هر آنچه درباره مهر و موم ترکه باید بدانید

نگهداری و محافظت از اموال فرد فوت‌شده، اولین اقدامی است که پیش از طی کردن مراحل صدور گواهی انحصار وراثت، باید انجام شود. در عالم حقوق به این محافظت از ماترک «مهر و موم ترکه» گفته می‌شود؛ فرایندی که هرگونه سهل‌انگاری در آن می‌تواند منجر به ورود خسارات جبران‌ناپذیر به ارثیه شود. ازاین‌رو، وراث علاوه بر برخورداری از سرعت عمل بالا در انجام مهر و موم ترکه بایستی به‌خوبی با جوانب آن نیز آشنا باشند.

بر همین اساس، این مقاله از مجموعه مقالات وکیل‌باشی را به این سؤالات اختصاص دادیم که منظور از مهر و موم ترکه چیست؟ مهر و موم ترکه در صلاحیت کجاست؟ مهر و موم اموال منقول و غیرمنقول چه تفاوتی با هم دارند؟ مراحل مهر و موم ترکه چگونه انجام می‌شود؟

مهر و موم ترکه به چه معناست؟

"مهر و موم ترکه، اولین و فوری‌ترین کاری است که جهت جلوگیری از ورود خسارت به اموال غیرمنقول و اموال منقول متوفی نظیر وجه نقد، خودرو، طلا، اوراق بهادار و... صورت می‌گیرد. به‌این‌ترتیب، دادگاه به‌خاطر اینکه اموال متوفی از تخریب، تلف و تصرف غیر مصون بماند، آن‌ها را شناسایی کرده و به‌نحوی‌که آسیب نبینند، از ماترک مراقبت می‌کند. دادخواست مهروموم ترکه برحسب ماده 167 قانون امور حسبی صرفاً از جانب وراث، وصی، موصی‌له و طلبکاران متوفی قابل‌قبول است."

البته، باید بگوییم که اگر دادگاه به هر طریقی متوجه شود اموال متوفی در معرض آسیب قرار گرفته، رأساً نسبت به مهر و موم ترکه اقدام می‌کند و منتظر ارائه دادخواست مهر و موم ترکه از جانب ذی‌نفعان نخواهد شد.

برای دسترسی به این دادخواست، کافی است روی لینک دادخواست مهر و موم ترکه به همراه آموزش تصویری کلیک کرده و آن را دانلود کنید.

آیا مهر و موم ترکه بدون گواهی انحصار وراثت امکان‌پذیر است؟

ما در مقالات متعدد درباره گواهی انحصار وراثت و لزوم دریافت آن صحبت کرده و گفتیم که بدون داشتن این گواهی نمی‌توان اموال متوفی را میان ورثه تقسیم کرد. ازاین‌رو، خیلی از افراد این سؤال برایشان پیش می‌آید که بدون تصدیق حصر ورثه هم می‌شود تقاضای مهر و موم ترکه کرد؟

همان‌طور که می‌دانید که فرایند اخذ گواهی حصر وراثت، دست‌کم یک ماه زمان می‌برد. فرقی هم ندارد که گواهی محدود باشد (ارزش ماترک زیر 50 میلیون تومان است) یا نامحدود (ارزش اموال متوفی بالای 50 میلیون تومان است). حال تصور کنید که گرفتن گواهی انحصار وراثت مقدمه و شرط لازم برای مهر و موم ترکه باشد! دراین‌صورت، تا زمان دریافت گواهی مزبور، خطرات متعددی اموال متوفی را تهدید می‌کند؛ پس منطقی است که هم‌زمان با دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت، مهر و موم ماترک را هم درخواست کنید.

چه کسانی می‌ توانند دادخواست مهر و موم ترکه را بدهند؟

بر مبنای ماده 167 قانون امور حسبی، افراد زیر می‌توانند مهر و موم ترکه را از دادگاه تقاضا کنند:

هر کدام از وارثان و نمایندگان قانونی آن‌ها

مهم نیست که همه ورثه اقدام کنند و پیگیری یک نفر از آن‌ها هم کفایت می‌کند. نمایندگان قانونی ورثه مثل وکیل، ولی وارث محجور یا قیم نیز چنین امکانی را دارند.

طلبکاران متوفی

مهر و موم ترکه توسط طلبکار به این شرط انجام خواهد شد که طلب او مستند به سند رسمی یا حکم قطعی دادگاه باشد؛ بنابراین اگر شما به سبب طلبتان از متوفی یک یا چند فقره چک گرفته‌اید، نمی‌توانید مهر و موم ترکه را درخواست کنید. زیرا چک، سندی لازم‌الاجرا است؛ اما سند رسمی نیست.

وصی

وصی؛ یعنی کسی که متوفی او را برای اداره اموالش پس از مرگ مأمور کرده است. وصی هم زمانی می‌تواند از دادگاه مهر و موم ترکه را بخواهد که در کل اموال حق یا منفعتی داشته باشد؛ مثلاً یک‌دهم از کل اموال حق‌الزحمه او باشد. این در حالی است که اگر وصی، فقط در یک مال خاص به‌وسیله وصیت متوفی منفعت داشته باشد، امکان درخواست مهر و موم ندارد.

موصی‌ له

موصی‌له، کسی است که متوفی در وصیت خود، به نفع او وصیت کرده است. حال اگر مالکیت موصی‌له بر ماترک مالکیت مشاع باشد؛ یعنی او هم مثل ورثه در اموال حقی داشته باشد. می‌تواند دادخواست مهر و موم ترکه را بدهد.

به‌عنوان‌مثال، اگر متوفی در وصیتش، یک‌سوم اموالش را برای نوه خواهرش وصیت کرده باشد، آن شخص همراه وراث، مالکیت مشاع دارد. حال اگر متوفی وصیت کرده باشد که قطعه زمین کشاورزی در قزوین مال نوه خواهرم باشد، موصی‌له دیگر نمی‌تواند مهر و موم ترکه را تقاضا کند.

شرایط و مراحل مهر و موم ترکه

مراحل و شرایط مهر و موم ترکه به نحو زیر است:

1.   ثبت‌نام در سامانه ثنا و ارائه دادخواست مهر و موم ترکه به یکی از دفاتر خدمات قضایی از طرف یکی از ذی‌نفعان

2.   ارجاع دادخواست به یکی از شعب شورای حل اختلاف و ابلاغ وقت رسیدگی به کلیه ورثه و ذی‌نفعان

3.   حضور مأمور شورای حل اختلاف جهت لیست برداری از اموال در حضور ورثه و ذی‌نفع‌ها

4.   برداشتن مقداری از وجوه نقد و زیورآلات جهت تأمین مخارج کفن‌ودفن میت و سپس انجام مراحل بعدی. اگر میت وجه نقد نداشته باشد، مقداری از اموال او به این منظور فروخته می‌شود و الباقی مهر و موم خواهند شد.

5.   قراردادن وسایل مانند طلا، لوازم ارزشمند و امثال آن در صندوقچه و قفل و مهرزدن بر آن.

6.   چنانچه نیاز به نگهبانی از اموال باشد، نگهبان هم تعیین خواهد شد.

7.   قفل کلیه درب‌ها و صندوق‌ها به‌وسیله مأمور مزبور دادگاه تحویل داده می‌شود.

8.   درمورد اموال غیرمنقول، لیست عین آن‌ها نوشته می‌شود.

9.   اگر برخی اموال قابل مهر و موم نباشند یا وسایلی مثل اثاث منزل که برای ادامه زندگی همسر و فرزندان متوفی ضروری باشد، مأمور آن‌ها را مهر و موم نمی‌کند و فقط صورت آنها را یادداشت می‌کند.

10.  ماده 193 قانون امور حسبی می‌گوید که: اشیاء ضایع شدنی یا اشیائی که نگاهداری آن‌ها مستلزم هزینه بی‌تناسب است یا اموال کم قیمتی که حمل و نقل و نگاهداری آن‌ها مستلزم زحمت و اشتغال مکان وسیعی است ممکن است مهر و موم نشود. در این صورت اگر اشیاء نامبرده مورد احتیاج اشخاص واجب‌النفقه نباشد فروخته شده و پول آن در صندوق دادگستری با یکی از بانک‌های معتبر تودیع می‌شود.

11.  تهیه صورت‌جلسه از تمام اقدامات گفته شده که باید به امضای مأمور و کلیه حاضران برسد.

حال که با نحوه اجرای قرار مهر و موم ترکه آشنا شدید و مراحل انجام آن را فرا گرفتید، نوبت پاسخ به چند پرسش رایج دراین‌رابطه است.

آیا می‌توان به مهر و موم ترکه اعتراض کرد؟

اصولاً اعتراض به مهر و موم ترکه وجود ندارد و ورثه یا ذی‌نفعان می‌توانند به تحریر ترکه اعتراض کنند. بااین‌حال به یاد داشته باشید که بر اساس ماده 194 قانون امور حسبی، کسانی که حق درخواست مهر و موم ترکه را دارند می‌توانند رفع مهر و موم را هم درخواست نمایند. به این منظور، دادخواست رفع مهر و موم ترکه به همراه آموزش تصویری آن را در سایت وکیل‌باشی برای شما عزیزان قرار داده‌ایم.

اجرای مهر و موم ترکه در مورد اموال غیرمنقول چگونه است؟

پیش‌ازاین گفتیم که مهر و موم درمورد اموال منقول، بسیار راحت‌تر از مهر و موم اموال غیرمنقول است. در واقع اموال منقول را می‌توان در صندوقچه، اتاق یا مکانی امن نگهداری کرد؛ اما اموال غیرمنقول فاقد چنین خصوصیتی بوده و قابل نقل‌وانتقال نیستند. درنتیجه، اگر متوفی زمین کشاورزی، باغ، مغازه و اموال غیرمنقول دیگری داشته باشد، صرفاً از آن‌ها لیستی تهیه می‌شود و مهر و موم ترکه غیرمنقول با لیست برداری از آن‌ها تکمیل خواهد شد.

مهر موم ترکه چقدر زمان می‌برد و هزینه آن چقدر است؟

هزینه دادرسی مهر و موم ترکه، معادل هزینه دادرسی دعاوی غیرمالی است و درمورد زمان مهر و موم نیز باید بگوییم که قابل‌پیش‌بینی نبوده و به مسائل مختلفی بستگی دارد.

دادگاه صالح برای مهر و موم ترکه، کدام دادگاه است؟

طبق مواد 163 و 164 قانون امور حسبی مرجع صالح مهر و موم ترکه به شرح زیر است:

·       به‌طورکلی شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی صلاحیت رسیدگی دارد.

·       اگر متوفی در ایران سکونت نداشته باشد، شورای حل اختلاف آخرین محل سکونت او صالح است.

·       اگر متوفی در ایران اقامتگاه نداشته باشد، دادگاهی صالح است که ترکه در آنجا قرار گرفته است.

·       اگر ماترک در جاهای مختلف باشد دادگاهی که مال غیرمنقول در حوزه آن قرار گرفته، صلاحیت دارد.

در نهایت، اگر اموال غیرمنقول متوفی در شهرهای مختلف باشند، صلاحیت با دادگاهی است که قبلاً به امور راجع به ترکه رسیدگی کرده است.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی درمورد مهر و موم ترکه و مراحل آن صحبت کردیم. همان‌طور که خواندید، منظور از مهر و موم ارثیه این است که یک نماینده از سوی دادگاه در حضور ورثه و ذینفعان در ماترک، از اموال به‌جامانده از متوفی لیست برداری می‌کند. سپس اموال منقول را در اتاق، صندوق یا نزد یک نگهبان مورداعتماد نگهداری می‌کند. دررابطه‌با مهر و موم ترکه اموال غیرمنقول، قضیه تا حد زیادی متفاوت است و مأمور دادگاه به نوشتن لیستی از عین اموال بسنده می‌کند.

در ادامه نیز برخی از نکات مهم راجع به توقف مهر و موم ترکه، هزینه دادرسی آن و دادگاه صالح برای رسیدگی به این مسئله را توضیح دادیم. چنانچه هنوز هم درمورد مهر و موم کردن ترکه سؤالی دارید آن را در قسمت نظرات بنویسید. وکلای تیم همواره پاسخگوی شما هستند. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل باشی