انحصار وراثت جنین چگونه انجام می‌شود؟

قانون‌گذار در ماده 875 قانون مدنی به وضوح اشاره کرده است که شرط وراثت (ارث بردن) زنده بودن در زمان فوت مورث است. از این ماده می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که جنین هم از متوفی ارث می‌برد. البته، این قضیه به همین سادگی‌ها نبوده و شرایط تعلق ارث به جنین از لحاظ حقوقی کمی پیچیده است.

در این راستا، قصد داریم درباره انحصار وراثت جنین صحبت کنیم. موضوعی که برای بسیاری از افراد محل سؤال است و اطلاع از آن همچون دانستن قواعد ارث، ضرورت دارد.

آیا جنین هم می‌تواند ارث ببرد؟

پیش از اینکه بخواهیم درمورد انحصار وراثت جنین چیزی بگوییم ابتدا باید بدانیم که جنین هم مانند سایر انسان‌های زنده قابلیت ارث‌بردن از ماترک متوفی را دارد یا نه؟ همان‌طور که در مقدمه هم گفتیم، شرط وراثت، زنده‌بودن در زمان فوت مورث است. ازاین‌رو، باید گفت که:

طبق گفته قانون‌گذار در ماده 875 قانون مدنی، جنین زمانی قابلیت ارث‌بردن دارد که همزمان 2 شرط زیر را دارا باشد:

1.   نطفه او پیش از مرگ مورث تشکیل شده باشد

2.   جنین زنده به دنیا بیاید هرچند پس از به‌دنیاآمدن بمیرد

البته، این نکته را همیشه در ذهن داشته باشید که بر مبنای ماده 876 قانون مدنی اگر به زنده بودن جنین در زمان به دنیا آمدن شکی وجود داشته باشد، نمی‌توان به‌راحتی از کنار این ابهام عبور کرد. در واقع حکم قانون در این حالت، عدم توارث (ارث‌نبردن) جنین است.

برای آشنایی بیشتر با این موضوع حساس، توصیه می‌کنیم حتماً ویدئوی آموزش تصویری انحصار وراثت را بادقت فراوان ببینید.

برای جنین هم باید انحصار وراثت انجام شود؟

"برحسب تصریحات قانون‌گذار در ماده 878 قانون مدنی، انحصار وراثت جنین نیز مانند سایر ورثه انجام می‌شود با این تفاوت که اگر جنین مانع ارث‌بردن بقیه ورثه شود، تقسیم ترکه تا زمان به دنیا آمدن او به تأخیر می‌افتد. چنانچه جنین مانع توارث دیگر وراث نباشد، آن‌ها ملزم‌اند سهم‌الارث 2 پسر را برای جنین کنار بگذارند و پس از دریافت گواهی حصر وراثت، به تقسیم ترکه بپردازند."

بنابراین، باتوجه‌به ماده 878 قانون مدنی، در صورت وجود جنین در حین فوت مورث و رعایت حقوق سایر ورثه، ما با 2 حالت زیر مواجه خواهیم شد:

یک) جنین مانع توارث بقیه ورثه شود

در این فرض، اگر جنین برای ارث‌بردن سایر ورثه مانعی ایجاد کند بایستی انحصار وراثت جنین و تقسیم ترکه را تا زمان تولد او به تأخیر انداخت. بارزترین مثال برای این موقعیت این است که مردی فوت کند و زن او باردار باشد. علاوه بر زوجه این مرد خواهر و برادرانی دارد که جزء وراث او به شمار می‌آیند و تولد جنین، مانع از ارث‌بردن آنان خواهد شد. چرا که خواهر و برادر در طبقه دوم ارث هستند؛ اما فرزند متوفی در طبقه اول.

براین‌اساس، کارهای مربوط به حصر ورثه و تقسیم ماترک تا زمان تولد طفل متوقف خواهد شد. اگر فرزند زنده به دنیا بیاید، او و همسر متوفی ارث می‌برند. چنانچه جنین زنده نباشد، خواهر، برادران و همسر متوفی وارثان او محسوب می‌شوند.

دو) جنین مانع توارث سایر ورثه نشود

در این فرض، زنده به‌دنیاآمدن جنین، تأثیری بر ارث‌بردن سایر ورثه ندارد. به این معنی که اگر طفل متولد شود یا نشود، درهرصورت، ورثه به سهم‌الارثشان می‌رسند. در اینجا بر اساس حکم ماده 878 قانون مدنی، باید سهم 2 پسر را برای جنین کنار گذاشت. دلیل این امر این است که سالیان قبل و پیش از پیشرفت علم، امکان تشخیص جنسیت جنین و تعداد آن وجود نداشت؛ بنابراین فرض را بر دوقلو بودن جنین و پسر بودن آن می‌گذاشتند.

این در حالی است که اگر پس از وضع‌حمل خانم باردار، طفل او دختر باشد یا یک پسر، الباقی سهم‌الارثی که کنار گذاشته شده میان ورثه (بر اساس سهم‌الارث هر یک) تقسیم خواهد شد. ممکن است نسبت به حکم این ماده به دلیل پیشرفت‌های بالای علمی تعجب کنید و با خودتان بگویید که امروزه در سونوگرافی جنسیت و تعداد جنین مشخص می‌شود! پس چرا باید باز هم حصه 2 پسر را تا به‌دنیاآمدن طفل در نظر گرفت؟ پاسخ این است که این ماده هم جزء مواد نیازمند اصلاح توسط قانون‌گذار است و ناچار باید به آن عمل کرد مگر اینکه رویه قضایی تغییری در آن ایجاد کند.

حال که با جزئیات ارث حمل آشنا شدید، نوبت به بیان مراحل انحصار وراثت جنین می‌رسد که در پاراگراف بعدی درباره آن صحبت خواهیم کرد.  

مراحل انحصار وراثت جنین

در مقاله مراحل صدور گواهی انحصار وراثت توضیح دادیم که به طور خلاصه مراحل گواهی انحصار وراثت عبارت‌اند از:

1.   دریافت گواهی فوت

2.   تنظیم استشهادیه انحصار وراثت

3.   پرداخت مالیات‌برارث

4.   عضویت در سامانه ثنا و تنظیم دادخواست صدور تصدیق حصر وراثت

5.   مراجعه به دفتر خدمات قضایی و ارائه مدارک

6.   رسیدگی به پرونده در شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی

در واقع در لیست مشخصات ورثه باید جنین هم لحاظ شود و انجام امور مربوط به ارث جنین نیز بر عهده ولی یا وصی است. منظور از ولی پدر یا جد پدری (پدربزرگ) است و وصی نیز از سوی متوفی انتخاب می‌شود تا امور مربوط به وصیت را انجام دهد.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی، مراحل و نحوه انحصار وراثت جنین را توضیح دادیم. موضوعی که پرونده‌های حقوقی مختلفی به‌خاطر آن در دادگاه‌ها تشکیل شده است و پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. همان‌طور که در طول مقاله خواندید، جنین زمانی می‌تواند جزء ورثه باشد که نطفه‌اش پیش از مرگ مورث تشکیل شده باشد و زنده هم به دنیا بیاید.

به‌زعم برخی از فقها، زنده‌بودن حمل پس از زایمان، حتی به‌اندازه یک نفس و گریه‌کردن برای ارث‌بردن جنین کفایت می‌کند. این در حالی است که تعیین سهم‌الارث جنین قواعد خاصی دارد و باید بر مبنای ماده 878 قانون مدنی به آن عمل کرد.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل باشی