق یک امر دیگر باشد، توافق مزبور، قراردادی معلق است. در مثال بالا، اگر فروشنده آپارتمان به شما بگوید هنگامی خانه‌ام را می‌فروشم که تو ازدواج کنی، این قرارداد معلق یا اصطلاحاً بلاتکلیف است. چرا که تا زمان ازدواج شما، قرارداد خریدوفروش واقع نمی‌شود.

منظور از شرایط صحت قرارداد چیست؟

شاید تابه‌حال عبارت «قرارداد صوری یا سوری» را شنیده باشید. البته املای صحیح آن «قرارداد صوری» است و نباید آن را سوری بنویسید. درهرصورت، این قراردادهای صوری که در واقع دروغی و کذب هستند، به دلیل نداشتن شرایط صحت معاملات، باطل شمرده می‌شوند. می‌پرسید شرایط صحت معاملات یعنی چه؟

یعنی شرایطی که اگر در یک قرارداد وجود نداشته باشند، باید آن را باطل یا غیرنافذ بدانیم. این شرایط در ماده 190 ق.م ذکر شده‌اند که شامل موارد زیر هستند:

یک) قصد طرفین و رضای طرفین

منظور از قصد و رضایت داشتن برای انعقاد قرارداد این است که هیچ یک از طرفین از روی ترس، اجبار یا حتی اکراه، دست به امضای قرارداد نزنند. در غیر این صورت قرارداد ایجادشده فاقد اعتبار بوده و بلااثر است. چرا؟ چون در این حالت، اراده فرد مخدوش می‌شود و این موضوع در حقوق اهمیت بسزایی دارد.

دو) اهلیت طرفین

مبحث اهلیت، مسائل فراوانی دارد که در این نوشته مجال صحبت راجع به آن نیست. بااین‌حال کافی است در این حد بدانید که برای تنظیم هر موافقت‌نامه، طرفین باید «اهل» باشند. مقصود از اهلیت داشتن یا اهل بودن این است که تمام طرف‌های توافق سنشان بالای 18 سال باشد، جنون دوره‌ای یا دائمی نداشته باشند، از عقل معاش برخوردار بوده و به بالغ محسوب شوند.

این مسئله را در وادی حقوق این‌طور بیان می‌کنیم که: طرفین قرارداد باید عاقل، بالغ و رشید باشند؛ یعنی افراد سفیه و مجنون، کودکان و اشخاص زیر 18 سال برای انعقاد موافقت‌نامه صلاحیت لازم را ندارند.

سه) معین‌بودن مورد معامله

معین‌بودن در مقابل نامعین بودن یا ابهام داشتن قرار می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر، اگر شما قصد خرید یک دستگاه اتومبیل را دارید، آن ماشین باید معلوم و معین باشد؛ یعنی میان دو یا چند ماشین مردد نباشید و مصداق آن نیز در عالم خارج وجود داشته باشد. مثل خرید یک دستگاه اتومبیل پراید سفید مدل 1400 متعلق به آقای احمدی.

اگر مورد معامله شما فاقد این وصف باشد، بطلان قرارداد حتمی است.

چهار) مشروعیت جهت معامله

نوشتن جهت معامله در متن قرارداد، هیچ ضرورتی ندارد؛ اما اگر آن را بنویسید هر دو طرف ملزم به رعایت این مسئله خواهند بود. جهت معامله همان هدف و نیتی است که طرفین از انجام قرارداد دارند؛ مثلاً شما قصدتان از خرید خانه، سکونت در آن است. چنانچه قصد شما دایر کردن قمارخانه یا مرکز فحشا باشد، آن معامله باطل محسوب می‌شود.

وجود این 4 شرط در همه توافقات حقوقی آن‌قدر ضروری است که اگر یکی از آن‌ها را حذف کنیم، راهی به جز بطلان قرارداد باقی نخواهد ماند. برای درک بهتر هر یک از شروط صحت قرارداد، توصیه می‌کنیم به آموزش قراردادنویسی وکیل‌باشی مراجعه کنید.

ارکان قرارداد شامل چه مواردی است؟

در حالت کلی، روش نوشتن قرارداد به این صورت است که مواد، تبصره‌ها و بندهای توافق را با بادقت کافی در چند نسخه (به تعداد طرفین قرارداد) می‌نویسند. معمولاً ارکان و اجزاء اصلی همه قراردادها شامل موارد زیر است:

ماده 1) عنوان یا همان نام قرارداد

ماده 2) مشخصات طرفین قرارداد

ماده 3) موضوع قرارداد

ماده 4) مدت قرارداد

ماده 5) مبلغ قرارداد

ماده 6) تعهدات طرفین

ماده 7) فورس ماژور یا موارد اضطراری (قوه قهریه)

ماده 8) شرایط و نحوه فسخ قرارداد

ماده 9) مرجع حل و فصل اختلاف

البته، در غالب موارد، تعداد مواد قراردادها بیشتر از این 9 ماده است و مواردی مثل شرط محرمانگی اطلاعات، عدم رقابت و.... نیز در توافق‌نامه نوشته می‌شود. به خاطر داشته باشید که اگر کسی از شما پرسید مفاد قرارداد یعنی چه؟ منظور همان محتوای توافقی است که طرفین آن را امضا کرده‌اند. در واقع مفاد هر قرارداد همان مواد، تبصره‌ها و توضیحاتی است که در متن آن توافق درج می‌شوند تا بتوانیم قرارداد را به بهترین شکل تفسیر و اجرا نماییم. به همین دلیل است که همیشه بر درست نوشتن متن قرارداد تأکید داریم. چرا که یک اشتباه کوچک در مفاد توافق‌نامه، تبعات منفی متعددی را برای طرفین بر جای می‌گذارد. 

موارد و اسباب انحلال قرارداد

انحلال یعنی منحل شدن و برهم‌زدن است. بر همین اساس، اگر قراردادی 4 شرط صحت معامله را داشته باشد، طرفین آن می‌توانند به‌وسیله یکی از اسباب انحلال قرارداد، به توافقشان پایان دهند. فراموش نکنید که انحلال و بطلان قرارداد، دو موضوع جداگانه هستند و نباید آن‌ها را یک امر واحد در نظر بگیریم. ابطال قرارداد هنگامی مطرح می‌شود که توافق شکل‌گرفته از همان ابتدا صحیح نباشد. به‌عبارت‌دیگر، اگر قرارداد شما یکی از 4 شرط مزبور در ماده 190 ق.م را نداشته باشد؛ مثلاً مورد معامله معین نباشد، توافق منعقد شده نیز از همان زمان انعقاد باطل است.

باتوجه‌به آنچه گفتیم، اسباب یا موارد انحلال قرارداد شامل فسخ، انفساخ و اقاله است. در حالی که «بطلان قرارداد» در این میان جایی ندارد. در ادامه خواهیم گفت که فسخ قرارداد یعنی چه؟ اقاله قرارداد چیست و چه تفاوتی میان فسخ و انفساخ وجود دارد.

یک) فسخ قرارداد

فسخ، برهم‌زدن یک‌جانبه قرارداد است که از سوی یکی از طرفین اتفاق می‌افتد. دقت داشته باشید که در فسخ، فقط یک اراده دخیل است و طرف مقابل تمایلی به خاتمه قرارداد ندارد. حق فسخ هنگامی برای طرفین به وجود می‌آید که قانون‌گذار این اجازه را به آنان داشته باشد. خیارات قانونی این امتیاز را به اشخاص می‌دهند که در صورت وجود برخی شرایط، از حق فسخ برخوردار شوند.

مثلاً اگر ماشینی که خریده‌اید عیوبی دارد و فروشنده چیزی در این باره به شما نگفته باشد، شما حق فسخ قرارداد خریدوفروش اتومبیل را دارید.

دو) اقاله یا تفاسخ قرارداد

دومین مورد انحلال قرارداد، اقاله است. اقاله یا تفاسخ یعنی خاتمه‌دادن به قرارداد با رضایت طرفین. به‌عبارت‌دیگر، اگر شما خریدار ماشین باشید و دوستتان فروشنده، شما 2 نفر می‌توانید ضمن مذاکره و رسیدن به توافق مشترک، به ادامه قراردادتان خاتمه دهید. در این صورت، دوستتان مجدداً مالک ماشین خودش می‌شود و شما هم پولی که بابت خرید داده‌اید را دوباره به دست می‌آورید.

سه) انفساخ قرارداد

انفساخ، زمانی صورت می‌گیرد که هیچ یک از طرفین قرارداد در انحلال آن نقشی نداشته باشند؛ یعنی قرارداد به دلیل یک علت بیرونی و خارج از اراده طرفین، خودبه‌خود منحل می‌شود. به‌عنوان‌مثال، اگر خانه‌ای که خریده‌اید پیش از تحویل آتش بگیرد، معامله منفسخ می‌شود. چرا؟ چون مورد معامله (خانه) به دلیل یک اتفاق قهری از بین رفته است و شما در مقابل پولی که پرداخته‌اید چیزی برای استفاده ندارید!

و اما جمع‌بندی مطلب

در این مطلب از وکیل‌باشی تلاش کردیم تاحدامکان این موضوع که «قرارداد چیست» را با زبانی ساده و قابل‌فهم توضیح دهیم. در این میان گفتیم که قراردادها بسیار گسترده‌تر از عقود هستند و ماده 10 ق.م این اجازه را به ما داده تا خارج از چهارچوب عقود معین، قراردادهای متنوعی را منعقد کنیم. ارکان قرارداد، اسباب انحلال، نحوه ابطال قرارداد و سایر موارد ذکر شده در این مطلب آن‌قدر عمیق و پیچیده‌اند که برای توضیح آن‌ها باید ساعت‌ها آموزش دید.

بر همین اساس، مشاوران حقوقی و وکلای تیم وکیل‌باشی، آموزش‌های تصویری رایگان و البته کاربردی در زمینه قراردادنویسی را به صورت کاملاً ساده و دور از ابهام برای شما آماده کرده‌اند . توصیه می‌کنیم حتماً از این امکان کم‌نظیر موجود در سایت بهره‌مند شوید. 

چنانچه راجع به این نوشته سؤال یا ابهامی دارید آن را در قسمت نظرات بنویسید. مشاوران تیم همواره پاسخگوی شما عزیزان هستند. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی