مراحل استرداد جهیزیه + هزینه و شرایط

یکی از اولین دعواهایی که زوجین به‌محض بروز اختلاف در زندگی زناشویی، به دنبال طرح آن در دادگاه هستند، «استرداد جهیزیه» است. هرچند قانون‌گذار در قانون مدنی به صراحت صحبتی از جهیزیه نکرده است، اما بر اساس ماده 1107 این قانون، مرد موظف به تأمین نفقه زن ازجمله اسباب و اثاثیه زندگی به طور متعارف است؛ بنابراین تأمین جهیزیه در حد متعارف آن برعهده زوج است که به‌خاطر رسم‌ورسوم ما ایرانی‌ها به دوش خانواده خانم قرار داده شده است.

در همین راستا و در این نوشته از وکیل‌باشی قصد داریم تا درباره زوایای مختلف دعوای استرداد جهیزیه، ماهیت آن، مراحل دادرسی و در نهایت اینکه حکم استرداد جهیزیه چیست، اطلاعات کاملی را در اختیارتان قرار دهیم.

منظور از استرداد جهیزیه چیست؟

پیش از اینکه درمورد دعوای استرید جهیزیه و معنی آن صحبت کنیم، بهتر است به این 2 پرسش پاسخ دهیم تا ابهامی درمورد موضوع این نوشته نداشته باشید: 1) به چه اقلامی جهیزیه گفته می‌شود؟ 2) سیاهه جهیزیه چیست؟

تعریف جهیزیه و ماهیت حقوقی آن

جهیزیه، همان اموال منقول (قابل‌جابه‌جایی) است که زوجه پیش از شروع زندگی مشترک زناشویی به خانه مشترکی که با زوج دارد، می‌آورد. این وسایل از مسواک و خمیردندان گرفته تا مبل و تلویزیون، همگی جزء دارایی و اموال خانم شمرده می‌شوند. ممکن است بگویید که تعدادی از این وسایل مثل یخچال، فرش، اجاق‌گاز و... توسط مرد خریده شده و پیش از مراسم عروسی به منزل مشترک منتقل می‌شود؛ پس چرا تمام جهیزیه را دارایی زن می‌دانند؟ دلیل این موضوع، ماهیت حقوقی جهیزیه است که در واقع، بخشی از نفقه زن بوده و نفقه زوجه نیز بر ذمه شوهر است.

دراین‌رابطه بهتر است همین حالا ویدئوی آموزش تصویری دعوای استرداد جهیزیه را ببینید تا با ماهیت آن آشنایی بیشتری پیدا کنید.

سیاهه جهیزیه و کاربرد آن ­

منظور از سیاهه جهیزیه، همان لیست یا فهرستی است که از تمام اقلام موجود در جهیزیه تهیه می‌شود. این لیست در زمانی که خانواده‌های داماد و عروس از جهیزیه بازدید می‌کنند، علاوه بر داماد به امضای بزرگان اقوام هر دو طرف نیز می‎رسد. فراموش نکنید که وسایل خریداری شده توسط داماد مثل ماشین ظرف‌شویی، یخچال و... نیز در همین لیست نوشته شده و همگی در زمره جهیزیه زن قرار می‌گیرند.

سیاهه‌نویسی، راه‌حلی است که در زمان اختلافات زوجین بر سر تعداد و مقدار جهیزیه، به استرداد جهیزیه با شهادت شهود کمک می‌کند. در واقع، لیست موردنظر و امضای شهود ذیل آن، سیاهه را به یک سند عادی تبدیل می‌کند که می‌تواند در مواقع لازم، دلیلی برای دادگاه به شمار آید.

با این تفاسیر می‌توانیم بگوییم که:

"ازآنجایی‌که زن، مالک تمام اموال موجود در جهیزیه است، می‌تواند هر زمان که بخواهد نسبت به استرداد جهیزیه، آن هم بدون اجازه از شوهر، اقدام کند. استرداد که به معنی بردن یا بازستاندن جهیزیه است، در اینجا از سوی زوجه و طی یک دعوای حقوقی انجام می‌شود. در واقع، خانم می‌تواند بدون ارائه دادخواست طلاق نیز تقاضای بردن جهیزیه از منزل مشترک را مطرح کند. حال چنانچه زن، سیاهه جهیزیه را داشته باشد که به امضای زوج و چند نفر شاهد رسیده است، فرایند راحت‌تری برای بردن جهیزیه‌اش پیش رو دارد تا زمانی که هیچ لیستی از جهیزیه‌اش ندارد."

فراموش نکنید که برای طرح این دعوا، برخورداری از سواد حقوقی و تجربه کافی در زمینه دعاوی خانوادگی، حرف اول را می‌زند؛ بنابراین توصیه می‌کنیم بدون مشاوره حقوقی و کمک‌گرفتن از یک وکیل خبره، هیچ‌گاه به‌تنهایی چنین اقدامی نکنید. در این مسیر، وکلای متخصص وکیل‌باشی در دپارتمان حقوق خانواده، همراهتان هستند.

نحوه استرداد جهیزیه

آیا خانمی هستید که به هر دلیلی قصد دارید جهیزیه خود را از منزل مشترک خارج کنید؟ برای این کار ابتدا بایستی با استفاده از دادخواست استرداد جهیزیه در دادگاه خانواده طرح دعوای حقوقی انجام دهید. در ادامه مراحل و نحوه تنظیم این فرم قضایی را توضیح می‌دهیم؛ اما در اینجا، لازم است که دعوای استرداد جهیزیه را در 2 حالت زیر تقسیم کرده و سرنوشت هر کدام را بررسی کنیم.

نحوه استرداد جهیزیه با سیاهه

سیاهه یا لیست اقلام جهیزیه که پیش‌ازاین به طور کامل درمورد آن گفتیم، باعث می‌شود، زوجه روند قانونی بردن وسایل منزل را سریع‌تر پشت سر بگذارد. چرا که قبل‌تر توضیح دادیم، امضای مرد و چند شاهد دیگر از اقوام ذیل سیاهه، اعتبار و وجاهت قانونی خوبی به آن می‌دهد. در اینجا زن می‌تواند برای بردن اموال از منزل، پیش از ارائه دادخواست، یک اظهارنامه به شوهر ارسال کند. اظهارنامه استرداد جهیزیه به زوجه کمک می‌کند تا مطالبه حق خود را با دردسر کمتری پیگیری کند.

چنانچه شوهر به اظهارنامه پاسخ مطلوبی ندهد، مرحله بعدی تنظیم دادخواست است که در پاراگراف‌های بعدی به آن می‌پردازیم. برای آشنایی با نحوه نوشتن اظهارنامه به مقاله اظهارنامه چیست، مراجعه کنید.

نحوه استرداد جهیزیه بدون سیاهه و فاکتور

اگر خانم به هر دلیلی به فاکتور وسایل و اقلام جهیزیه دسترسی نداشته باشد، چاره کار چیست؟ در اینجا زوجه می‌تواند با استفاده از شهادت شهود و تنظیم استشهادیه، مالکیت خود بر وسایل خانه را اثبات کند. در متن استشهادیه، عده‌ای از مطلعین و شهودی که شاهدآوردن جهیزیه از سوی خانم به منزل شوهر بوده‌اند این امر را گواهی کرده و تأیید می‌کنند که در صورت لزوم برای ادای شهادت در دادگاه نیز حاضر شوند.

برای آشناشدن با روش نوشتن استشهادیه بهتر است مقاله مرتبط با آن (استشهادیه چیست) را بادقت مطالعه کرده و سپس برای اثبات مالکیت بر جهیزیه، از یک وکیل متبحر نیز کمک بگیرید.

مراحل استرداد جهیزیه

چگونگی استرداد جهیزیه و مراحلی که برای این کار باید پشت سر بگذارید، یکی از مهم‌ترین مواردی است که دراین‌رابطه باید با آن آشنا باشید. مراحلی که برای طرح این دعوا تا به‌نتیجه‌رسیدن آن باید طی کنید، شامل موارد زیر خواهد بود:

مرحله اول: ثبت‌نام در سامانه ثنا از طریق سایت عدل ایران

مرحله دوم: مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی و تنظیم دادخواست استرداد جهیزیه و ارائه آن همراه با سایر مدارک موردنیاز به متصدی دفتر

مرحله سوم: ارجاع دادخواست از سوی دفتر خدمات قضایی به یکی از شعب دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف

مرحله چهارم: ابلاغ وقت رسیدگی به خواهان (زوجه) و خوانده (زوج)

مرحله پنجم: شنیدن اظهارات طرفین و بررسی مدارک ارائه شده از سوی آن‌ها توسط قاضی

مرحله ششم: انشای حکم توسط قاضی (ممکن است به نفع خانم باشد یا نباشد)

مرحله هفتم: اگر خانم و آقا، مدارک محکمه‌پسندی به دادگاه ارائه نکرده باشند و قاضی نتواند مالکیت آن‌ها را به‌درستی احراز کند، بر اساس عرف نسبت به تعلق برخی اموال به زوجه و تعلق بخشی از جهیزیه به زوج، حکم می‌دهد. به‌عنوان‌مثال، ریش‌تراش، لپ‌تاپی که مرد با آن کارهای خود را انجام می‌دهد از آن زوج است و وسایلی که در عرف متعلق به زنان شمرده می‌شود نیز از آنِ زوجه خواهد بود.

مرحله هشتم: اعتراض به حکم استرداد جهیزیه از سوی هر یک از طرفین دعوا

مرحله نهم: در صورت صدور حکم مبنی بر محق‌بودن خانم، حکم صادره به واحد اجرائیات ارسال شده و جهت اجرا قابل انجام است.

درنهایت، اگر باوجود رأی دادگاه، زوج مانع خارج کردن وسایل جهاز از خانه توسط زن شود، استرداد جهیزیه با مأمور کلانتری انجام خواهد شد. چرا که صدور اجرائیه، دلیلی قانونی برحکم ورود به منزل برای استرداد جهیزیه تلقی می‌شود.

مدارک لازم برای استرداد جهیزیه

گفتیم که برای بازستاندن یا پس‌گرفتن جهاز از شوهر، باید ابتدا دادخواستی را به طرفیت زوج تنظیم کنید. در این مسیر، باید مدارک زیر را به دادخواست خود ضمیمه کرده و آن‌ها را به متصدی دفتر خدمات قضایی تحویل بدهید:

1.   کپی سند ازدواج که به آن قباله یا عقدنامه هم گفته می‌شود.

2.   شناسنامه و کارت ملی خانم

3.   کپی سیاهه جهیزیه

4.   در صورت ارسال اظهارنامه استرداد جهیزیه، آن را هم به دادخواست پیوست کنید.

چنانچه سیاهه ندارید، با ثبت درخواستی مبنی بر تنظیم استشهادیه استرداد جهیزیه به‌صورت سفارشی از سوی وکلای تیم ما، می‌توانید این خلأ را به‌درستی پوشش داده و حکم استرداد جهیزیه را به نفع خود به دست آورید.

مجازات جعل سیاهه جهیزیه چیست؟

متأسفانه، در برخی از اوقات، خانم‌ها به دلیل عدم دسترسی به سیاهه یا لیست جهیزیه، اقدام به جعل آن می‌کنند. اگر شوهر در این موارد از همسرش به جرم جعل سیاهه شکایت کند و بتواند این موضوع را ثابت کند؛ عواقب کیفری جبران‌ناپذیری منتظر خانم خواهد بود؛ لذا با جدیت فراوان توصیه می‌کنیم ضمن گفتگو با وکیل، از راه‌های مجاز قانونی برای پس‌گرفتن جهاز استفاده کنید و هرگز به سمت این روش غیرقانونی نروید. چرا که جعل سیاهه جهیزیه و ارائه آن به دادگاه، در زمره جعل اسناد عادی قرار گرفته و شما مرتکب استفاده از سند جعلی نیز خواهید شد.

آیا استرداد جهیزیه از طرف زوج با فاکتور خرید امکان‌پذیر است؟

جالب است بدانید که عده زیادی از آقایان، به‌رغم امضاکردن سیاهه جهیزیه با استناد به فاکتورهای خرید وسایل منزل، به دنبال اثبات مالکیت خود بر آن لوازم هستند. این دسته از مردان، استرداد جهیزیه با فاکتور را حق خود می‌دانند؛ اما واقعیت این است که امضای آنان ذیل سیاهه، نشان‌دهنده هدیه‌دادن آن اموال به خانم است.

دقت کنید که اگر سال‌ها از زندگی مشترک بگذرد و بسیاری از وسایل جهیزیه دچار خرابی و نقص شوند، مرد ملزم است که مجدداً آن لوازم را تهیه کند. در اینجا، مسئله کمی متفاوت بوده و این اقلام در زمره جهیزیه و تحت مالکیت زن نخواهند بود. ازاین‌رو، مرد با ارائه فاکتور و همین‌طور ارائه پرینت کسر از حساب بانکی بابت خرید اقلام موردنیاز منزل، ثابت می‌کند که مالک آن‌ها است.

آیا شوهر حق فروش جهیزیه را دارد؟

در حالت کلی هنگامی که خانم جهاز خود را به منزل مشترک می‌برد، به شوهرش این اجازه را می‌دهد تا از همه آن وسایل استفاده کرده و بهره‌مند شود. این در حالی است که شوهر، حق دخل و تصرف در جهیزیه بدون اجازه خانم را ندارد؛ مثلاً اگر مردی بدون توجه به رضایت همسر خود، جهیزیه او را بفروشد، دادگاه او را ملزم می‌کند تا مثل همان وسایل را برای زن بخرد. اگر مثل لوازم یافته نشود، مرد بایستی پول آن‌ها را به زن بپردازد.

در این‌گونه موارد، دادگاه مرد را مرتکب خیانت‌درامانت ندانسته و او را متهم به «جرم فروش مال غیر» می‌داند، بنابراین شما به عنوان زوجه می‌توانید از شکواییه انتقال جهیزیه به غیر موجود در سایت که با آموزش تصویری نیز همراه است، استفاده کرده و جهازش را پس بگیرید.

دعوای استرداد جهیزیه در صلاحیت کجاست؟

راه‌های استرداد جهیزیه، به 2 شکل زیر تقسیم می‌شوند.

·      استرداد جهیزیه از طریق دادگاه

·      استرداد جهیزیه از طریق شورای حل اختلاف

اگر میزان خواسته (مبلغ جهیزیه) بیشتر از 20 میلیون تومان باشد، خانم ملزم است که دعوای خود را در شورای حل اختلاف مطرح کند. چنانچه مبلغ خواسته بالای 20 میلیون‌تومان باشد، بایستی این دعوا را در دادگاه خانواده محل اقامت خوانده که در اینجا خوانده دعوا، شوهر است، اقامه کرد.

استرداد جهیزیه مالی است یا غیرمالی؟

دعوای استرداد جهیزیه، یک دعوای مالی است و برای طرح آن باید هزینه دادرسی مشخص شده از سوی قوه قضاییه را به‌صورت زیر پرداخت کرد:

ü  اگر ارزش مالی جهیزیه بالای 20 میلیون تومان باشد، باید 2 و نیم درصد از همان مبلغ را به‌عنوان هزینه دادرسی به دادگاه بدهید.

ü  اگر ارزش کل جهیزیه بالای 20 میلیون تومان باشد، بایستی 3 و نیم درصد از کل مبلغ جهاز را به دادگاه بپردازید.

به این دلیل که بسیاری از بانوان ارزش خواسته خود را در دادخواست، بالای 20 میلیون تومان درج می‌کنند و از طرفی پول کافی هم برای تأدیه آن به دادگاه ندارند، بهتر است از شیوه «اعسار از هزینه دادرسی استرداد جهیزیه» استفاده کنند. با این روش، پرداخت هزینه‌های دادرسی برای خواهان دعوا قسط‌بندی می‌شوند.

استرداد جهیزیه با قرار تأمین خواسته یعنی چه؟

فراموش نکنید که تأمین خواسته یعنی توقیف اموال برای جلوگیری از نقل‌وانتقال و محافظت از آن‌ها. تأمین خواسته جهیزیه در واقع راهی است برای خانمی که قصد بردن جهاز از خانه شوهر را دارد؛ اما هنوز حکم دادگاه را دریافت نکرده و بابت خروج اموال یا فروش آن‌ها توسط همسرش نگران است.

در اینجا، خانم می‌تواند پیش از طرح دعوا در دادگاه، هم‌زمان با اقامه دعوا و حتی پس از آن، تأمین خواسته جهیزیه را از دادگاه درخواست کند تا جهیزیه او از سوی دادگاه محافظت شده و شوهر نیز نسبت به تصرف، فروش یا جابه‌جایی جهیزیه قادر نباشد.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی که آن را به موضوع رایج استرداد جهیزیه اختصاص داده‌ایم، تلاش کردیم صفر تا صد این مبحث حقوقی پراهمیت را شرح دهیم. در این میان، از مراحل و نحوه طرح دعوای استرداد جهیزیه صحبت کردیم؛ سپس به سؤالات پرتکراری که در این حیطه از وکلای فعال در امور خانواده پرسیده می‌شود نیز پاسخ دادیم.

اگر شما هم دررابطه‌با این مطلب سؤالی دارید، آن را در قسمت نظرات کاربران و برای ما بنویسید. وکلای تیم همواره نظرات شما را می‌خوانند و پاسخگوی آن‌ها هستند.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل باشی