تعدیل نفقه، راهی برای کاهش یا افزایش آن

هنگامی که خانم نفقه‌اش را از دادگاه مطالبه می‌کند تا زمانی که شوهر ملزم به پرداخت آن شده، ممکن است اتفاقات متعددی برای هر کدام از آن‌ها رخ دهد؛ مثلاً بالارفتن تورم، قدرت خرید خانم را کم کرده و او در تامین مایحتاج روزانه‌اش با مشکل مواجه می‌شود. این موضوع برای مردانی که نفقه می‌دهند هم صادق است. به‌عنوان‌مثال، مرد به‌خاطر از دست‌دادن شغل، ناتوان از پرداخت نفقه زن خواهد شد. به نظر شما در این‌گونه موارد چاره چیست؟ «طرح دعوی تعدیل نفقه»

در این نوشته از مجموعه مقالات نفقه چیست، قصد داریم درباره مبحث بااهمیت دیگری به نام «تعدیل نفقه» صحبت کنیم. برای توضیح تعدیل نفقه از سوی زوج یا زوجه باید کمی بیشتر با ماهیت نفقه و نحوه تعیین آن آشنا شوید. فراموش نکنید که در قوانین کشور، نفقه یکی از حقوق قانونی خانم‌ها در مقابل همسرشان محسوب می‌شود.

تعدیل نفقه چیست؟

"تعدیل نفقه؛ یعنی بروز شرایطی که موجب تغییر میزان نفقه می‌شود. ازاین‌رو، اگر بعد از تعیین مقدار نفقة زوجه توسط قاضی، تغییری در شرایط زوجین به وجود آید، هر کدام از آنان می‌توانند تعدیل در نفقه را از دادگاه درخواست کنند. به‌این‌ترتیب، ارائه دادخواست تعدیل نفقه باهدف کاهش یا افزایش میزان نفقه و در صورت وجود موارد زیر قابل‌بررسی است:

یک) بهبود توانایی مالی مرد یا تقلیل آن

دو) تغییر در وضعیت زندگی زن

سه) بالارفتن هزینه‌های متعارف زندگی زن یا مرد"

احتمالاً درک جملات بالا کمی برایتان دشوار باشد. به همین دلیل در ادامه مسئله تعدیل نفقه را با بیانی ساده‌تر توضیح می‌دهیم. در اینجا باید تأکید کنیم که هیچ چیز به اندازه گفتگو با وکیل و فرایند مشاوره حقوقی نمی‌تواند راه‌گشای شما باشد؛ پس همین الان از خدمات حقوقی وکیل‌باشی و دانش وکلای تیم ما بهره بگیرید.

تعدیل نفقه چگونه انجام می‌شود؟

بر اساس ماده 1107 قانون مدنی، نفقه عبارت است از پرداخت هزینه همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از سوی مرد. این نیازها شامل مواردی مثل تهیه مسکن، لباس، غذا، لوازم منزل، هزینه‌های درمانی و بهداشتی و حتی مخارج مربوط به استخدام خدمتکار نیز خواهد شد. {اگر خانم به‌واسطه بیماری نیاز به خادم داشته باشد یا از گذشته خدمتکار کارهای او را انجام می‌داده باز هم شوهر ملزم است تا خدمتکاری را برای همسرش استخدام کند.}

حال تصور کنید که آقایی نفقه خانمش را نپردازد یا در تأمین موارد ذکرشده کوتاهی کند. در اینجا خانم چه راهکاری دارد؟ او می‌تواند ضمن مراجعه به دادگاه و با تنظیم دادخواست مطالبه نفقه، شوهر خود را ملزم به پرداخت نفقه کند.

سؤال بعدی این است که اگر زوجین بر سر میزان نفقه به توافق نرسیده باشند، تکلیف خانم چیست و چقدر نفقه می‌گیرد؟ در این‌گونه موارد، قاضی با کمک یک کارشناس، بر اساس شأن خانم و با درنظرگرفتن مسائلی مانند وضعیت تحصیلی و خانوادگی او مقدار نفقه را معین می‌کند. البته، نباید فراموش کرد که وضعیت مالی شوهر هم در اینجا دخیل است.

بر همین اساس، پس از محکوم‌شدن مرد به پرداخت نفقه، او موظف است همان مقدار خرجی را به زن بدهد. حال اگر شرایطی برای خانم یا آقا پیش بیاید که بخواهند تغییری در مبلغ نفقه ایجاد کنند، باید این کار را توسط دادخواست تعدیل نفقه انجام دهند؛ بنابراین زن یا شوهر در صورت وجود یکی از 3 مورد زیر می‌توانند دعوای تعدیل نفقه را طرح کنند:

تغییر وضعیت مالی زوج

بارزترین نمونه برای تغییر در وضعیت مالی مرد، افزایش یا کاهش درآمد او است. برای مثال، اگر مرد به شغل جدیدی با درآمد بیشتر مشغول شود، نفقه زن نیز باید افزایش یابد. در مقابل، اگر مرد بیکار شود یا به دلایلی از درآمدش کاسته شود بهتر است با ثبت دادخواست تعدیل نفقه از سوی زوج، کم‌کردن از میزان نفقه را از دادگاه بخواهد.

تغییر وضعیت زندگی زوجه

هر نوع تغییر در زندگی خانم می‌تواند تأثیر بسزایی بر میزان نفقه او بگذارد؛ مثلاً با به‌دنیاآمدن فرزند، هزینه‌های بهداشتی و درمانی زن نیز بیشتر می‌شود. همین موضوع سبب می‌شود تا زوجه بتواند با ارائه دادخواست تعدیل نفقه و افزایش آن، خرجی بیشتری از شوهرش دریافت کند. 

تغییر در هزینه‌های متعارف زندگی

تورم، وضعیت نابسامان اقتصاد کشور و مسائلی ازاین‌دست، برای همه زوجین مشکل‌ساز شده است. حال تصور کنید که مردی به همسرش ماهیانه 2 میلیون تومان بابت نفقه پرداخت می‌کند؛ اما بالارفتن قیمت کالاها و مسکن باعث می‌شود خانم از پس مخارج خود برنیاید. در این‌گونه موارد نیز تعدیل نفقه از سوی زوجه یا زوج قابل قبول است.

دعوای تعدیل نفقه و شرایط اقامه آن

دعوای تعدیل نفقه، دعوایی است که توسط آن هر یک از زوجین می‌توانند در صورت تغییر شرایط مالی یا وضعیت زندگی خود از دادگاه درخواست کنند تا میزان نفقه تعیین شده را افزایش یا کاهش دهد.

این دعوا می‌تواند به 2 شکل زیر در دادگاه مطرح شود:

1.   به وسیله دادخواست تعدیل نفقه و افزایش آن

2.   توسط دادخواست تعدیل نفقه و کاهش آن

برای مطرح‌کردن دعوای تعدیل نفقه باید حکم قطعی مبنی بر تعیین نفقه صادر شده باشد، وضعیت زندگی یکی از زوجین پس از صدور این حکم تغییرات چشمگیری داشته باشد و سرانجام اینکه میزان نفقه درج شده در حکم، با شرایط فعلی زن و مرد متناسب نباشد.

چه کسانی می‌توانند دعوای تعدیل نفقه را در دادگاه مطرح کنند؟

اصولاً دعوای تعدیل نفقه از سوی نفقه گیرنده و نفقه دهنده قابل‌پیگیری است. همان‌گونه که در سطرهای قبل گفتیم، در جایی که زن نفقه خود را مطالبه می‌کند، او نفقه گیرنده محسوب شده و شوهر این خانم، نفقه دهنده است. درنتیجه، هر دوی آن‌ها مجوز شروع دعوای تعدیل نفقه را دارند.

در نفقه فرزند که مطلبی با همین نام برای آن نوشتیم نیز روال شروع دعوا در دادگاه به همین شکل است. در اینجا، هم پدر و هم فرزند می‌توانند دادخواست تعدیل نفقه را به طرفیت طرف مقابل ارائه کنند.

مدارک موردنیاز جهت طرح دعوای تعدیل نفقه

مدارکی که برای تعدیل نفقه زوجه یا زوج نیاز دارید، عبارت‌اند از:

1.   کپی سند ازدواج

2.   کپی کارت ملی و شناسنامه

3.   کپی دادنامه‌ای که طی آن حکم نفقه صادر شده است

4.   در صورت لزوم درخواست جلب نظر کارشناس یا استعلام از اموال و دارایی‌های مرد برای اثبات افزایش درآمد و اموال زوج

در جریان باشید که برای تعدیل نفقه فرزند هم همین مدارک به جز کپی سند ازدواج مورد نیاز خواهد بود.

تعدیل نفقه در صلاحیت چه دادگاهی است؟

در پاسخ به این پرسش که «تعدیل نفقه در صلاحیت کجاست» باید گفت دادگاه صالح برای شروع دعوای تعدیل نفقه، دادگاه محل اقامت خوانده است. اگر سری به مقاله دادخواست چیست بزنید، با مفهوم خواهان و خوانده دعوا آشنا می‌شوید. منظور از خوانده، شخصی است که شما دادخواست را به طرفیت او تنظیم می‌کند. بر همین اساس، اگر خانمی هستید که اخیراً وضع مالی همسرتان بهتر شده و قصد دارید افزایش میزان نفقه خود را پیگیری کنید، شما خواهان هستید و همسرتان خوانده؛ بنابراین بایستی دعوای خود را در دادگاه محل سکونت همسرتان دنبال کنید.

آیا درخواست تعدیل نفقه فرزند هم امکان‌پذیر است؟

به‌طورکلی تعدیل نفقه فرزند در طلاق توافقی یا سایر انواع طلاق که در مقاله طلاق چیست به همه آن‌ها اشاره کردیم، امری امکان‌پذیر است. بهتر است بدانید که تعدیل نفقه فرزند می‌تواند هم از جانب پدر انجام شود و هم از سوی مادر. طرفی که ادعای تعدیل نفقه کرده ملزم است که ادعای خود را در دادگاه اثبات کند.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی گفتیم که تعدیل نفقه یکی از حقوق قانونی افرادی است که نفقه می‌دهند یا نفقه به آن‌ها تعلق می‌گیرد. بر همین اساس، زن می‌تواند در صورت تغییر وضعیت مالی زوج یا ایجاد تغییر در شرایط زندگی خود، درخواست تعدیل نفقه کند. برای این منظور خانم باید با دردست‌داشتن مدارک موردنیاز برای ثبت دعوای تعدیل نفقه به همان دادگاهی که حکم نفقه را صادر کرده است، مراجعه کند.

امیدواریم این مطلب برای شما مفید بوده و توانسته باشیم گوشه‌ای از ابهاماتتان را برطرف کنیم. شما می‌توانید سؤالات خود را در بخش نظرات درج کرده و در کمترین زمان ممکن منتظر پاسخ آن‌ها توسط وکلای مجموعه باشید.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی