راهنمای جامع فسخ قرارداد کار

ما در این مقاله به بررسی تمام جنبه‌های فسخ قرارداد کار اعم از تعریف، دلایل، مراحل و شرایط آن می پردازیم.

کافی است در گوگل عبارت "شرایط و مراحل فسخ قرارداد کار" را جستجو کنید؛ در کسری از ثانیه، هزاران مقاله و مطلب را مشاهده می‌کنید که در این باره صحبت کرده‌اند. اما آنچه باعث شد ما در وکیل‌باشی این مسئله را به رشته تحریر در بیاوریم، کمبود مطالب صحیح و قابل‌اتکا در مورد مفهوم فسخ قرارداد کار و شرایط آن است.

در همین راستا و با نگاهی همه‌جانبه به قانون کار، در این مقاله به ابهامات کارگران و کارفرمایان درباره فسخ قرارداد کاری‌شان، پاسخ می‌دهیم.

فسخ قرارداد کار به چه معنا است؟

فسخ قرارداد کار به معنای پایان‌دادن به قرارداد کاری است که میان کارفرما و کارگر تنظیم شده است. بهتر است بدانید که فسخ، یعنی انحلال یا اتمام ارادی قرارداد. به‌عبارت‌دیگر، اگر قراردادی که جزء عقود لازم است، توسط یکی از طرفین خاتمه پیدا کند، آن قرارداد فسخ می‌شود.

قرارداد کار نیز جزء عقود لازم است؛ یعنی برخلاف عقود جایز، طرفین حق ندارند هر زمان که دلشان خواست قرارداد کاری مابین خود را پایان دهند. پس، اگر کارگر یا کارفرما هستید حتماً به تفاوت‌های فسخ با انفساخ و اقاله که در ادامه به‌سادگی توضیح داده‌ایم توجه کنید.

انفساخ قرارداد کار

گفتیم اگر قرارداد توسط یکی از طرفین (به اراده کارگر یا کارفرما) خاتمه پیدا کند، فسخ محقق می‌شود. این در حالی است که در خیلی از مواقع، پایان‌یافتن قرارداد کار، به اراده هیچ‌کدام از طرفین نبوده و اصطلاحاً غیرارادی (قهری) و ناشی از حکم قانون‌گذار است که به آن انفساخ گفته می‌شود.

 مثلاً در ماده 525 ق.م قانون‌گذار بیان کرده که اگر در عقد مزارعه، زمین زراعی غیرقابل‌استفاده شود، عقد مزارعه منفسخ می‌شود.

بنابراین، در انفساخ، خاتمه قرارداد بدون اراده طرف‌ها اتفاق می‌افتد.

اقاله قرارداد کار

در اقاله، همه طرف‌های قرارداد با هم توافق می‌کنند که به قراردادشان خاتمه داده و آن را منحل کنند. پس در اینجا اراده هر دو طرف مؤثر است و کارگر و کارفرما باید با تراضی همدیگر قرارداد را منحل کنند.

البته، از یاد نبرید که آثار قانونی موارد انحلال قرارداد کار (فسخ، انفساخ و اقاله) با یکدیگر تفاوت‌های زیادی دارند که از بیان آن‌ها اجتناب می‌کنیم. هدف از توضیح هر کدام از موارد بالا، این است که از لفظ فسخ در جای صحیح خود استفاده کنید و دراین‌رابطه مرتکب اشتباه نشوید.

 برای آشنایی بیشتر با حقوق و تکلیفی که طی قرارداد کار به دست می‌آورید، آموزش تصویری کارگر و کارفرما را حتماً دنبال کنید.

مواردی که باعث خاتمه قرارداد کار می‌شوند

دقت کنید که ماده 21 قانون کار درمورد خاتمه قرارداد کار صحبت می‌کند و نمی‌توان این موضوع را به فسخ قرارداد تسری داد. در این ماده قانون‌گذار موارد پایان‌یافتن این قرارداد را توسط یکی از 6  مورد زیر می‌داند:

1.   فوت کارگر

2.   بازنشستگی کارگر

3.   از کارافتادگی کلی کارگر

4.   انقضای مدت در قراردادهای کار با مدت موقت و تمدید نکردن آن به صورت صریح یا ضمنی

5.    پایان کار در قراردادهای که مربوط به کار معین است

6.   استعفای کارگر

به‌این‌ترتیب، نمی‌توان گفت که هر 6 مورد بالا مربوط به فسخ توافقات کتبی کاری است. در واقع، زمانی این قرارداد فسخ می‌شود که کارگر یا کارفرما بدون تراضی طرف دیگر و با اراده  خودش بخواهد قرارداد را منحل کند. این در حالی است که مواردی مثل فوت کارگر یا از کارافتادگی کلی او، مواردی قهری و خارج از اراده کارگر هستند.

فسخ قرارداد کار در موارد بالا، مربوط به استعفا کارگر است. البته، اخراج کارگر توسط کارفرما را هم باید یکی از موارد فسخ توافق‌های کاری بدانیم که مقنن در اینجا به آن اشاره نکرده و در پاراگراف‌های بعد به این موضوع نیز می‌پردازیم.

همچنان همراه ما باشید تا بگوییم در چه مواقعی می‌توان یک قرارداد کار را فسخ کرد.

در چه مواردی می‌توان قرارداد کار را فسخ کرد؟

در این مطلب، آثار و احکام ماده 21 قانون کار را توضیح نمی‌دهیم و در نوشته‌ای جداگانه به آن می‌پردازیم. آنچه در اینجا قصد بیانش را داریم، صرفاً بیان شرایط فسخ قرارداد مزبور است.

"یکی از شرایط فسخ قرارداد کار در ماده 25 قانون کار آمده؛ به‌نحوی‌که مقنن به‌صراحت اشاره می‌کند: خاتمه‌دادن یک‌طرفه به قرارداد کار در قراردادهای کار معین و کار موقت، به‌هیچ‌عنوان پذیرفته نیست. ازاین‌رو، در دو نوع توافق مکتوب کاری یاد شده، کارگر و کارفرما به‌تنهایی حق فسخ ندارند. اگرهم دراین‌رابطه اختلافی روی دهد، رسیدگی به آن در صلاحیت هیئت‌های تشخیص و حل اختلاف خواهد بود."

به‌این‌ترتیب، قاعده کلی زیر را درمورد فسخ این قرارداد فراموش نکنید:

فسخ قرارداد کار، صرفاً در قراردادهای کار دائمی امکان‌پذیر است و به گفته قانون‌گذار در ماده 25 قانون کار، اگر قرارداد موقت (با مدت محدود) و کار معین داشته باشید، چه کارگر باشید و چه کارفرما؛ نمی‌توانید توافق کاری خود را به‌تنهایی پایان دهید.

برای آشنایی بیشتر با هر کدام از انواع قراردادهای کار ذکر شده، بهتر است مقاله نکات مهم در قرارداد کار را بخوانید.

مراحل و شرایط لازم برای فسخ قرارداد کار

درمورد شرایط فسخ این‌گونه قراردادها باید از استعفا و اخراج کارگر صحبت کنیم؛ بنابراین، فسخ توافق‌نامه کار میان طرفین این قرارداد را از منظر کارگر و کارفرما بررسی می‌کنیم.  

فسخ قرارداد کار از طرف کارگر

همان‌طور که در بالا توضیح دادیم، دررابطه‌با قراردادهای کاری دائمی (غیرموقت) کارگر مشکلی برای استفاده از حق فسخ ندارد. او می‌تواند در قراردادش شرایطی را ذکر کند که اگر کارفرما به آن‌ها عمل نکرد، حق فسخ داشته باشد.

در قراردادهای کار موقت و کار معین، اما قضیه به نحوی دیگر بود. در این دو مورد، کار نمی‌توانست به‌صورت یک‌جانبه قراردادش را خاتمه دهد. پس چاره کار چیست؟ استعفا. در واقع، استعفا کارگر، همان حق فسخی است که با اراده او اتفاق می‌افتد و تابع شرایطی است که قانون‌گذار به آن اشاره دارد.

تبصره یک ماده 21 قانون کار، تکلیف را در یان رابطه روشن کرده است. به‌این‌ترتیب، اگر کارگر قصد استعفا داشته باشد، باید یک ماه قبل مراتب را به‌صورت کتبی به کارفرمای خویش اعلام کند. از سوی دیگر، او موظف است، یک نسخه از استعفانامه خود را به شورای اسلامی کارگاه و یا انجمن صنفی و یا نماینده او تحویل دهد.

ممکن است کارگر انصراف از کار خود را به کارفرما اعلام کرده باشد؛ اما به‌صورت شفاهی و کلامی. در اینجا اگر ظرف 15 روز، نامه استعفایش را به صورت کتبی به کارفرما نرساند، انصراف از کار او منتفی تلقی می‌شود؛ یعنی این مسئله به منزله رضایت کارگر به ادامه کار خواهد بود.

ما در مقاله فسخ قرارداد کار توسط کارگر این مبحث را به‌تفصیل توضیح داده‌ایم.

فسخ قرارداد کار از طرف کارفرما

گفتیم که در متن ماده 21 قانون کار، صحبتی از اخراج کارگر نشده است. بااین‌حال، کارفرما با اخراج کارگر، به‌نوعی از حق فسخ خودش استفاده می‌کند. چه مواقعی کارفرما چنین اجازه‌ای دارد؟ ماده 27 قانون کار می‌گوید که کارفرما حق اخراج خودسرانه نیروی کارش را ندارد. اخراج باید مستدل و موجه باشد؛ یعنی تنها در 2 حالت زیر می‌تواند کارگر یا کارمندش را اخراج کند:

یک) کارگر در انجام وظایف شغلی خود، قصور داشته باشد.

دو) کارگر پس از چندمرتبه تذکر کتبی، آیین‌نامه‌های انضباطی محل کارش را همچنان رعایت نکند.

اگر یکی از دو مورد بالا محقق شود، کارفرما حق فسخ قرارداد را خواهد داشت؛ منتها پیش از اخراج، باید موارد زیر را انجام دهد:

·       ابتدا نظر مثبت شورای اسلامی کار را جلب کند. اگر شورای اسلامی کار وجود نداشت، کارفرما ملزم است که از طریق انجمن صنفی این موضوع را پیگیری کند.

·       سپس، مطالبات و حقوق معوقه کارگر را به نسبت هرسال سابقه کاری، معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به‌عنوان حق سنوات به او بپردازد.

چنانچه دو مرحله بالا به‌درستی صورت بگیرد، کارفرما حق اخراج نیروی کارش را دارد. البته، ممکن است کارفرما ادعای واهی کرده باشد و کارگر نیز مستندات لازم برای اثبات انجام صحیح وظایف شغلی‌اش را در دست داشته باشد. در این حالت، کارفرما حق دارد به مرجع مربوطه مراجعه کرده و از کارفرما شکایت کند.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این مطلب، همه آنچه که درباره شرایط و مراحل فسخ قرارداد کار، نیاز دارید را توضیح دادیم. نکته مهمی که در این قسمت باید به آن اشاره کنیم این است که بستن یک قرارداد استخدامی در ظاهر ساده و آسان است؛ اما در باطن، دنیایی از نکات و جزئیات حقوقی را در بر دارد. ازاین‌رو، تلاش کنید پیش از انعقاد قراردادهای کاری حتماً از وکلای باتجربه دادگستری مشاوره حقوقی آنلاین بگیرید و سپس اقدام به امضا توافق‌نامه کنید.

چنانچه دررابطه‌با موضوع موردبحث، سؤال یا ابهامی دارید آن را در قسمت نظرات بنویسید. مشاوران حقوقی تیم وکیل‌باشی همراه و پاسخگوی شما هستند.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی