0 تا 100 الزام به تمکین زوجه (مراحل و شرایط آن)

مبحث تمکین و به‌ویژه اصطلاح «تمکین زوجه» از آن دست مطالبی است که آگاهی راجع به آن اهمیت فراوانی برای زوجین دارد. ازاین‌رو، این مقاله از مجموعه مقالات مجله حقوقی وکیل‌باشی را به مسئله کلیدی تمکین زن و آثار آن اختصاص دادیم. در ادامه این مطلب راجع به تعریف ماهیت تمکین، آثار عدم تمکین زوجه، انواع تمکین، رابطه تمکین زن و نفقه، مراحل دعوای الزام به تمکین، نحوه دفاع در پرونده الزام به تمکین و در نهایت چگونگی اجرای حکم الزام به تمکین صحبت خواهیم کرد.

تمکین زوجه به چه معناست؟

تمکین در لغت به معنی پیروی، اطاعت‌کردن و سازگار بودن است. این اصطلاح در فقه اسلامی کاربرد داشته و به این وسیله وارد قوانین کشور شده است. در واقع این تمکین زوجه یا به عبارتی تمکین از سوی زن است که قانون مدنی به آن اشاره می‌کند. البته تمکین از طرف مرد نیز در قانون پیش‌بینی شده که در ادامه به این مورد هم می‌پردازیم.

"برحسب مواد متعددی از قانون مدنی نظیر ماده 1102، 1105 و 1108 همینکه صیغه عقد نکاح میان زوجین جاری شد، زن  ملزم به تمکین از زوج خواهد بود. تمکین زوجه به معنی پذیرش ریاست شوهر بر خانواده، داشتن اخلاق نیکو، معاشرت محترمانه، برقراری رابطه جنسی و به‌طورکلی سازگاری زن با شوهر است."

دررابطه‌با تمکین مرد به این مسئله توجه کنید همچنان که زن موظف به داشتن حسن اخلاق و برقراری رابطه جنسی با شوهر است، مرد نیز دقیقاً همین وظایف را در مقابل خانم دارد. این در حالی است که اگر زن از شوهرش تمکین نکند، ناشزه محسوب شده و به او نفقه تعلق نمی‌گیرد. از سوی دیگر، چنانچه مرد به وظایف خود همچون پرداخت نفقه، خوش‌رفتاری و... عمل نکند زن می‌تواند از طریق اثبات عسروحرج خود از شوهر طلاق بگیرد. {برای آگاهی از شرایط این نوع طلاق به مقاله طلاق عسروحرج مراجعه کنید}

در جایی که زن حاضر به تمکین نباشد، مرد می‌تواند به دادگاه خانواده مراجعه کرده و درخواست الزام به تمکین زوجه را از دادگاه بخواهد. برای آشنایی و تسلط بیشتر بر این موضوع، وکلای تیم وکیل‌باشی آموزش تصویری دعوای الزام به تمکین را برای شما آماده کرده‌اند. دیدن این ویدیوی کوتاه؛ اما مفید در کنار خواندن ادامه این نوشته، کمک شایانی به شناخت مبحث تمکین زوجه خواهد کرد.

چند نوع تمکین داریم؟ (انواع تمکین)

تمکین زوجه از شوهر به 2 نوع تمکین عام و تمکین خاص تقسیم می‌شود که توضیحات مربوط به هر یک را در ادامه آورده‌ایم.

تمکین عام

منظور از تمکین عام، حسن معاشرت زن با مرد است که قانون‌گذار در ماده 1108 قانون مدنی از آن صحبت کرده است. حسن معاشرت، سازگار بودن زن در زندگی زناشویی و پذیرفتن ریاست مرد بر خانواده است. ممکن است این موضوع به مسائلی مانند تربیت صحیح فرزند، زینت زن برای شوهر و مسائلی از این دست نیز تسری پیدا می‌کند.

ممکن است فکر کنید که تمکین عام همان انجام کارهای منزل مانند شستن ظرف و پختن غذا است؛ درحالی‌که بر اساس تبصره ماده 336 قانون مدنی زن می‌تواند بابت انجام کارهای منزل از شوهرش پول بگیرد. در تبصره این ماده می‌خوانیم که:

«چنانچه زوجه کارهایی را که شرعاً به عهده وی نبوده و عرفاً برای آن کار اجرت‌المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت‌المثل کارهای انجام‌گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می‌نماید.»

تمکین خاص

تمکین خاص، برقراری روابط جنسی با شوهر و برطرف‌کردن نیازهای او در این زمینه است. البته، در اینجا مرد هم موظف است که در حد متعارف از همسرش بخواهد که از او تمکین کند. در واقع اگر مرد برای تامین نیاز جنسی‌اش خواسته‌های غیرمعقول و بیش از حد متعارف از خانم داشته باشد، زن هیچ تعهدی نسبت به تمکین از او ندارد. به‌عنوان‌مثال، اگر مرد زن را در حین رابطه جنسی کتک بزند یا از او بخواهد که فرد سومی نیز در حین رابطه وجود داشته باشد، زن ناچار به تمکین نیست.

دقت داشته باشید که اگر زوجه از همسرش تمکین عام یا خاص نکند، ناشزه محسوب می‌شود. ناشزه به معنی زن ناسازگار است که وظایف زناشویی خود را انجام نمی‌دهد. اثبات ناشزه بودن زن، مقدمه‌ای است بر گرفتن حکم الزام به تمکین زوجه. برای گرفتن این حکم ابتدا زوج باید دادخواست الزام به تمکین زوجه را به دادگاه تقدیم کند.

در همین راستا، وکلای متخصص ما در بخش حقوق خانواده دادخواست الزام به تمکین به همراه آموزش تصویری را به‌صورت کاملاً حرفه‌ای تنظیم و تهیه کرده‌اند.

چه رابطه‌ای میان تمکین و نفقه وجود دارد؟

در مقاله نفقه چیست گفتیم که نفقه به معنی مخارج یا هزینه زندگی است که از سوی شوهر به زن پرداخته می‌شود و محدود به عقد دائم است. چرا که در عقد موقت یا همان صیغه، نفقه به خانم تعلق نمی‌گیرد مگر اینکه زن و شوهر بر سر این مسئله توافق کنند.

ماده 1108 قانون مدنی در مورد رابطه تمکین زوجه و نفقه او می‌گوید که: «هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.» بر همین اساس، اگر خانم به وظایف زناشویی خود عمل نکند، حق دریافت نفقه از شوهرش را نخواهد داشت. ازاین‌رو، می‌توانیم بگوییم که یکی از آثار عدم تمکین زن، تعلق نگرفتن نفقه به او است.

این نکته را در ذهن داشته باشید که اگر زن به‌خاطر یک مانع مشروع مثل ترس از به‌خطرافتادن جان یا آبرویش منزل را ترک کند، مرد همچنان باید نفقه خانم را بپردازد. اینکه زن بتواند این مانع مشروع را ثبات کند، کمی دشوار است؛ اما نشدنی نیست. مثلاً در جایی که مرد مداوم همسرش را کتک می‌زند یا منزل مشترک را تبدیل به محل قماربازی کرده است، زن می‌تواند با استناد به درخطر بودن جان با آبرویش منزل را ترک کند و از شوهرش هم نفقه بگیرد.

یکی از راه‌هایی که مرد می‌تواند با توسل به آن، عدم تمکین زن را اثبات کند، استفاده از یک استشهادیه استاندارد است. به همین منظور شما می‌توانید از استشهادیه عدم تمکین که توسط وکلای تیم تدوین شده بهره ببرید.

آیا الزام به تمکین در حق حبس نیز وجود دارد؟

تا این قسمت از مقاله متوجه شدیم که تمکین زن به چه معناست و چند نوع تمکین داریم. حال سوالی که برای خیلی از خانم‌ها به‌ویژه خانم‌هایی که در دوران عقد به سر می‌برند پیش می‌آید این است که «اگر از حق حبس خود استفاده کنیم باز هم ملزم به تمکین هستیم؟»

در مقاله حق حبس زوجه، این حق را به این صورت تعریف کردیم: برحسب تصریحات قانون‌گذار در ماده 1085 قانون مدنی، حق حبس زن، حقی قانونی و شرعی است که طی آن، بانوان می‌توانند مادامی که مهریه خود را اخذ نکرده‌اند تکالیف زناشویی خویش را انجام ندهند. اعمال چنین حقی منوط به رعایت این شروط خواهد بود:

1) زوجه از همسرش تمکین خاص و همین‌طور تمکین عام نکرده باشد.

2) مهریه باید حال باشد و نه مؤجل. بر این مبنا، مهریه عندالمطالبه، حال بوده و مهریه عندالاستطاعه، مؤجل تلقی می‌شود.

بنابراین، میان تمکین خاص، تمکین عام و سقوط حق حبس، رابطه‌ای وجود ندارد؛ یعنی اگر زن از حق حبس خودش استفاده کند تا زمان دریافت کامل مهریه الزامی به تمکین از شوهر ندارد.

آثار حقوقی عدم تمکین زوجه

اگر خانم بدون داشتن عذر موجه یا دلیلی مشروع از همسرش تمکین نکند، مستحق دریافت نفقه نخواهد بود. افزون بر این، پس از اثبات نشوز زن و اجرایی‌شدن حکم الزام به تمکین اگر همچنان از این کار امتناع کند، مرد می‌تواند مجوز ازدواج مجدد خود را از دادگاه بگیرد.

توجه کنید که اگر خانم مدعی شود مرد مسکن و اسباب زندگی در شأن ایشان را فراهم نکرده، قاضی دستور به بازدید از منزل برای تمکین و بررسی وضعیت زندگی خواهد داد. این موضوع نیز در صدور حکم نهایی تأثیر بسزایی دارد.

بنابراین، آثار عدم تمکین زن از مرد به 2 مورد عدم استحقاق دریافت نفقه و اخذ مجوز ازدواج مرد محدود خواهد شد.

پرونده تمکین چیست؟

پیش‌ازاین اشاره کردیم که در صورت تمکین‌نکردن زن از مرد (در جایی که دلیل مشروعی برای عدم تمکین وجود ندارد) شوهر این اجازه را دارد که از طریق دادگاه الزام به تمکین همسرش را بخواهد. در اینجا شوهر باید توسط دادخواست الزام به تمکین زوجه، دعوایی را در دادگاه خانواده طرح کرده و نشوز زن را نزد قاضی اثبات کند.

برای اثبات عدم تمکین زوجه و نشوز او، بایستی شوهر نفقه خانم را به‌صورت مرتب پرداخته و تمام شرایط مناسب یک زندگی آرام را برای همسرش فراهم آورده باشد. در غیر این صورت، خانم می‌تواند با استناد به مواردی مانند عدم پرداخت نفقه از سوی شوهر، عسروحرج خود را ثابت نماید و این خود دلیل موجهی است برای تمکین‌نکردن از مرد.

مراحل پرونده تمکین به‌صورت زیر است:

1.   ارسال اظهارنامه الزام به تمکین زوجه به زن (این اظهارنامه را می‌توانید با خیالی آسوده از سایت وکیل‌باشی تهیه کنید)

2.   مراجعه به سامانه ثنا و عضویت در آن از طریق سایت عدل ایران

3.   تنظیم دادخواست الزام به تمکین زوجه

4.   ارجاع پرونده تمکین به یکی از شعب دادگاه خانواده

5.   دعوت از زوجین و شنیدن اظهارات آن‌ها توسط قاضی پرونده تمکین

6.   صدور حکم توسط قاضی. در اینجا یا مرد می‌تواند نشوز زن را اثبات کند و حکم الزام به تمکین را بگیرد یا ناشزه بودن زوجه قابل‌اثبات نبوده و حکم به رد دعوای الزام به تمکین داده می‌شود.

7.   در صورت تأیید الزام به تمکین و صدور حکم مبنی بر آن اجرائیه صادر می‌شود.

عدم حضور در جلسه تمکین از سوی زن باعث توقف پرونده نخواهد شد. در اینجا قاضی موظف است که رأی را به‌صورت غیابی صادر کند.

تمکین خاص چگونه اثبات می‌شود؟

راه‌های اثبات عدم تمکین زن عبارت‌اند از:

·       ترک منزل مشترک از سوی زن. البته چنانچه خانم حق مسکن را در زمان عقد نکاح گرفته باشد، هیچ الزامی به حضور در منزل مشترک ندارد و اثبات عدم تمکین در این موارد بسیار دشوار است.

·       اظهارنامه‌ای که مرد تحت عنوان بازگشت به منزل و الزام به تمکین برای زوجه ارسال کرده است.

·       تنظیم استشهادیه و درخواست مرد از همسایه‌ها یا بستگان برای ثبت اظهارات شهود مبنی بر عدم تمکین زوجه

·       اقرار خانم در طول جلسات دادرسی که در تمکین مرد نیست

علاوه بر این راهکارها، مرد می‌تواند هرگونه دلیل و مدرکی که حاکی از در تمکین نبودن زن باشند را به دادگاه ارائه کند. در برخی از مواقع، دعوای الزام ممکن است در پی دعوای تقابل مطالبه نفقه، مطرح شود. در مقاله دعوای تقابل چیست توضیح دادیم که برخی از دعاوی منشأ واحدی دارند و صدور حکم در یکی از آن‌ها بر نتیجه دیگری تأثیر بسزایی دارد. در اینجا هم ممکن است خانم دعوای مطالبه نفقه را آغاز کند و مرد در پاسخ به او از دعوای متقابل الزام به تمکین زوجه استفاده کند تا نشوز او را ثابت نماید.

نحوه اعتراض به حکم الزام به تمکین

به‌صورت کلی، هر یک از زوجین حق دارند پس از صدور حکم در دعوای الزام به تمکین زن، نسبت به آن اعتراض کنند. این اعتراض در قالب تجدیدنظرخواهی و پس از آن نیز به شکل فرجام‌خواهی از حکم تمکین قابل‌پیگیری است. اگر هم رأی الزام به تمکین زن به‌صورت غیابی صادر شود، حق واخواهی برای طرفین وجود دارد. درمورد این سؤال که الزام به تمکین چقدر طول می‌کشد باید بگوییم هیچ زمان مشخصی را نمی‌توان در نظر گرفت. چرا که مراحل اعتراض به حکم الزام به تمکین زوجه، طولانی و زمان‌بر است.

دفاع در پرونده الزام به تمکین

یکی از مهم‌ترین دفاعیاتی که خانم در پرونده تمکین می‌تواند انجام دهد، این است که شوهر مسکن و اثاثیه‌ای در شأن او را تهیه نکرده است. از سوی دیگر، اگر مرد به مشروبات الکلی، مواد مخدر و امثال اینها اعتیاد داشته باشد به‌طوری‌که اعتیادش باعث لطمه به زندگی زناشویی شود، زن اجازه دارد که از او تمکین نکند. در کنار اینها، فحاشی مداوم مرد، قماربازی او، خیانت به زن، ضرب شتم خانم، داشتن اختلالات جنسی و مواردی ازاین‌دست، می‌توانند دلایل مشروع و موجهی از سوی بانوان در پرونده‌های الزام به تمکین باشند.

حکم الزام به تمکین چگونه اجرا می‌شود؟

هنگامی که دعوای الزام به تمکین به نفع مرد پایان یابد و حکم قطعی از سوی قاضی صادر شود، زوج می‌تواند صدور اجرائیه را از دادگاه تقاضا کند. اجرائیه به این دلیل صادر می‌شود که مرد بتواند همسرش را ملزم کند به منزل بازگردد و از او تمکین کند. رویه قضایی به این صورت است که پس از صدور اجرائیه، دادگاه به زن 10 روز مهلت می‌دهد تا به منزل مشترک بازگردد. چنانچه خانم در این مدت به منزل مراجعه کند، مراتب از طریق دادورز اجرای احکام یا کلانتری محل صورت جلسه می‌شود.

اگر هم خانم در طول این 10 روز به منزل مشترک مراجعه نکند، نشوز او برای دادگاه محرز بوده و مرد قادر است حکم ازدواج مجدد خود را دریافت کند.

الزام به تمکین در صلاحیت کجاست؟

دعوای الزام به تمکین زوجه از سوی مرد مطرح می‌شود؛ پس او باید به دادگاه محل اقامت خوانده (زوجه) مراجعه کند. دادگاه صالح برای رسیدگی به پرونده تمکین درصورتی‌که مرد خواهان پرونده باشد، دادگاه خانواده است؛ بنابراین مرد بایستی به دادگاه خانواده محل اقامت همسرش دادخواست بدهد.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی، توضیح دادیم که تمکین زوجه چیست و چه ارتباطی میان تمکین و نفقه وجود دارد. در این میان گفتیم که عدم تمکین زن از مرد آثار حقوقی مختلفی مانند عدم استحقاق نفقه و دریافت حکم ازدواج مجدد زوج را در پی دارد. این مسائله، بخش کوچکی از مقاله پیش روی شما است و امیدواریم که در ساده‌سازی مبحث تمکین موفق عمل کرده باشیم.

چنانچه دراین‌رابطه سؤال یا ابهامی دارید آن را در قسمت نظرات کاربران بنویسید. وکلا و مشاوران حقوقی تیم، همواره پاسخگوی شما عزیزان هستند.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی