چگونه دعوای تصرف عدوانی ملک ورثه ای را در دادگاه مطرح کنیم؟

املاک و اموال به جا مانده از متوفی، در اغلب موارد محل نزاع و اختلاف وراث هستند. به‌نحوی‌که برخی از آنان برای رسیدن به سهم‌الارث مورد ادعای خود، پیش از طی کردن مراحل قانونی، بخشی از اموال را بدون اجازه دیگران فروخته یا تحت تصرف خود درمی‌آورند. اینجا است که تصرف عدوانی یکی از وراث باعث ورود خسارت به سایر ورثه می‌شود و باید هرچه سریع‌تر چاره‌ای اندیشید. البته، تصرف عدوانی ملک ورثه‌ای صرفاً از جانب وراث اتفاق نمی‌افتد و در اکثر مواقع ما شاهد این هستیم که یک شخص ثالث مانند طلبکار متوفی نیز دست به چنین اقدامی می‌زند.

 در این راستا، قصد داریم در این مطلب از وکیل‌باشی راجع به دعوای تصرف عدوانی املاک موروثی صحبت کنیم و راهکار قانونی مناسبی را در اختیارتان قرار دهیم.

تصرف عدوانی ملک ورثه ای یعنی چه؟

ارث، نوعی انتقال قهری ماترک متوفی به وراث او است. براین‌اساس، تمام ورثه تا قبل از انجام مراحل تقسیم ترکه، در ذره‌ذره ماترک مالکیت مشاع دارند. به‌عبارت‌دیگر پس از فوت متوفی تا زمان تقسیم ترکه، همه وراث، مالک ماترک محسوب می‌شوند و نباید بدون کسب اجازه از سایرین، در ترکه دخل و تصرفی کنند. حال اگر چنین اتفاقی رخ دهد، بقیه ورثه می‌توانند از راهکار قانونی «دعوای تصرف عدوانی ملک موروثی» برای مطالبه حق خود بهره‌مند شوند.  

"برحسب ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی تصرف عدوانی ملک ورثه‌ای هنگامی محقق می‌شود که هرکدام از ورثه یا شخصی خارج از دایره وراث، یکی از املاک متوفی نظیر خانه، مغازه یا زمین کشاورزی را بدون اذن سایرین تصرف کند. منظور از تصرف، استیلا و چیرگی بر ملک است که می‌تواند با فروش غیرقانونی، سکونت در ملک، کشت و زرع در زمین کشاورزی و امثال اینها تحقق پیدا کند."

فراموش نکنید که برای طرح دعوا و شکایت برای تصرف عدوانی ملک پدری، بایستی از راهنمایی‌های یک وکیل متبحر بهره‌مند شوید. زیرا همان‌طور که در مقاله تصرف عدوانی چیست توضیح دادیم، سَبَق تصرف خواهان و لُحقوق تصرف متصرف، از شروط پیروزی در این دعوا هستند که فقط یک وکیل خبره می‌تواند آن‌ها را به قاضی ثابت نماید. بر همین مبنا، شما می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی با وکلای دپارتمان ارث و وصیت بهره گرفته و حکم رفع تصرف متصرف را از دادگاه دریافت کنید.

دعوای تصرف عدوانی ملک ورثه‌ ای حقوقی است یا کیفری؟

چنانچه شخص یا اشخاصی اقدام به تصرف عدوانی املاک ورثه‌ ای کرده باشند، طرح دعوای حقوقی و شکایت کیفری به شکل زیر ممکن خواهد بود:

·       اگر تصرف عدوانی توسط یکی از وراث؛ مثلاً فرزند متوفی انجام شود، سایر ورثه فقط می‌توانند با استناد به ماده 158 قانون مدنی، علیه او دعوای حقوقی تصرف عدوانی را طرح کنند. این در حالی است که شکایت کیفری علیه متصرفی که جزء وراث باشد، غیرممکن خواهد بود. چرا که تصرف‌کننده، خود مالک بخشی از ملک موروثی است؛ بنابراین تنها راهکار موجود برای رفع تصرف و کوتاه کردن دست متصرف، دعوای حقوقی است.

·       چنانچه شخص متصرف، از ورثه نباشد، وراث می‌توانند علاوه بر دعوای حقوقی تصرف عدوانی، با استناد به ماده 690 قانون مجازات اسلامی از او شکایت کیفری کنند.

ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی در این باره می‌گوید:

«هر کس به‌وسیله صحنه‌سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حدفاصل، امحای مرز، کرت‌بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زارعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی گردد به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود.»

لازم به ذکر است که دادخواست رفع تصرف وهمچنین شکواییه تصرف عدوانی نمونه‌ای از صدها فرم قضایی نگارش شده توسط گروه وکلای وکیل‌باشی هستند که هم‌اکنون روی سایت و در دسترس شما قرار دارند.

آیا می‌ توان از متصرف ملک ورثه‌ ای اجرت المثل دریافت کرد؟

ما در مقاله مراحل اخذ اجرت‌المثل ایام تصرف دررابطه‌با گرفتن اجرت‌ المثل از شخص متصرف گفتیم که:

گاهی یک مال منقول مانند خودرو یا مال غیرمنقولی نظیر باغ، خانه، مغازه و... توسط فردی مورداستفاده قرار می‌گیرد؛ درحالی‌که مالک آن مال رضایتی نسبت به این اتفاق نداشته و میان این دو شخص، هیچ قرارداد و توافقی هم وجود ندارد. در اینجا، برحسب برخی از مواد قانونی مانند ماده 337 قانون مدنی، مالک می‌تواند از شخص متصرف، اجرت‌المثل ایام تصرف را مطالبه کند.

بر همین اساس، وراث متوفی هم می‌توانند ضمن ارائه دادخواست رفع تصرف عدوانی، درخواست اجرت‌المثل ایام تصرف را مطرح کنند. چنانچه قاضی به نفع ورثه رأی دهد و تصرف فرد متصرف را غیرقانونی بداند، پس از جلب نظر کارشناس، نسبت به پرداخت اجرت‌المثل ایام تصرف از سوی متصرف نیز حکم خواهد داد.

  مراحل طرح دعوای حقوقی تصرف عدوانی ملک موروثی

برای پیگیری قضایی تصرف عدوانی سهم‌الارث، ابتدا بایستی به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواستی که بالاتر به آن اشاره کردیم را به مسئول دفتر ارائه کنید. مهم است که مدارک لازم برای تصرف عدوانی ملک ورثه‌ای همچون موارد زیر نیز به دادخواست ضمیمه شوند:

·       برگه انحصاروراثت

·       مدارک هویتی هر یک از وراثی که خواهان رفع تصرف هستند

·       استشهادیه تصرف عدوانی

مسئول دفتر پس از بررسی دادخواست و مدارک، هزینه دادرسی معادل هزینه دعاوی غیرمالی که چیزی کمتر از 200 هزار تومان است را از شما اخذ می‌کند. پس از این مرحله، دادخواست به یکی از شعب دادگاه ارجاع داده می‌شود. قاضی نیز در صورتی که پرونده کامل و بدون نقص باشد، زمانی را برای دادرسی و دعوت از طرفین دعوا تعیین می‌کند. قاضی پس از شنیدن اظهارات طرفین و کسب استعلام‌های لازم از سازمان‌هایی مانند سازمان ثبت اسناد و املاک، نسبت به صدور رأی اقدام خواهد کرد.

چرا برای دعوای تصرف عدوانی املاک ورثه‌ ای باید گواهی انحصار داشته باشیم؟

ممکن است بپرسید که گواهی انحصاروراثت چیست و چرا ارائه آن همراه با دادخواست ضروری است؟ به‌طورکلی، در تصرف ملک موروثی، این گواهی انحصاروراثت است که نشان می‌دهد وراث از چه تاریخی مالک آن ملک شده‌اند و این یعنی سابقه تصرف (سبق تصرف).

در واقع، این گواهی، دلیلی متقن و محکم بر مالکیت ورثه نسبت به ملک تصرف‌شده از سوی متصرف است. چرا که دادگاه در تصدیق حصر ورثه، اسامی و مشخصات کامل تمام وراث، میزان سهم‌الارث هر یک از آنان و تاریخ دقیق فوت متوفی را درج می‌کند. ازاین‌رو، این گواهی، اعتبار بسیار بالایی داشته و ورثه ملزم‌اند که پیش از طرح تصرف عدوانی، این مدرک را دریافت کنند. برای اطلاع از نحوه دریافت این برگه، مقاله مراحل صدور گواهی انحصاروراثت را بخوانید. 

برای رفع تصرف عدوانی املاک ورثه‌ ای به کدام دادگاه باید مراجعه کرد؟

بر اساس اظهارات ماده 12  قانون آیین دادرسی مدنی، مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی املاک موروثی، دادگاهی است که ملک در آن قرار دارد. به‌عنوان‌مثال اگر ملک موروثی در شهر بوشهر باشد، ورثه برای احقاق حقوق خود بایستی به این شهر مراجعه کنند.

این ماده می‌گوید که:

«دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول اعم از دعاوی مالکیت، مزاحمت، ممانعت از حق، تصرف عدوانی و سایر حقوق راجع به آن در دادگاهی اقامه می‌شود که مال غیرمنقول در حوزه آن واقع است، اگرچه خوانده در آن حوزه مقیم نباشد.»

و اما جمع بندی مطلب

تصرف عدوانی ملک ورثه‌ای، مبحثی است که این مقاله را به آن اختصاص دادیم و در تعریف آن گفتیم که: اگر یکی از املاک موجود در ماترک متوفی توسط یک یا چند تن از ورثه یا شخصی ثالث تصرف شود، الباقی وراث می‌توانند به‌خاطر این فعل غیرقانونی علیه او اقامه دعوا کنند. این دعوا می‌تواند به‌صورت حقوقی مطرح شود و طی شرایطی امکان شکایت کیفری علیه تصرف‌کننده نیز وجود دارد.

چنانچه درمورد مطالب گفته‌شده سؤال یا ابهامی دارید، آن را در قسمت نظرات بنویسید. وکلا و مشاوران حقوقی سایت دراسرع‌وقت پاسخگوی شما هستند. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل باشی