چگونه عقد موقت یا صیغه پایان می‌یابد؟

در مقاله عقد موقت (صیغه) چیست به‌صورت مفصل درباره این شکل زا عقد نکاح صحبت کردیم. برحسب ماده 1075 قانون مدنی، عقد موقت (مُتعه) که در عرف آن را صیغه نامیده‌اند، قسمی از عقد نکاح است که طی آن زن و مرد به صورت موقتی و برای مدت زمانی مشخص با هم ازدواج می‌کنند. ازدواج موقت بایستی با در نظر گرفتن احکام و ضوابط مقرر در قانون انجام شود؛ به‌عنوان‌مثال مطابق تصریحات قانون‌گذار در ماده 1095 قانون مدنی، عدم تعیین مهریه، منجر به باطل شدن عقد موقت خواهد شد.

حال در این نوشته قصد داریم جنبه دیگری از عقد موقت را بررسی کنیم. در این راستا، به راه‌های خاتمه صیغه از سوی زن و مرد می‌پردازیم و به شما خواهیم گفت که عقد موقت چگونه باطل می‌شود؟

عقد موقت چگونه باطل می‌شود؟

در مقالات قبلی گفتیم که اگر در زمان جاری‌شدن صیغه عقد موقت، مهریه برای خانم تعیین نشود یا مدت زمان عقد از سوی طرفین مشخص نباشد، صیغه باطل می‌شود. چنانچه عقد موقت باطل شود و زن و مرد به رابطه خود ادامه دهند، این رابطه فاقد وجاهت قانونی و شرعی خواهد بود.

حال اگر عقد موقت به‌صورت صحیح منعقد شود، راه‌هایی برای انحلال (پایان بخشیدن) آن وجود دارد. موارد انحلال عقد موقت در متن ماده 1139 قانون مدنی، به‌وضوح آمده است: «طلاق مخصوص عقد دائم است و زن منقطعه به انقضای مدت یا بذل آن از طریق شوهر از زوجیت خارج می‌شود.» مطابق این ماده، طلاق صرفاً مختص عقد دائم است و طلاق در عقد موقت اصلاً جایگاهی ندارد.

"برای دانستن پاسخ این سؤال که عقد موقت چگونه باطل می‌شود؟ باید به متن ماده 1139 قانون مدنی سر بزنیم. برحسب تصریحات قانون‌گذار در این ماده، بذل مدت باقی‌مانده از طرف مرد، انقضای مدت عقد موقت و وجود عیوب موجب فسخ در یکی از زوجین، راه‌های پایا‌ن‌دادن به مُتعه شناخته می‌شوند."

توصیه می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با ابعاد حقوقی عقد موقت، ویدئوی آموزش تصویری دعوای ازدواج موقت (صیغه) را حتماً ببینید. این ویدئو توسط وکلای متخصص ما در دپارتمان حقوق خانواده آماده شده است.

راه‌های انحلال عقد موقت (صیغه)

همان‌طور که پیش‌ازاین گفتیم، عقد موقت به روش‌های مختلف پایان می‌یابد. این راه‌ها عبارت‌اند از:

یک) انقضای مدت

 اگر مدت عقد موقت پایان یابد، عقد به‌صورت خودکار منحل می‌شود. به‌عنوان‌مثال اگر رابطه زوجیت زن و مردی به‌واسطه عقد موقت، یک سال باشد پس از اتمام این مدت، عقد و به‌تبع آن رابطه زوجیت آنان نیز از بین می‌رود.

دو) بذل مدت

منظور از بذل مدت، بخشش مدت باقی‌مانده از صیغه است. مرد می‌تواند مدت باقی‌مانده از عقد موقت را ببخشد و در نتیجه به ادامه آن پایان دهد. مثلاً مدت متعه زن و مردی 6 سال است و مرد پس از گذشت 2 سال تصمیم می‌گیرد به این رابطه خاتمه دهد. در اینجا زوج با بخشیدن الباقی مدت (4 سال باقیمانده) رابطه زوجیت را تمام می‌کند.

سه) عیوب موجب فسخ در یکی از زوجین  

منظور از فسخ عقد موقت، پایان دادن به رابطه زوجیت در صورت وجود شرایطی است که در قانون ذکر شده‌اند. در واقع خارج از موارد مصرح در قانون که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم، زن و شوهر نمی‌توانند تقاضای فسخ یک‌طرفه عقد موقت را از دادگاه بخواهند.

ماده 1120 قانون مدنی می‌گوید که: «عقد نکاح به فسخ یا به طلاق یا به بذل مدت در عقد انقطاع منحل می‌شود.» بنابراین در صورت وجود عیوب خاصی که در قانون تعیین شده است، مانند جنون، بیماری‌های صعب‌العلاج و … می‌توان از شرایط فسخ عقد استفاده کرد. این شرایط هم برای زن و هم برای مرد پیش‌بینی شده‌اند که در ادامه به صورت مجزا آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

فسخ عقد موقت از طرف زن

یک طریقه فسخ عقد موقت این است که زن در دادگاه اثبات کند که مرد یکی از مشکلات قیدشده در قانون مدنی را دارد. بر اساس مواد 1121 و 1122 قانون مدنی، عیوب زیر در مرد باعث فسخ نکاح از سوی زن می‌شود:

1.   جنون (دیوانه‌شدن) مرد. تفاوتی ندارد که جنون ادواری (دوره‌ای) باشد یا دائمی

2.   خصاء یا اخته بودن مرد که موجب می‌شود مرد توانایی کافی برای باروری نداشته باشد.

3.   عنن به شرط اینکه مرد ولو یک‌بار عمل زناشویی را انجام نداده باشد. منظور از عِنَن، وجود بیماری جنسی در مرد است که در اثر آن، آلت تناسلی نعوظ پیدا نمی‌کند. این عیب مانع آمیزش جنسی زوجین می‌شود.

4.   مقطوع بودن آلت تناسلی به اندازه‌ای که قادر به عمل زناشویی نباشد.

استفاده از حق فسخ، فوریت دارد و باید به‌محض اطلاع از عیوب گفته‌شده، به‌سرعت نسبت به آن اقدام کرد. توصیه می‌کنیم این فرایند پیچیده حقوقی را در کنار یک وکیل متبحر طی کنید. وکلای تیم وکیل‌باشی جهت ارائه مشاوره حقوقی در این زمینه در کنار شما هستند.

نحوه فسخ عقد موقت ازطرف مرد    

مطابق مواد 1121 و 1123 قانون مدنی وجود عیب‌های زیر در زن به مرد این حق را می‌دهد که از طریق فسخ نکاح، به رابطه زوجیت پایان دهد. بر این اساس، شرایط فسخ عقد موقت از سوی مرد به این شکل است که بتواند وجود یکی از عیب‌های زیر را در زن اثبات کند:

1) قَرَن. قرن، تکه‌ای گوشت یا استخوان زائد در آلت تناسلی زن است که باعث می‌شود. زن از نزدیکی با همسرش ناتوان باشد.

2) جذام. بیماری پوستی که معمولاً به ان «خوره» می‌گویند.

3) برص. لکه‌های پوستی است که رد عرف به ان پیسی می‌گویند.

4) اِفضاء. یعنی مجرای وازن و مثانه یا مجرای مقعد و واژن یکی شود.

5) زمین گیر شدن زن

6) نابینائی از هر دو چشم

در این مورد هم مرد باید پس از پی‌بردن به عیب موجود در زن، سریعاً برای استفاده از حق فسخ خود به دادگاه مراجعه کند.

چهار) فوت یکی از زوجین

از دنیا رفتن یکی از زوجین در مدت عقد موقت، یکی از طرق انحلال آن به شمار می‌رود.

آثار انحلال عقد موقت

جالب است بدانید که به‌موازات انعقاد یک عقد یا قرارداد، آثار حقوقی متعددی برای طرفین آن ایجاد می‌شود. عقد موقت یا صیغه نیز از این قاعده مستثنی نیست. همان‌طور که پیش‌ازاین گفتیم، عدم تعیین مهریه و مدت عقد، در متعه باعث باطل شدن آن می‌شود.

چنانچه در عقد موقت، مهریه به زن پرداخته نشود او می‌تواند از طریق دادگاه یا اجرای ثبت، نسبت به مطالبه مهریه خود اقدام کند. درمورد نفقه هم باید بدانید که در متعه، مرد ملزم به پرداخت نفقه نیست مگر بر سر این موضوع با خانم به توافق رسیده باشند؛ بنابراین در صورت شرط بر مهریه در عقد موقت، زن می‌تواند با ارائه دادخواست مطالبه مهریه به همراه توقیف اموال، نفقه خود را از شوهر بگیرد.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی راجع به نحوه انحلال صیغه و موارد آن صحبت کردیم. در این میان به این سؤال پاسخ دادیم که عقد موقت چطور باطل می‌شود؟ در ادامه نیز به مباحث مهم متعه همچون بخشیدن مدت عقد موقت، فسخ عقد موقت از جانب زن و مرد و ده‌ها نکته حقوقی دیگر اشاره کردیم.

درنهایت چنانچه سؤال یا ابهامی دررابطه‌با بطلان و انحلال عقد موقت دارید، آن را در قسمت نظرات بنویسید. وکلای دپارتمان حقوق خانواده وکیل‌باشی همواره پاسخگوی شما هستند.

راضیه حبیبی_کارشناس حقوقی وکیل باشی