حق حبس زن چیست و چه نکاتی دارد؟

آیا تاکنون چیزی راجع به حق حبس در مورد مهریه شنیده‌اید؟ «حق حبس زن» یک راهکار قانونی و البته شرعی است که به خانم‌ها اجازه می‌دهد تا انجام وظایف زناشویی را مشروط به دریافت مهریه کنند. البته اعمال این حق، شرایط و ویژگی‌های خاص خودش را دارد و بانوان پس از عقد به‌راحتی نمی‌توانند از آن استفاده کنند.

اگر شما هم به‌تازگی ازدواج کرده‌اید و قصد دارید با ابعاد حقوقی این حق و آثار آن برای زوجین آشنا شوید، تا انتها همراه وکیل‌باشی بمانید. در ادامه خواهیم گفت که حق حبس زوجه چیست؟ آیا این حق مانع دریافت نفقه می‌شود؟ می‌شود همراه با استفاده از این حق دادخواست طلاق هم داد؟

منظور از حق حبس زن چیست؟

"برحسب تصریحات قانون‌گذار در ماده 1085 قانون مدنی، حق حبس زن، حقی قانونی و شرعی است که طی آن، بانوان می‌توانند مادامی که مهریه خود را اخذ نکرده‌اند تکالیف زناشویی خویش را انجام ندهند. اعمال چنین حقی منوط به رعایت این شروط خواهد بود:

1) زوجه از همسرش تمکین خاص و همین‌طور تمکین عام نکرده باشد.

2) مهریه باید حال باشد و نه مؤجل. بر این مبنا، مهریه عندالمطالبه، حال بوده و مهریه عندالاستطاعه، مؤجل تلقی می‌شود."

برای استفاده از این حق، شما به‌عنوان یک خانم باید دادخواستی را تنظیم کرده و آن را به یکی از دفاتر خدمات قضایی ارائه دهید تا وقت دادرسی جهت رسیدگی به این مسئله تعیین شود. در همین راستا، وکلای متخصص تیم وکیل‌باشی باتکیه‌بر تخصص و تجربه خود فرم دادخواست اعمال حق حبس زوجه و مطالبه مهریه را برای شما عزیزان تدوین کرده‌اند.

زن چه زمانی می‌تواند از حق حبس استفاده کند؟

گفتیم که بانوان تا زمانی که مهریه خود را دریافت نکرده‌اند قادرند از حق حبس خود استفاده کنند تا مهریه را به‌صورت تمام‌وکمال به دست آورند. به‌این‌ترتیب، نباید تمکین عام و خاص از همسرشان داشته باشند.

منظور از تمکین عام همان کارهایی است که در عرف تحت عنوان «شوهرداری» از آن‌ها یاد می‌شود؛ مانند داشتن حسن خلق و اطاعت از شوهر که ریاست خانواده برعهده او است. تکین خاص نیز همان رابطه جنسی است که در مقاله تمکین چیست به‌صورت مفصل آن را توضیح دادیم.

جالب است بدانید که قانون‌گذار در ماده 1102 قانون مدنی تأکید کرده به‌محض جاری شدن صیغه عقد میان زن و مرد، هر دوی آن‌ها مکلفند که به‌خوبی وظایف زناشویی را در برابر دیگری انجام دهند. اینجا است که متوجه می‌شویم حق حبس زن و عدم تمکین برای اخذ مهریه، در برابر دستور ماده 1102 قرار می‌گیرد!

واقعیت این است که حق حبس زوجه برگرفته از فقه اسلامی بوده و راهکاری است برای زنان تا بتوانند مهریه را بدون دردسر از زوج بگیرند. پس در جواب این سؤال که زن چه زمانی می‌تواند از حق حبس استفاده کند؟ باید بگوییم: تا زمانی که مرد مهریه را تأدیه نکرده مشروط به اینکه مهریه عندالمطالبه (حال) باشد، زن نیز قانوناً می‌تواند از حق حبس خود بهره بگیرد.

در دوران عقد نیز، خانم تا وقتی که مهریه را نگرفته می‌تواند از رفتن به خانه مشترک با شوهر خودداری کرده و انجام تکالیف زناشویی‌اش را مشروط به دریافت مهر کند.

حق حبس زن چگونه ساقط می‌شود؟

پرسش بعدی این است که حق حبس زن چطور از بین می‌رود؟ جواب این سوال را در ماده 1086 قانون مدنی می‌خوانیم. این ماده به اثر تمکین در سقوط حق حبس زوجه پرداخته است و اشاره می‌کند که اگر خانم قبل از مطالبه مهریه از شوهرش تمکین کند، حق حبس او از بین می‌رود. در نتیجه، حق حبس زن صرفاً با تمکین قبل از مطالبه مهر از بین می‌رود ولی خانم همچنان می‌تواند مهریه‌اش را از همسرش مطالبه کند.

تکلیف حق حبس زوجه در صورت تقسیط مهریه چیست؟

بهتر است بدانید که حق حبس زوجه با وجود اعسار زوج، از بین نخواهد رفت؛ یعنی اگر زن از بخواهد حق حبسش را برای دریافت مهر به کار بگیرد، مرد هم به‌خاطرنداشتن توان مالی مجاز است که با ارائه دادخواست اعسار، مهریه را قسط‌بندی کند. حال اگر قاضی حکم به تقسیط مهریه بدهد، تا زمانی که اقساط مرد به پایان نرسیده، زن همچنان می‌تواند از تمکین خودداری کند.

این مسئله، در رأی وحدت رویه شماره 708 مورخ 1387/5/22 هیات‌ عمومی دیوان ‌عالی ‌کشور آمده است که فایل کامل آن را برای شما قرار داده‌ایم.

آیا استفاده از حق حبس زن باعث ازبین‌رفتن نفقه می‌شود؟

همان‌طور که در مقاله نفقه زوجه چیست توضیح دادیم، نفقه به معنی مخارج یا هزینه‌های زندگی است که از سوی مرد به زن پرداخته می‌شود. نفقه مختص نکاح دائم است و اگر مرد و زنی عقد موقت (صیغه) کرده باشند، نفقه به خانم تعلق نمی‌گیرد مگر در صورت توافق آن‌ها. حال سؤال این است که اگر خانم از حق حبس خود استفاده کند، نفقه به او تعلق می‌گیرد یا نه؟

تصور کنید که خانمی از حق حبس در دوران عقد استفاده کرده و قصد دارد نفقه خود را هم از همسرش مطالبه کند. به نظر شما در این‌طور موقعیت‌ها که زن در تمکین مرد نیست، تکلیف نفقه زوجه چیست؟ بر اساس قسمت اخیر ماده 1085، چنانچه زن از حق حبس خویش استفاده کند و مهریه‌اش هم  مؤجل (زمان‌دار) نباشد شوهر ملزم به پرداخت نفقه است. ازاین‌رو، میزان نفقه در حق حبس هم توسط دادگاه و با درنظر گرفتن شئونات خانم تعیین خواهد شد.

آیا طلاق در دوران حق حبس زن امکان‌پذیر است؟

به نظر شما استفاده از حق حبس و طلاق از طرف زوجه آن هم به‌صورت هم‌زمان قابل‌تصور است؟ واقعیت این است که در دوران عقد، برخی از خانم‌ها صرفاً از حق حبس خود استفاده می‌کنند تا دردسر کمتری برای طلاق داشته باشند. این در حالی است که بر اساس یکی از نظرات مشورتی مشهور، خانم نمی‌تواند هم به حق حبس خود استناد و هم اینکه در عسروحرج قرار دارد تا از این طریق، طلاق بگیرد.

چرا که اعمال حق حبس زن باعث می‌شود رابطه زناشویی زوجین محدود شده و آن‌ها نتوانند در کنار یکدیگر زندگی کنند؛ بنابراین عسروحرج ایجاد شده به‌خاطر اعمال حق حبس است نه ناتوانی مرد در تأمین اسباب زندگی زناشویی.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این مقاله از مجموعه مقالات تمکین چیست، درباره حق حبس زن صحبت کردیم. حقی که منشأ آن فقه اسلامی است و به‌موجب آن خانم حق دارد قبل از تمکین، مهریه خود را از شوهر مطالبه کند. البته این مطالبه تحت شرایطی خاص محقق خواهد شد که در طول مقاله به آن پرداختیم.

در انتها چنانچه سؤال یا ابهامی دررابطه‌با حق حبس زوجه دارید آن را در قسمت نظرات بنویسید. وکلا و مشاوران حقوقی وکیل‌باشی همواره راهنمای شما هستند. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی