درخواست انحصار وراثت توسط ذینفع

هنگامی که ورثه یک متوفی متوجه می‌شوند به جز آن‌ها، افراد دیگری هم هستند که می‌توانند برای انحصار وراثت اقدام کنند، متعجب می‌شوند! این در حالی است که قانون‌گذار این موضوع را پیش‌بینی کرده که به‌غیراز وراث، چند شخص دیگر نیز در اموال به‌جامانده از متوفی که به آن «ماترک» گفته می‌شود، صاحب منفعت باشند. بنابراین، اگر اخیراً با موضوع درخواست انحصار وراثت توسط ذینفع روبرو شده‌اید و چیزی در این باره نمی‌دانید، تا انتها همراه ما باشید.

منظور از درخواست انحصار وراثت توسط ذینفع چیست؟

به متن ماده 360 قانون امور حسبی و کلمه «اشخاص ذینفع» که در آن آمده است، دقت کنید:

«درصورتی‌که وراث متوفی یا سایر اشخاص ذی‌نفع بخواهند تصدیق انحصار وراثت تحصیل کنند درخواست‌نامه کتبی مشتمل بر نام و مشخصات درخواست‌کننده و متوفی و ورثه و اقامتگاه آن‌ها و نسبت بین متوفی و وارث تنظیم نموده به دادگاه تسلیم می‌نماید.»

"درخواست انحصار وراثت توسط ذی‌نفع برحسب تصریحات قانون‌گذار در ماده 360 قانون امور حسبی قابل‌پیگیری است. چرا که ممکن است علاوه بر وارثان متوفی، افراد دیگری به دلایل متعدد در ماترک متوفی منفعتی داشته باشند. ذی‌نفع یعنی فردی که در کاری یا مالی منفعت دارد. به‌این‌ترتیب علاوه بر ورثه، طلبکاران فرد فوت‌شده و کسانی که متوفی به نفع آنان وصیت کرده (موصی‌له) و وصی نیز از حق انحصار وراثت برخوردارند."

به‌عبارت‌دیگر، همان‌طور که بر اساس قانون، وارثان در اموال و دارایی‌های به‌جامانده از متوفی سهمی دارند، برخی از افراد دیگر هم در ماترک ذی‌نفع هستند. پس بایستی علاوه بر سهم‌الارث هر وارث، این افراد ذی‌نفع نیز به مقدار سهم خود دست یابند. هرچند این موضوع را در ویدئوی آموزش تصویری دعوای انحصار وراثت به‌سادگی توضیح داده‌ایم؛ اما در ادامه این مبحث را با جزئیات بیشتری توضیح می‌دهیم. 

به‌غیراز ورثه، چه کسانی می‌توانند درخواست انحصار وراثت کنند؟

همان‌طور که می‌دانید، دارایی‌ها و اموال متوفی بر اساس قانون و قواعد طبقات ارث، میان ورثه تقسیم می‌شود؛ مثلاً پسر 2 برابر دختر ارث می‌برد یا سهم‌ الارث زن در صورتی که فرزند داشته باشد، یک هشتم از اموال منقول و غیرمنقول مرد است.

بااین‌حال، منفعت داشتن در اموال متوفی منحصر به وراث نبوده و اشخاص زیر نیز ذی‌نفع در حصر وراثت محسوب می‌شوند:

یک) طلبکار شخص متوفی

تصور کنید که شما از شخصی مبلغ یک میلیارد تومان طلب دارید و او یک فقره چک برای 3 ماه آینده به شما داده است. حال آن شخص پیش از رسیدن موعد چک فوت می‌شود. در اینجا، تکلیف شما چیست؟ آیا باید برای همیشه قید طلب خود را بزنید؟ خیر. شما هم درست مثل ورثه آن فرد، در اموال او سهمی دارید؛ منتها سهم شما به اندازه طلبتان از متوفی است. بر این اساس، شما می‌توانید ضمن مراجعه به شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی، دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت را از آن مرجع درخواست کنید. برای آشنایی با نحوه انجام این کار حقوقی، به مقاله مراحل صدور گواهی انحصار وراثت را حتماً بخوانید.

دو) درخواست حصر وراثت توسط موصی‌ له

اگر شخص متوفی در وصیت‌نامه خود بخشی از اموالش را به نفع فردی که خارج از ورثه است، وصیت کند، باید پس از مرگ به آن وصیت عمل کرد. در اینجا، فردی که به سود او وصیت شده است را «موصی‌لَه» می‌گوییم. بر همین اساس، موصی‌له نیز یکی از ذی‌ نفعان در حصر ورثه است که می‌تواند با داشتن اصل وصیت‌نامه جهت انحصار وراثت به شورای حل اختلاف مراجعه کند.

سه) وصی

سومین حالت از درخواست حصر وراثت توسط ذی نفع، مربوط به «وصی» است. دقت کنید که گاهی متوفی پیش از فوت، وصیت می‌کند و از شخصی می‌خواهد که وصیت او را اجرا کند. در عالم حقوق به این شخص، وصی گفته می‌شود. فرد وصی ملزم است که در صورت قبول وصیت، بر اساس مصلحت و مطابق با حدود اختیاراتی که موصی به او داده است، عمل کند.

موصی می‌تواند به‌خاطر انجام کارهایی که بر عهده وصی گذاشته، حق‌الزحمه‌ای را برای او مشخص کند. چنانچه، موصی، این موضوع را پیش‌بینی نکرده باشد، وصی حق دارد که اجرت کارهایش را مطالبه کند. در هر 2 حالت ذکرشده، حق‌الزحمه وصی باید از میان ماترک متوفی پرداخته شود؛ لذا وصی نیز جزء ذی‌نفعان در ارث به شمار آمده و حق گرفتن گواهی حصر وراثت را خواهد داشت.

مدارک لازم درخواست حصر وراثت توسط ذی نفع (طلبکار متوفی)

اگر از یک متوفی طلب دارید و می‌خواهید کارهای حصر وراثت را به‌منظور دریافت طلب از ماترک انجام دهید، باید مدارک زیر را آماده کنید:

·       اصل و کپی مدارک هویتی طلبکار مانند کارت ملی و شناسنامه

·       مدارکی که برای اثبات طلب از متوفی مفیدند مانند چک، قرارداد و...

·       استشهادیه محضری

·       درخواست استعلام مشخصات ورثه از اداره ثبت‌احوال

دقت داشته باشید که فرایند درخواست حصر وراثت توسط طلبکار، پیچیده و کاملاً تخصصی است. ازاین‌رو، بهره‌مندی از راهنمایی‌های یک وکیل متبحر در این زمینه می‌تواند شما را سریع‌تر به خواسته‌تان برساند. به همین دلیل، خدمات متعدد تیم وکیل‌باشی از جمله مشاوره حقوقی با وکلای باتجربه در حیطه ارث و وصیت، همواره در دسترس شما خواهد بود.  

آیا ورثه نسبت به پرداخت طلب طلبکار ملزم هستند؟

در حالت کلی و به طور خلاصه، ورثه هیچ اجبار یا الزامی نسبت به پرداخت بدهی‌های متوفی ندارند. در واقع بدهی‌های متوفی از ماترک او پرداخته خواهد شد البته، بر مبنای ماده 868 قانون مدنی، تا زمانی که دیون (بدهی‌ها) متوفی پرداخته نشود، آن‌ها مالکیتی بر ماترک ندارند. منظور از بدهی‌های متوفی مواردی مثل هزینه کفن‌ودفن، مهریه همسر، طلب طلبکاران و... است.

پس از آنکه بدهی‌های متوفی پرداخت شد، آنچه از ماترک باقی‌مانده بر اساس میزان سهم‌الارث هر یک از ورثه، به وراث می‌رسد؛ بنابراین، ورثه نسبت به پرداخت بدهی‌های متوفی مسئولیتی ندارند و صرفاً از اموال به‌جامانده از متوفی بدهی‌های او نیز جبران خواهد شد.

مدارک لازم برای اخذ گواهی حصر وراثت به‌وسیله وصی و موصی‌ له

همان‌طور که متوجه شدید، گرفتن انحصار وراثت توسط ذی‌نفع امکان‌پذیر است و ذی‌نفع محدود به ورثه متوفی نخواهد بود. حال اگر شما در جایگاه وصی یا موصی‌له هستید برای گرفتن این گواهی باید مدارک زیر را فراهم کنید. سپس مطابق با آنچه در مقاله مراحل گرفتن گواهی انحصار وراثت گفتیم، گام بعدی را بردارید. این مدارک عبارت‌اند از:

·       اصل و کپی کارت ملی و شناسنامه وصی یا موصی‌له

·       وصیت‌نامه متوفی یا هرگونه مدرکی که اثبات‌کننده ذی‌نفع بودن وصی و موصی‌له باشد

·       استشهادیه محضری

·       درخواست استعلام مشخصات ورثه از اداره ثبت‌احوال

به یاد داشته باشید که این مدارک را همراه با درخواست انحصار وراثت توسط ذینفع، باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی ببرید. پس از اینکه هزینه دادرسی را هم پرداخت کردید، دادخواست شما ثبت شده و به یکی از شعب شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی ارجاع داده می‌شود.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی گفتیم که در موضوع حصر وراثت، ممکن است علاوه بر ورثه چند شخص دیگر هم ذی‌نفع باشند؛ یعنی در اموال و دارایی‌های متوفی بهره و سهمی هم برای آنان وجود داشته باشد. این اشخاص عبارت‌اند از طلبکار از متوفی، وصی و موصی‌له که در طول مقاله راجع به آن‌ها صحبت کردیم.

آنچه در درخواست انحصار وراثت توسط ذینفع اهمیت دارد و بارها در نوشته نیز به آن اشاره داشتیم، اثبات ذی نفع بودن در ارثیه است. واقعیت این است که اگر شما طلبی از یک متوفی دارید؛ اما هیچ مدرک و شاهدی بر این قضیه وجود نداشته باشد، نمی‌توانید طلب خود را نزد قاضی اثبات کنید. پس بهتر است پیش از هرگونه اقدام، از یک وکیل باتجربه کمک بگیرید.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی