دادخواست چیست و چگونه نوشته می‌شود؟

دادخواست یعنی چه؟ سؤال پرتکراری که دانستن پاسخ آن اهمیت فراوانی برای همه ما دارد و متأسفانه به‌سادگی از کنار آن عبور می‌کنیم! در واقع این بی‌توجهی به مسائل حقوقی تبعات زیادی دارد؛ مثلاً همین دادخواست که اگر کلیات آن را نشناسیم و ندانیم خواهان و خوانده یعنی چه، در زمان نوشتن آن کلافگی زیادی در انتظارمان است.

تصور کنید که ماشینی را از شخصی خریده‌اید و فروشنده به‌رغم دریافت تمام مبلغ خودرو، از تحویل آن به شما خودداری می‌کند. شما در این حد می‌دانید که باید برای تحویل خودرو به دادگاه مراجعه کرده و ابتدا یک فرم را پر کنید؛ اما هنگامی که برگه دادخواست به شما ارائه شود توان تکمیل آن را ندارید.

در مثال بالا باید "دادخواست تحویل مبیع" را بنویسید و این در حالی است که صدها عنوان دیگر برای دادخواست‌ها وجود دارد. این نمونه از اوراق قضایی آن‌قدر تنوع دارند که کاربرد آن‌ها را برای افراد آسان‌تر کرده و ما در سایت وکیل‌باشی دسته‌بندی‌های مختلف؛ اما کاملی از این فرم قضایی را آماده کرده‌ایم. نگاهی به برخی از اقسام فرم دادخواست در سایت وکیل‌باشی زیر بیندازید:

·       دعاوی ملکی

·       دعاوی مربوط به قراردادها

·       دعاوی مربوط به اعمال تجاری

·       دعاوی مربوط به متوفی و امور حسبی

·       دعاوی خانواده

·       دعاوی شهرداری و دیوان عدالت اداری

·       دعاوی طاری و امور دادرسی مدنی

باورتان می‌شود در هر کدام از این عناوین ده‌ها دادخواست دیگر نهفته است؟ نکته اصلی این است که فقط یک وکیل متبحر و باتجربه می‌تواند این فرم‌ها را تدوین کند. چرا که مسائل حقوقی بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی هستند که شما فکر می‌کنید. البته، وکیل‌باشی در کنار شما است تا موضوعات بدیهی و اولیه حقوقی را بیاموزید. چرا که فقط در صورت آشنا بودن با این‌گونه موضوعات است که آسیب‌های کمتر و آسایش بیشتری را در زندگی تجربه می‌کنید.

دادخواست چیست؟

"دادخواست (petition) یکی از اقسام فرم‌های قضایی است. مطابق قانون آیین دادرسی مدنی، دادخواست با هدف آغاز رسیدگی به دعوای حقوقی تنظیم می‌شود. در این فرم، خواهان، خواسته‌ی خویش را مطرح کرده و از قاضی می‌خواهد که ضمن دعوت از خوانده و استماع اظهارات هر دو طرف، موجب فیصله دعوای آنان شود."

حالا سؤال مهم‌تر این است که دادخواست حقوقی یعنی چه؟ در حالت کلی، پرونده‌های مطرح در دادگاه به 2 دسته حقوقی و کیفری تقسیم می‌شوند. کیفری‌ها به جرایم و مواردی مثل دیه و قصاص تعلق دارند و حقوقی‌ها مربوط به هرآن چیزی هستند که در حوزه جرم و مجازات نباشد.

از سوی دیگر، برای موضوعات کیفری باید شکواییه تنظیم کرد و برای موارد حقوقی مثل تحویل مبیع، الزام به تنظیم سند رسمی و... بایستی دادخواست نوشت.

ارکان اصلی دادخواست

به تصویر زیر نگاه کنید. این عکس فرم خام دادخواست است که ارکان یا اجزای اصلی آن را با دایره‌های قرمزرنگ مشخص کرده‌ایم:

1.  خواهان: فردی است که دادخواست را نوشته و به دادگاه تقدیم می‌کند. خواهان، مدعی چیزی است و با تنظیم دادخواست از قاضی می‌خواهد که به خواسته‌اش رسیدگی کند.

2.  خوانده: فردی است که خواهان علیه او دعوا را مطرح می‌کند. در حقوق به این شخص مدعی‌علیه نیز می‌گوییم.

3.  خواسته: همان چیزی است که خواهان قصد مطالبه آن را دارد. مثلاً همسر شما مهریه‌اش را مطالبه کرده و شما توان مالی برای پرداخت ندارید. در اینجا شما برای اثبات اینکه درآمدتان کفاف مهریه همسر را نمی‌دهد، دادخواست اعسار را به دادگاه تقدیم می‌کنید. در این مثال، شما خواهان هستید و تأیید مُعسر بودنتان، همان خواسته دعوا تلقی می‌شود.

نحوه تنظیم دادخواست

برای نوشتن دادخواست علاوه بر مهم دانستن ارکان آن، باید سایر جزئیات آن را هم در نظر بگیرید. ماده ۵۱ قانون آیین دادرسی مدنی تمام این موارد را به‌سادگی بیان کرده و می‌گوید:

دادخواست باید به زبان فارسی در روی برگ‌های چاپی مخصوص نوشته شده و حاوی نکات زیر باشد:
۱- نام، نام خانوادگی، نام پدر، سن، اقامتگاه و حتی‌الامکان شغل خواهان.
تبصره - درصورتی‌که دادخواست توسط وکیل تقدیم شود مشخصات وکیل نیز باید درج گردد.
۲- نام، نام خانوادگی، اقامتگاه و شغل خوانده.
۳- تعیین خواسته و بهای آن مگر اینکه تعیین بها ممکن نبوده و یا خواسته، مالی نباشد.
۴- تعهدات و جهاتی که به‌موجب آن خواهان خود را مستحق مطالبه می‌داند به‌طوری‌که مقصود واضح و روشن باشد.
۵- آنچه که خواهان از دادگاه درخواست دارد.
۶- ذکر ادله و وسایلی که خواهان برای اثبات ادعای خود دارد، از اسناد و نوشته‌ها و اطلاع مطلعین و غیره، ادله مثبته به ترتیب و واضح نوشته می‌شود و اگر دلیل، گواهی گواه باشد، خواهان باید اسامی و مشخصات و محل اقامت آنان را به طور صحیح معین کند.
۷- امضای دادخواست‌دهنده و در صورت عجز از امضاء، اثر انگشت او.
تبصره ۱- اقامتگاه باید با تمام خصوصیات از قبیل شهر و روستا و دهستان و خیابان به نحوی نوشته شود که ابلاغ به‌سهولت ممکن باشد.
تبصره ۲- چنانچه خواهان یا خوانده شخص حقوقی باشد، در دادخواست نام و اقامتگاه شخص حقوقی نوشته خواهد شد.

توجه داشته باشید که ما در این مقاله صرفاً می‌توانیم برخی از مقدمات تنظیم دادخواست را گوشزد کنیم. این در حالی است که انتخاب درست‌ترین گزینه در میان دادخواست‌های موجود فقط از عهده یک وکیل متبحر برمی‌آید. به‌عنوان‌مثال، تشخیص طرح دعوا از میان دو دعوای کاملاً مشابه مانند خلع ید و تصرف عدوانی اصلاً کار ساده‌ای نیست. باوجود این، منحصراً یک حقوق‌دان کاربلد می‌تواند تفاوت آن‌ها را درک کرده و دادخواست صحیح را بر اساس مسئله موجود طرح کند. به همین دلیل است که پیوسته بر دریافت مشاوره حقوقی تأکید می‌کنیم.

چند نوع دادخواست داریم؟

به‌طورکلی ما چند نوع مرجع قضایی برای رسیدگی به پرونده‌های حقوقی داریم. در واقع بر اساس صلاحیت همین مراجع است که نظام حقوقی‌مان دادخواست‌های متنوعی را در خودش جای‌داده است. این مراجع عبارت‌اند از:

.      دادگاه حقوقی بدوی که وظیفه پیگیری دادخواست بدوی را برعهده دارد.

·  دادگاه تجدیدنظر که نسبت به دادخواست‌های تجدیدنظرخواهی (اعتراض به آرای صادره از دادگاه‌های بدوی) رسیدگی می‌کند.

·  شورای حل اختلاف با دادگاه بدوی تفاوت‌های بنیادین دارد؛ اما از همان فرم دادخواست که در دادگاه بدوی کاربرد دارد باید در شورا هم استفاده کرد.

·  دیوان عدالت اداری نیز به شکایت‌های ناشی از روابط استخدامی، اقدامات سازمان‌های دولتی و نارضایتی مردم از مراجع دولتی می‌پردازد.

هرچند ممکن است در میان مراجع گفته شده هیچ‌کدام از آن‌ها برایتان آشنا نباشد؛ اما بهتر است درباره معنی بدوی چیست کمی توضیح دهیم. دادگاه بدوی، همان دادگاه اولیه یا نخستین است که مطالبه حق‌وحقوق را باید از آنجا شروع کرد. بر همین مبنا، در جواب دادخواست بدوی چیست نیز باید بگوییم که همان دادخواست ارائه‌شده به دادگاه بدوی را دادخواست بدوی می‌دانیم.

نحوه ثبت و پیگیری دادخواست

چند سالی است که پیگیری همه پرونده‌های موجود در دادگاه‌ها از طریق اینترنت انجام می‌شود. درواقع برای ثبت دادخواست و اطلاع از وضعیت آن باید در سامانه ثنا ثبت‌نام کرده باشید. برای این کار، هم از طریق دفاتر خدمات قضایی و هم به‌صورت اینترنتی می‌توانید اقدام کنید.

سامانه ثنا، یکی از قسمت‌های مختلف سایت adliran.ir (عدل ایران) است که تصویر آن را در زیر مشاهده می‌کنید:

اولین مرحله از مراحل ثبت و پیگیری دادخواست این است که وارد سایت عدل ایران شوید. پس از ورود روی سامانه ثبت الکترونیک کلیک کرده (همان قسمت نارنجی در تصویر) و مشخصات خود را ثبت می‌کنید.

در گام بعدی باید با دردست‌داشتن رمز و اطلاعات ثبت‌شده در ثنا، به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کنید. در آنجا دادخواست موردنظرتان را ثبت کرده و حالا از این به بعد تمام پیگیری‌های مربوط به پرونده را باید در همان سایت عدل ایران و از طریق گزینه اطلاع‌رسانی پرونده دنبال کنید.

نکات مربوط به دادخواست

در این بخش از مقاله، به چند سوال رایج درباره دادخواست پاسخ می‌دهیم:

دادخواست علیه شما ثبت شد؛ یعنی چه؟

خیلی از افراد مدام از وکلا می‌پرسند: دادخواست علیه شما یعنی چی؟ اصلاً چطور ممکن است دادخواستی علیه کسی ثبت شود؟ در پاسخ باید بگوییم که اگر دادخواستی را به طرفیت یا علیه شما ثبت کند، شما برای دفاع از خودتان و ارائه توضیح به قاضی باید در دادگاه حاضر شوید یا وکیل بگیرید.

به‌طورکلی پیامکی مشابه متن پایین از سامانه عدل ارزان دریافت می‌کنید:

«دادخواست علیه شما به شعبه 5 دادگاه عمومی حقوقی شهر ... و با شماره پرونده ... ارجاع شد.»

استرداد دادخواست به چه معناست؟

مسترد کردن دادخواست، موضوع پیچیده‌ای نیست. واقعیت این است که اگر شما برای احقاق حق خود، دادخواستی را ثبت کرده و آن را به مرجع دارای صلاحیت ارائه کنید، این اجازه را دارید که دادخواست خود را پس بگیرید. با این کار، شما از ادامه رسیدگی به دعوای مطرح‌شده صرف‌نظر کرده و از دادگاه هم می‌خواهید که آن مسئله را پیگیری کند.

اگر دادخواست ناقص باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟

در برخی از مواقع، دادخواست ثبت‌شده ایراداتی دارد که باعث "نقص دادخواست" می‌شود؛ مثلاً اگر شما زمان ثبت دادخواست محل اقامت خود را مشخص نکنید یا هزینه دادرسی را نپردازید، مدیر دفتر دادگاه زمانی را برای رفع نقص مشخص می‌کند.

به‌عنوان‌مثال، مدیر دفتر 10 روز به شما مهلت می‌دهد تا نواقص موجود در دادخواستتان را مرتفع کنید. در نهایت اگر شما چنین کاری را انجام ندهید، مدیر دفتر "قرار رد دادخواست" را صادر می‌کند.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی توضیح دادیم که دادخواست چیست و چگونه نوشته می‌شود. در این میان راجع به انواع دادخواست در مراجع قضایی مختلف نیز صحبت کرده و گفتیم که چطور می‌توانید دادخواست خود را در دادگاه ثبت کنید. چنانچه دررابطه‌با هر یک از موارد گفته‌شده در این مقاله سؤال یا ابهامی دارید آن را در قسمت نظرات بنویسید. وکلا و مشاوران حقوقی ما همواره پاسخگوی شما عزیزان هستند.

بیشتر: دانلود فرم خام دادخواست

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل باشی