آیا برای پرداخت نکردن نفقه راهی وجود دارد؟

در چه صورت نفقه به زن تعلق نمی‌گیرد؟ چگونه نفقه ندهیم؟ اگر نفقه زن را نپردازیم، خانم می‌تواند شکایت کند؟ این سؤالات هر روزه از وکلای حوزه خانواده پرسیده می‌شوند و بهتر است یکبار برای همیشه جواب آن‌ها را بدانید. در همین راستا، این نوشته از وکیل‌باشی را در ادامه مجموعه مقالات نفقه چیست، تدوین کرده و در ادامه خواهیم گفت که: در چه صورت به زن نفقه تعلق نمی‌گیرد؟ چطور نفقه ندهیم؟  

چگونه نفقه زوجه را ندهیم؟

این سؤالی است که بسیاری از آقایان هنگام بروز اختلافات زناشویی با همسرانشان، از وکلا می‌پرسند. در واقع تعدادی از مردان تصور می‌کنند که در صورت بروز دعوا و تنش، می‌توانند به‌راحتی از پرداخت نفقه خانم امتناع کنند و در این میان قانون هم حق را به آنان می‌دهد! همان‌طور که در مقالات قبلی توضیح دادیم، به‌محض وقوع عقد نکاح دائم، نفقه و سایر حقوق مالی زوجه برعهده زوج خواهد بود. بااین‌حال، قانون‌گذار فقط در یکی از مواد قانون مدنی راجع به عدم استحقاق زن نسبت به نفقه صحبت کرده است.

"برای اینکه بدانیم چگونه نفقه ندهیم باید به ماده 1108 قانون مدنی سر بزنیم. در این ماده قانون‌گذار باصراحت اشاره داشته چنانچه خانم بدون وجود یک مانع مشروع از انجام وظایف زناشویی خودداری کند، استحقاق دریافت نفقه را نخواهد داشت. منظور از مانع مشروع این است که مثلاً زن به خاطر کتک‌زدن مداوم زوج، خانه را ترک کرده و در مکان دیگری سکونت کند. هرچند در این مثال زوجه از منزل مشترکشان خارج شده و وظایف زناشویی خود را انجام نمی‌دهد؛ اما این ترک منزل صرفاً به علت هراس از جان و سلامتی است. ازاین‌رو، او دلیل موجهی برای این کار دارد و زوج باید نفقه زوجه را بپردازد."

بنابراین، مرد فقط در صورت بروز شرایط زیر و اثبات ناشزه بودن زن در دادگاه، حق دارد از پرداخت نفقه به همسرش امتناع کند:

1.   خانم بدون داشتن دلیلی محکمه‌پسند و قانع‌کننده، وظایف زناشویی اعم از تمکین عام و خاص را انجام ندهد. در این مورد هم زن باید بتواند قاضی را مجاب کند که عدم انجام تکالیف زناشویی به‌خاطر مسائلی مثل ترس از به‌خطرافتادن جان یا آبروی او بوده و او به دلیل عسروحرج ناشی از زندگی مشترک تمکین نکرده است. (برای آشنایی بیشتر با مفهوم عسروحرج به مقاله‌ای با همین نام مراجعه کنید.)

2.   خانم بدون عذر موجه، خانه را ترک کند. فراموش نکنید که در خیلی از موارد زن عذر موجه و اصطلاحاً مانع مشروع برای ترک منزل دارد. ترس از به‌خطرافتادن جان و داشتن حق مسکن که به زن اجازه می‌دهد در منزلی به‌غیراز خانه مشترکشان زندگی کند جزء همین دلایل مشروع است.

ماده 1114 قانون مدنی:

زن باید در منزلی که شوهر تعیین می‌کند سکنی نماید مگر آن که اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.

ازآنجایی‌که مصادیق یا نمونه‌های عسروحرج برای خانم کاملاً در قانون مشخص نشده‌اند، پس بهتر است تا در این مورد حتماً از یک وکیل راهنمایی بگیرید. در این راستا می‌توانید با خیالی آسوده از فرایند مشاوره حقوقی با وکلای متخصص وکیل‌باشی بهره‌مند شوید.

چگونه نفقه فرزند و اقارب (خویشاوندان) را ندهیم؟

بر اساس تصریحات قانون‌گذار، نفقه فرزند برعهده پدر او است. حال اگر پدر توانایی مالی کافی نداشته باشد، ین وظیفه برعهده پدربزرگ و جد پدری او است. درمورد نفقه اقارب یا خویشاوندان مثل مادر و پدر، باید بدانید که اگر فرد دارای تمکن مالی باشد، نفقه برعهده او خواهد بود. اما در اینجا مقدار نفقه بر مبنای میزان توانایی مالی فرد انفاق‌کننده سنجیده خواهد شد.

به‌این‌ترتیب، افرادی که پرداخت نفقه برعهده آنان است فقط در صورت شرایط زیر می‌توانند نفقه ندهند:

1.   مطابق ماده 1198 قانون مدنی اگر فرد نفقه دهنده وضعیت مالی خوبی نداشته باشد و در صورت پرداخت نفقه اقارب دچار سختی و تنگدستی بشود، نسبت به نفقه تعهدی نخواهد داشت.

2.   بر مبنای ماده 1197 قانون مدنی: کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی، وسایل معیشت خود را فراهم سازد. در نتیجه اگر در دادگاه اثبات کنید که وضعیت مالی خوبی ندارید یا فرد واجب النفقه توانایی کارکردن و کسب پول را دارد، شما مسئولیتی در این زمینه ندارید.

بااین‌حال اگر به‌رغم داشتن تمکن مالی از پرداخت نفقه زن، فرزند و اقارب خودداری کنید، آن‌ها راهکارهای قانونی مختلفی برای طرح دعوا علیه شما خواهند داشت.

ضمانت اجرای ندادن نفقه چیست؟

درمورد نفقه همسر دائمی، باید بگوییم که زن می‌تواند هم از طریق دادگاه حقوقی درخواست نفقه کند و هم از مرد شکایت کیفری کند. درمورد نفقه فرزند و سایر نزدیکان نیز رویه به همین صورت است؛ یعنی این افراد می‌توانند هم به‌صورت حقوقی و هم به‌صورت کیفری، نفقه خود را مطالبه کنند.

برحسب ماده 53 قانون از حمایت خانواده، ترک انفاق، جرم محسوب می‌شود. منظور از جرم ترک انفاق این است که مرد به‌رغم داشتن توانایی مالی به همسر یا سایر اشخاص واجب‌النفقه مثل فرزند، خود، نفقه ندهد. به‌این‌ترتیب، مجازات ترک انفاق مطابق این ماده، حبس تعزیری درجه شش است که به‌عبارتی میزان آن، حبس بین 6 ماه تا 2 سال خواهد بود.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی تلاش کردیم تا با نگاه به قوانین و رویه محاکم دادگستری، به سؤال چگونه نفقه ندهیم، بپردازیم. بر همین اساس، در طول این نوشته نه‌تنها درباره نفقه زوجه صحبت کردیم؛ بلکه از نفقه فرزندان و اقاربی همچون والدین نیز سخن گفتیم. همان‌طور که نوشتیم، اگر نشوز یا همان نافرمانی زن در دادگاه ثابت شود، مرد مجاز است که خرجی زن را قطع کند.

علاوه بر این، اشاره کردیم که عدم پرداخت نفقه در صورت تمکن مالی چه عواقبی دارد. شکایت کیفری و مطالبه مبلغ نفقه از طریق دادگاه عمومی حقوقی، ضمانت اجراهای مناسبی برای افراد خاطی محسوب می‌شوند.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی