آشنایی با مراحل گرفتن حضانت فرزند و نکات مهم

حضانت فرزند به معنی پرورش، نگهداری و حمایت عاطفی از کودک است که قانون مدنی در ماده 1169 شرایط و مسئولیت‌های آن را برعهده پدر و مادر قرار داده است. در این راستا و در این مقاله از مجموعه مقالات حقوقی مجله وکیل‌باشی، قصد داریم درباره ابعاد و زوایای مختلف گرفتن حضانت فرزند صحبت کنیم. مسئله‌ای که به دلیل حجم بالای طلاق، اعتیاد یکی از والدین و مواردی از این دست، خیلی از خانواده‌ها را درگیر کرده و پدرومادرهای زیادی بر سر آن اختلاف دارند.

اگر شما هم جزء کسانی هستید که به هر نحو با این موضوع جدی و پراهمیت سروکار دارید، تا انتها همراه وکیل‌باشی بمانید. در این مطلب خواهیم گفت که:

·   حضانت چیست و چه تعهداتی را برای والدین به وجود می‌آورد؟

·        برای گرفتن حضانت بچه به کجا مراجعه کنیم؟

·   حضانت تا چند سالگی با مادر است؟

·   هزینه دادخواست حضانت فرزند چقدر است؟

·   روش گرفتن حضانت فرزند چگونه است؟

·   آیا مواردی مثل خودکشی و ازدواج موقت باعث سلب حضانت می‌شوند؟

حق حضانت فرزند یعنی چه و حضانت طفل برعهده چه کسی است؟

گفتیم که حضانت به معنی سرپرستی و نگهداری از کودک است و این وظیفه بر اساس ماده 1168 قانون مدنی برعهده پدر و مادر قرار دارد. این ماده در تعریف حق حضانت می‌گوید که: «نگاهداری اطفال، هم حق و هم تکلیف ابوین است.» منظور از ابوین، پدر و مادر طفل هستند که در مواد بعدی قانون‌گذار مراقبت جسمی و عاطفی از کودک را برای هر دوی آنان مقرر کرده است، نه فقط یکی از آن‌ها!

ازآنجایی‌که بیان ماهیت حقوقی حق و تکلیف، زمان‌بر بوده و توضیح این موارد درباره حضانت، دشوار است، از شرح آن خودداری می‌کنیم. همین‌قدر بدانید که سرپرستی یا به عبارت تخصصی، حضانت کودک، وظیفه‌ای است که بر اساس قانون به والدین واگذار شده و از سوی دیگر، آثار و حقوقی هم برای آنان به وجود می‌آورد. پس نباید این‌طور فکر کنید که در حضانت و سرپرستی طفل فرق وجود دارد؛ بلکه در قانون هر دوی آن‌ها به یک معنا هستند.

پس به طور خلاصه باید بدانید که:

"برحسب مواد 1168 و 1169 قانون مدنی، حضانت فرزند (چه دختر باشد یا پسر) در هر حال بر دوش پدر و مادر او قرار دارد. بااین‌وصف اگر والدین جدای از یکدیگر زندگی کرده یا طلاق بگیرند، تا هفت سالگی حضانت طفل با مادر بوده و پس از آن، پدر عهده‌دار سرپرستی خواهد شد. بعد از این سن، در صورت وجود اختلاف نظر میان والدین، دادگاه تشخیص می‌دهد که چه کسی واجد صلاحیت حضانت طفل است."

البته فراموش نکنید که در برخی از اوقات گرفتن حضانت فرزند طبق قانون جدید، کار چندان ساده‌ای نیست. چرا که عدم صلاحیت پدر یا مادر نیاز به اثبات دارد و برای این کار چاره‌ای جز کمک گرفتن از یک وکیل ندارید. بر همین اساس، وکلای متخصص ما در دپارتمان حقوق خانواده، آماده ارائه مشاوره حقوقی و مطالعه پرونده حضانت طفل شما هستند.

ملاک گرفتن حضانت فرزند قبل از طلاق و پس از آن

بر مبنای حکم قانون، گرفتن حضانت پسر و دختر، بستگی به سن آن‌ها داشته و جنسیت فرزند در این موضوع دخالتی ندارد؛ بنابراین فرزندی که زیر 7 سال سن دارد سرپرستی‌اش با مادر است. اگر کودک بالای 7 سال داشته باشد نگهداری از او برعهده پدر قرار می‌گیرد. این در حالی است که طلاق گرفتن زوجین در این امر تأثیری نداشته و ممکن است والدین به خاطر اختلاف از همدیگر دور باشند؛ اما طلاقی در کار نباشد. در این موارد هم حکم کلی درباره حضانت فرزند همان است که گفتیم.

در باره طلاق توافقی و حضانت فرزند نیز باید بگوییم که در اینجا ملاک دادگاه، توافق زن و شوهر در حین طلاق است. به‌عبارت‌دیگر اگر در زمان طلاق توافقی، زن و مرد بر سر مسئله نگهداری از کودک به توافق رسیده باشند که این تفاهم آن‌ها برای دادگاه محترم است و به همان هم عمل می‌شود.

حضانت طفل در صورت فوت والدین

اگر پدر کودک شود، وظیفه نگهداری و مراقبت از او بر دوش جد پدری (پدربزرگ) قرار می‌گیرد. در صورت فوت مادر نیز، پدر ملزم به سرپرستی طفل خواهد بود. حال اگر هم پدر و هم مادر از دنیا بروند، در اینجا دادگاه سرپرستی کودک را در صورت زنده بودن جد پدری، به او می‌دهد. اگر پدربزرگ پدری هم در قید حیات نباشد، دادگاه وظیفه سرپرستی را به یکی از نزدیکان کودک که دارای شایستگی لازم باشد، می‎سپارد.

چه مواردی باعث سلب حضانت فرزند از پدر یا مادر می‌شود؟

همان‌طور که تا این قسمت از مقاله متوجه شدید، اگر والدین بر سر نگهداری کودک دچار اختلاف شوند، باید به دادگاه مراجعه کرده و این قاضی است که تشخیص می‌دهد کدام یک از والدین می‌تواند از کودک نگهداری کند. در اینجا، قاضی موظف است بادقت و حساسیت بالا، سلامت جسمی، روحی، وضعیت شغلی و حسن اخلاق پدر و مادر را بررسی کند. چرا که ممکن است، یکی از آن‌ها و حتی هر دوی آنان، به دلیل برخورداری از موارد سلب حضانت فرزند، شایستگی سرپرستی طفل را نداشته باشند و به همین خاطر، به سلب حضانت فرزند از پدر یا مادر رأی بدهد.

به‌عنوان‌مثال، تصور کنید که زن وشوهری جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند و هنوز طلاق هم نگرفته‌اند. مادر به دنبال گرفتن حضانت فرزند بدون طلاق است و دختر او نیز 6 ساله است. در اینجا بر اساس تصریح قانون‌گذار مادر حق سرپرستی از کودک خود را تا 7 سالگی دارد و دادگاه هم این حق را به مادر می‌دهد. حال اگر شرایطی ایجاد شود که دادگاه تشخیص دهد مادر صلاحیت و توانایی لازم برای نگهداری از فرزندش را ندارد، قضیه کاملاً متفاوت می‎شود. در اینجا پدر با ارائه دادخواست سلب حضانت و سرپرستی طفل و اثبات عدم صلاحیت مادر، می‌تواند حضانت را از مادر بگیرد.

بر همین اساس، اگر حضانت طفل را برعهده یکی از والدین باشد، در صورت وجود برخی شرایط، می‌توان سرپرستی کودک را از او سلب کرد (گرفت). عمده دلایلی که باعث می‌شوند حضانت از پدر یا مادر گرفته شود (موارد سلب حضانت)، عبارت‌اند از:

1. اعتیاد به الکل، مواد مخدر یا قمار (سلب حضانت از پدر معتاد)

2. ارتکاب کارهای منافی عفت (داشتن فساد اخلاقی و ارتکاب به فحشا)

3. ابتلا به بیماری‌های روانی مثل جنون، با تشخیص پزشکی قانونی

4. ضرب و شتم کودک بیش از حد متعارف

5. اجبار طفل به انجام کارهای خلاف قانون مانند جیب‌بری، تکدی‌گری، فحشا و...

6. ابتلا به بیماری‌های واگیردار

7. سلب حضانت از مادر در صورت ازدواج مجدد پس از طلاق

البته باید تأکید کنیم که این موارد، می‌توانند بیشتر از این هم باشند. در واقع موارد سلب حضانت طفل محدود به این 7 مورد نبوده و مثلاً اگر پدر مکانی برای زندگی و شغلی برای امرار معاش نداشته باشد، بدون تردید صلاحیت حضانت کودکش را ندارد.

در پاسخ به این سؤال که آیا خودکشی باعث سلب حضانت می‌شود؟ باید بگوییم: بله. ممکن است قاضی با استناد به مدارک به‌دست‌آمده از پزشکی قانونی، عدم تعادل روانی پدر یا مادر را احراز کرده و از او سلب حضانت کند.

از سوی دیگر، در برخی مواقع نیز شاهد ازدواج موقت و سلب حضانت از پدر یا مادر هم بوده‌ایم. مسئله‌ای که به‌ویژه در مورد بانوان دردسرساز شده و می‌تواند به‌راحتی باعث گرفتن سرپرستی کودک از آنان شود. پس بهتر است در صورت برخورداری از حق حضانت طفل، راجع به ازدواج مجدد خود و شرایط آن با یک وکیل متبحر گفتگو کنید. ما در ویدئوی آموزش تصویری دعوای حضانت فرزند، به نکات مهمی نظیر سلب حضانت قبل از طلاق نیز اشاره کرده‌ایم. برای دریافت اطلاعات بیشتر می‌توانید همین‌الان نسبت به دانلود این ویدئوی کوتاه آموزشی اقدام کنید.

مرجع صالح و مراحل قانونی گرفتن حضانت فرزند

اگر پدر یا مادری هستید که قصد گرفتن حضانت کودکتان را دارید، ابتدا باید در سامانه ثنا و از طریق سایت عدل ایران ثبت‌نام کنید. پس از عضویت در ثنا، بایستی به فراخور شرایطتان یکی از دادخواست‌های زیر را دانلود کرده و آن را تکمیل کنید.

دادخواست حضانت بعد از طلاق از طرف مادر

دادخواست حضانت از طرف پدر

با دردست‌داشتن دادخواست تنظیم‌شده و مدارک موردنیاز مانند کپی کارت ملی، کپی شناسنامه، کپی طلاق‌نامه و کپی عقدنامه باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کنید. بهتر است بدانید که دعوای حضانت در صلاحیت دادگاه خانواده است و پس از اینکه مدارک خود را به متصدی دفتر خدمات قضایی تحویل دادید، ایشان دادخواست را به یکی از شعب این دادگاه ارجاع می‌دهد. پس از ارجاع به دادگاه نیز پیامک وقت رسیدگی برای شما و والد دیگر فرزندتان ارسال می‌شود.

اینجا احتمال دارد که بخواهید بدانید گرفتن حضانت فرزند چقدر طول می‌کشد؟ در واقع پاسخی قطعی به این سؤال نمی‌توان داد؛ زیرا اصولاً فرایند ثبت دادخواست تا برگزاری جلسات دادرسی و صدور رأی، مسیری طولانی است که حتی تا یک سال هم ممکن است به طول بینجامد.

مدارک لازم برای سلب حضانت از پدر یا مادر

·   کارت ملی و شناسنامه فرد خواهان حضانت

·   کپی طلاق‌نامه در صورت جدایی پدر و مادر

·   اگر والدین هنوز از یکدیگر طلاق نگرفته‌اند، اثبات جدا زندگی کردن آن‌ها از طریق مدارکی مانند اظهارنامه ضروری است

·   کپی سند ازدواج (عقدنامه)

·   در صورت ضرب‌وجرح کودک، ارائه گواهی پزشکی قانونی

·   درخواست تحقیقات و معاینه محلی از دادگاه برای اثبات مواردی مثل فساد و فحشا

·   درخواست استعلام از مراجع ذی‌صلاح مثل کلانتری در مواردی که فرد مرتکب جرم شده یا اعتیاد دارد

در جایی که مثلاً پدر از کودک به‌خوبی نگهداری نمی‌کند، مادر می‌تواند با تنظیم اظهارنامه  و ارسال آن به پدر، حرف خود را در دادگاه راحت‌تر به اثبات برساند. البته، این دسته از اوراق قضایی، کاربردهای وسیعی دارند و شما می‎توانید با تنظیم اظهارنامه الزام به نگهداری و حضانت طفل، طرف مقابل را نسبت به نگهداری از کودک ملزم کنید.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی تلاش کردیم تا مبحث حضانت فرزند را با بیانی ساده و شیوا توضیح دهیم. در این میان گفتیم که حضانت فرزند، هم حق است و هم تکلیفی بر دوش پدر و مادر. این واقعیتی است که تمام پدر و مادرها باید آن را بپذیرند و از پذیرش آن امتناع نکنند. چرا که طفل متعلق و ملحق به هر دوی آنان است؛ پس وظیفه نگهداری و حمایت از او نیز برعهده هر دو نفر آن‌ها است.

چنانچه دراین‌رابطه سؤال یا ابهامی برایتان باقی‌مانده است، آن را در قسمت نظرات بنویسید. وکلا و مشاوران حقوقی تیم پس از مشاهده پرسش‌های شما عزیزان، به‌سرعت پاسخ مناسب را ارسال خواهند کرد.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی