همه آنچه درباره اعسار در مهریه باید بدانید!!

اعسار در مهریه یکی از زیرشاخه‌های مبحث اعسار است که ما در این مقاله از وکیل‌باشی قصد پرداختن به آن را داریم. هرچند در مقاله اعسار چیست؟ زیروبم‌های دعوای اعسار و انواع آن را توضیح دادیم؛ اما در این نوشته صرفاً به این موضوعات می‌پردازیم که اعسار مهریه یعنی چه؟ حکم اعسار مهریه چیست؟ چه مدارکی برای اثبات اعسار لازم است؟ در صورت رد شدن دادخواست اعسار، مرد باید چه کاری انجام دهد و ده‌ها سؤال دیگر که پاسخ همه آن‌ها را در متن آورده‌ایم.

منظور از اعسار در مهریه چیست؟

طبق ماده 1082 قانون مدنی ، «به مجرد عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید»؛ بنابراین پس از وقوع عقد نکاح، زوجه هر لحظه که اراده کند، می‌تواند  مهریه خود را مطالبه کند بهتر است بدانید که مطالبه مهریه به دو صورت انجام می‌شود: اول) از طریق مراجعه به دفتر ازدواج و طلاقی که عقد نکاح در آن واقع شده و صدور اجراییه برای مهریه. دوم) تقدیم دادخواست مطالبه مهریه به دادگاه.

"اعسار در مهریه زمانی مطرح می‌شود که زوج یا ضامنی که در زمان وقوع عقد نکاح پرداخت مهریه را ضمانت کرده است، نتواند کل مهریه زن را بپردازد. به‌این‌ترتیب، شوهر یا ضامن وی می‌تواند ضمن مراجعه به دادگاه، خود را مُعسر دانسته و با ارائه دلایل مستدل به دادگاه، اثبات نماید که توان مالی پرداخت یک‌باره مهریه را ندارد. چنانچه قاضی اعسار زوج را بپذیرد، او قادر است مهریه را قسطی و اندک‌اندک به زن بپردازد."

در پاسخ به این سؤال که اعسار مهریه چیست؟ بهتر است از یک مثال ساده استفاده کنیم. خانمی را فرض کنید که مهریه او 150 سکه بهار آزادی است. آن سوی ماجرا، مردی است که در زمان عقد متعهد شده تا این مقدار سکه را به همسرش بپردازد بدون آنکه به عواقب آن فکر کرده باشد! با وجود تورم بسیار بالا در کشور این روزها هر عدد سکه بهار آزادی چیزی حدود 25 تا 30 میلیون تومان است. حال این عدد را ضرب در 150 که بکنیم، چیزی حدود 3 میلیارد تومان هزینه سکه‌ها خواهد بود.

جدای از این که اغلب مردان جامعه چنین پول هنگفتی را ندارند، باید مخارج زندگی را هم تأمین کنند. اینجا است که مرد می‌تواند از روش اعسار مهریه استفاده کند. او با ارائه مدارک معتبر مانند فیش حقوقی، می‌تواند به دادگاه اثبات کند که توانایی مالی (تمکن مالی) برای پرداخت 3 میلیارد تومان را به صورت یک‌جا ندارد؛ بنابراین قاضی با بررسی مدارک و شواهد، او را معسر شناخته و به دلیل نداشتن تمکن مالی دستور بر پرداخت مهریه به صورت قسطی خواهد داد. 

هرچند تا انتهای این مقاله موارد حقوقی مربوط به اعسار در مهریه را بازگو می‌کنیم؛ اما فراموش نکنید که برای مطالبه مهریه یا ارائه دادخواست اعسار، حتماً از یک وکیل خانواده کمک بگیرید. در این راستا، وکیل‌باشی امکانات مناسبی را برای دریافت مشاوره حقوقی از وکلای حاذق در امور خانواده فراهم کرده است. جهت دسترسی به این خدمات، کافی است روی تصویر زیر کلیک کرده و اطلاعات خود را وارد کنید.

این نکته را هم در خاطر داشته باشید که اعسار زوج از پرداخت مهریه به یکی از دو شکل زیر اتفاق می‌افتد:

اعسار مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالاستطاعه به‌محض وقوع عقد نکاح میان زن و شوهر، برعهده مرد قرار می‌گیرد و زن هر زمان که اراده کند، می‌تواند آن را از مرد مطالبه نماید. در این مورد اگر زن مطالبه مهریه کند و مرد تمکن مالی نداشته باشد، این مرد است که باید تنگدستی و ناتوانی در پرداخت یک جای مهریه را اثبات نماید. به همین دلیل او مجبور است که اعسار در مهریه را نزد دادگاه مطرح نموده و آن را ثابت کند.

بنابراین، در تمام مواردی که زوج مهریه عندالمطالبه را پذیرفته و زوجه آن را درخواست می‌کند، مرد باید با تنظیم دادخواست اعسار از پرداخت مهریه و تقسیط آن، از قاضی بخواهد که در این زمینه به او کمک کند. قاضی نیز پیش از صدور حکم اعسار مهریه، مستندات و ادله مرد را بادقت بالا بررسی می‌کند.

در این راستا، تیم وکلای وکیل‌باشی این دادخواست را به دو شکل آماده و اختصاصی تدوین کرده‌اند. برای دانلود این دادخواست کافی است پس از کلیک روی لینک بالا، در سایت عضو شوید.

اعسار مهریه عندالاستطاعه

همان‌طور که متوجه شدید، مهریه عندالمطالبه به‌محض مطالبه زن باید پرداخت شود؛ اما شرایط مهریه عندالاستطاعه کمی متفاوت است. در این مورد، زوجه زمانی می‌تواند مهریه‌اش را از مرد بخواهد که زوج توانایی مالی کافی داشته باشد. بااین‌حال، زن برای دریافت مهر خود بایستی تمکن مالی مرد را ثابت نموده و اموالی که به نام او است را به دادگاه یا اجرای ثبت معرفی نماید.

این نکته را هم باید خاطرنشان کنیم که در اکثر موارد، اعسار از پرداخت مهریه در طلاق توافقی مطرح نخواهد شد. چرا که در طلاق توافقی، بیشتر اوقات زن مهریه خود را به مرد می‌بخشد تا بتواند مرد را برای جدایی راضی کند.

چطور اعسار از پرداخت مهریه را اثبات کنیم؟

برای ثابت‌کردن این مسئله که زوجه قادر به پرداخت همه مهریه نیست، او موظف است پس از مطالبه مهر از سوی زن، درخواست اعسار مهریه در اجرای ثبت یا دادگاه را به ثبت برساند. در این صورت، زوج بایستی مطابق قواعد ماده 8  قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی رفتار کند. این ماده که به زعم برخی قانون جدید اعسار مهریه نامیده می‌شود، می‌گوید که:

«مدعی اعسار باید صورت کلیه اموال خود شامل تعداد یا مقدار و قیمت کلیه اموال منقول و غیرمنقول، به طور مشروح، مشتمل بر میزان وجوه نقدی که وی به هر عنوان نزد بانک‌ها و یا مؤسسات مالی و اعتباری ایرانی و خارجی دارد، به همراه مشخصات دقیق حساب‌های مذکور و نیز کلیه اموالی که او به هر نحو نزد اشخاص ثالث دارد و کلیه مطالبات او از اشخاص ثالث و نیز فهرست نقل‌وانتقالات و هر نوع تغییر دیگر در اموال مذکور از زمان یک سال قبل از طرح دعوای اعسار به بعد را ضمیمه دادخواست اعسار خود کند. در مواردی که بار اثبات اعسار برعهده مدیون است و نیز در مواردی که سابقه ملائت او اثبات شده باشد هرگاه مدیون بخواهد ادعای خود را با شهادت شهود ثابت کند باید شهادت‌نامه کتبی حداقل دو شاهد را به مدتی که بتوانند نسبت به وضعیت معیشت فرد اطلاع کافی داشته باشند به دادخواست اعسار خود ضمیمه نماید. شهادت‌نامه مذکور باید علاوه بر هویت و اقامتگاه شاهد، متضمن منشأ اطلاعات و موارد مندرج در ماده (۹) این قانون باشد.»

مدارک لازم برای اعسار مهریه

هنگام ارائه دادخواست اعسار به دادگاه، مرد ملزم است مدارک زیر را به آن پیوست کند تا قاضی از عدم تمکن او مطمئن شود. این مدارک عبارت‌اند از:

1.   دادنامه محکومیت به پرداخت مهریه

2.   در صورت داشتن وکیل، وکالت‌نامه نیز باید پیوست شود

3.   اصل سند ازدواج (عقدنامه)

4.   حضور 2 شاهد عاقل بالغ یا استشهادیه اعسار از پرداخت مهریه. این استشهادیه هم‌اکنون در سایت وکیل‌باشی موجود است و می‌توانید آن را له‌سرعت دانلود کنید.

5.   ضمیمه‌کردن لیست اموال منقول و غیرمنقول و سایر دارایی‌ها همچون حساب‌های بانکی

توجه داشته باشید که برای پیشرفت سریع‌تر پرونده، بهتر است که تمام مدارک گفته‌شده را هم‌زمان با تقدیم دادخواست اعسار، به دادگاه ارائه کنید. ما در ویدئوی آموزش تصویری دعوای مهریه، به این موضوع نیز اشاره کرده‌ایم که مرد برای اثبات معسر بودن خود چه مدارک و شرایطی را نیاز دارد.

روند رسیدگی به دعوای اعسار در پرداخت مهریه

پس از اینکه زوجه درخواست مهریه خود را به دادگاه تقدیم می‌کند، دادگاه ابلاغیه‌ای به مرد ارسال نموده و مرد را مکلف به پرداخت مهریه می‌کند. مرد نیز تا یک ماه فرصت دارد که دادخواست اعسار خود را به دادگاه ارائه دهد. پس از ثبت دادخواست، قاضی پرونده دستور رسیدگی را تعیین کرده و طرفین دعوا را در دادگاه حضور می‌یابد تا دلایل و مستندات خود را ارائه دهند. دادگاه نیز با بررسی اسناد و مدارک و همچنین استماع اظهارات طرفین، نسبت به احراز یا رد اعسار زوج اظهارنظر می‌کند. در شرایطی که دادگاه اعسار زوج را ثابت تشخیص دهد، مهریه را به صورت تقسیط تعیین و برای زوج، برنامه پرداخت اقساط تنظیم می‌گردد. در مقابل همچنین ممکن است اعسار رد شود، در این صورت زوج مکلف به پرداخت کامل مهریه به صورت یک‌جا خواهد بود. توجه داشته باشید که پس از دادخواست اعسار شما در پرداخت مهریه به طور کامل یا به صورت قسطی از جانب دادگاه پذیرفته شود، مراحل بعد از اعسار در پرداخت مهریه به این شرح است که ابتدا تکلیف مهریه باید تعیین شود که دادگاه اعسار شما را کامل تایید کرده است یا شما موظف هستید مهریه را به صورت اقساطی به زوجه پرداخت کنید. 

قسط‌ بندی مهریه چگونه انجام می‌شود؟ 

ممکن است از افراد زیادی این حرف را شنیده باشید که قاضی یک‌چهارم حقوق یا دستمزد ماهیانه مرد را برای قسط مهریه در نظر می‌گیرد. در واقع نمی‌توان به این شکل و به‌صورت کلی در این باره حکم داد. چرا که وضعیت شغلی، معیشت، میزان درآمد، تعداد فرزندان و ده‌ها فاکتور دیگر زندگی مرد بر اقساط مهریه او تأثیر می‌گذارند. به همین خاطر است که قاضی در تقسیط مهریه برای مرد بیکار ممکن است هر 6 ماه یک سکه بهار آزادی را در نظر بگیرد و همین میزان را برای یک مرد شاغل دارای 3 فرزند نیز اعمال کند.

اعسار مهریه چقدر طول می‌کشد؟

در حالت کلی هیچ وکیل و حقوق‌دانی نمی‌تواند مدت‌زمان رسیدگی به یک پرونده را به‌صورت دقیق تخمین بزند. واقعیت این است که محاکم دادگستری مملو از مراجعان و پرونده‌های بازی است که سرعت رسیدگی را کند می‌کنند. بر همین مبنا، کم‌ترین زمان پیش‌بینی‌شده برای بررسی دادخواست اعسار، حداقل 6 ماه طول می‌کشد.

البته، اگر اعتراض به اعسار مهریه از سوی زن و همین‌طور اعتراض به رد اعسار مهریه از سوی مرد را نادیده بگیریم، به حداقل نصف سال زمان نیاز داریم. درحالی‌که اگر طرفین به حکم قاضی اعتراض کنند، این مدت طولانی‌تر خواهد شد.

راستی، فراموش نکنید که منظور از فرم اعسار از پرداخت مهریه، همان برگه دادخواستی است که باید آن را تکمیل کرده و به دادگاه ارائه دهید. البته، برای این کار باید ابتدا در سامانه ثنا ثبت‌نام نمایید و دادخواست خود را در یکی از دفاتر خدمات قضایی به ثبت برسانید.

رایج‌ترین سؤالات قاضی از شهود اعسار مهریه

یکی از سؤالات پرتکرار آقایان این است که قاضی در زمان رسیدگی به اعسار مهریه، چه پرسش‌هایی را مطرح می‌کند؟ به‌طورکلی، قاضی درباره مدت‌زمان آشنایی شهود با زوج، شغل زوج، میزان درآمد او، دارایی‌ها، وضعیت معیشتی مرد و مسائلی ازاین‌دست سؤال می‌کند تا مطمئن شود آنچه شهود در استشهادیه نوشته‌اند، صحت داشته و قابل‌پذیرش‌اند.

اگر اعسار مهریه رد شود، چه باید کرد؟

تعداد پرونده‌های اعسار در مهریه‌ای که مرد مدعی شده تمکن مالی ندارد، کم نیستند. در واقع خیلی از آقایان به‌رغم داشتن چندین ملک، ماشین و درآمد بالا، حاضر نیستند حق قانونی همسرشان را بپردازند و بااین‌وجود باز هم لایحه اعسار از پرداخت مهریه را تنظیم کرده و به دادگاه ارائه می‌کنند!

چنانچه برای دادگاه محرز شود که مرد توانایی مالی کافی برای پرداخت مهریه را دارد، اعسار پیش‌قسط مهریه و دادخواست مبتنی بر آن را رد می‌کند. به‌این‌ترتیب زوج ملزم است که ظرف مدت تعیین شده در حکم، مهریه همسر خود را تمام‌وکمال پرداخت کند.

برای آشنایی بیشتر شما با چگونگی رد اعسار مهریه، چند تا از دلایل و شرایط رد اعسار در مهریه را برای شما ذکر خواهیم کرد که عبارتند از:

• در صورتی که زوج گردش مالی خوبی داشته باشد.

•  یا به سهم الارث خوبی رسیده باشد. 

• فرد دارای بیشتر از یک عدد مغازه و خانه یا ماشین باشد.

• در زمینه‌های مختلف تجاری فعالیت داشته باشد.

و دیگر مواردی که نشان‌دهنده توانایی یا به اصطلاح تمکن مالی مرد در پرداخت مهریه باشد، باعث رد اعسار مهریه می‌شود.

این نکته را حتما در خاطر داشته باشید که اعسار در مهریه، صورت دیگری از اعسار از پرداخت محکوم به است که در مقاله‌ای با همین نام، درباره آن سخن گفته‌ایم.

مرد برای تقدیم دادخواست اعسار در مهریه چقدر مهلت دارد؟

هنگامی که زن به دادگاه یا اجرای ثبت مراجعه کرده و مهریه خود را مطالبه کند، اجرائیه صادر می‌شود. این اجرائی به مرد ابلاغ شده و او باید پس از مشاهده ابلاغیه به دفاتر خدمات قضایی مراجعه نموده و نسبت به اعسار زدن مهریه همسر خود، اقدام کند. اگر مرد برای دریافت گواهی اعسار مهریه هیچ کاری انجام ندهد و از سوی دیگر برای پرداخت مهریه نیز اقدامی نکند، زوجه این حق را دارد که تا سقف 110 سکه، حکم جلب زوج را از مرجع صالح دریافت کند.

فراموش نکنید که تقاضای اعسار از پرداخت مهریه در اجرای ثبت یا اعسار مهریه اداره ثبت، وجاهت قانونی نداشته و مرد برای اعسار زدن مهریه، چاره‌ای جز طرح دعوا در دادگاه ندارد.

رای دادگاه اعسار از پرداخت مهریه

رأی دادگاه بدوی
در خصوص دعوا آقای الف. ر.ف.د. فرزند الف. به طرفیت خانم پ. ش.ب. فرزند علی به خواسته صدور حکم بر اعسار و تقسیط مهریه زوجه به استناد شهادت شهود با این توضیح که به موجب دادنامه شماره 1013-93/8/27 صادره از این شعبه خواهان به پرداخت تعداد 300 عدد سکه بهار آزادی بابت مهریه خوانده محکومیت یافته است لیکن به علت شرایط نامساعد اقتصادی توانایی پرداخت مبالغ مذکور را ندارد لذا درخواست تحقیق از شهود و مبالغ مذکور را دارد شهود تعرفه خواهان همگی ادعای او را در خصوص عدم توانایی در پرداخت مبالغ فوق تایید نمودند دادگاه با عنایت به مراتب فوق و عدم ارائه ایراد و دفاع موثری از ناحیه خوانده دعوا خواهان را به طرفیت خوانده وارد دانسته و با احراز عدم توانایی وی در پرداخت محکوم به مستندا به ماده277 قانون مدنی و مواد 26-23-20-1 قانون اعسار و ماده 3 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی و تبصره ذیل ماده 19 آئین نامه اجرایی موضوع ماده 6 قانون مذکور حکم بر پرداخت آن از ناحیه خواهان به صورت پرداخت تعداد 5عدد سکه بهار آزادی به عنوان پیش پرداخت نقدی و مابقی ماهیانه نیم سکه بهار آزادی تا استهلاک کامل دین صادر و اعلام می‌نماید. رای صادره حضوری و ظرف 20 روز قابل تجدیدنظر در محاکم محترم تجدیدنظر استان تهران می‌باشد.
دادرس شعبه 252 دادگاه خانواده یک تهران -بابک عمرانی

و اما جمع‌بندی مطلب

اعسار در مهریه از آن مواردی است که بلافاصله پس از درخواست طلاق و مهریه مطرح می‌شود و اتفاقاً در جامعه کنونی افراد زیادی با آن درگیر هستند. این موضوع سبب شد تا در این نوشته از وکیل‌باشی ابعاد مختلف این مسئله را بررسی کنیم. امیدواریم مطالب گفته شده برای شما به‌قدر کافی سودمند باشند و پاسخ سؤالاتتان را دریافت کرده باشید.

چنانچه درمورد هر یک از مطالب موردبحث سؤالی دارید آن را در قسمت نظرات بنویسید تا مشاوران حقوقی تیم پاسخگوی شما عزیزان باشند.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی