مراحل و شرایط دعوای تصرف عدوانی در ملک مشاع

در راستای مجموعه مقالات مرتبط با تصرف عدوانی، در این مطلب قصد داریم راجع به ویژگی‌ها و مشخصات نوع دیگری از این دعوای رایج بپردازیم. تصرف عدوانی در ملک مشاع، شکلی از استیلای ملک غیر است که یا از سوی یکی از شرکای مال مشاع صورت می‌گیرد یا از جانب شخصی ثالث.

تا انتهای این مطلب همراه باشید تا جزئیات دقیق‌تری را درباره طرح این دعوا و گرفتن رأی رفع تصرف عدوانی به شما بگوییم.

تصرف عدوانی در ملک مشاع یعنی چه و چطور محقق می‌ شود؟

"تصرف عدوانی در ملک مشاع برحسب ماده 158 قانون آیین دادرسی مدنی، هنگامی رخ می‌دهد که شخصی بدون کسب رضایت از کلیه شرکای ملک مشاع، آن را تحت تصرف خویش درآورده و از آن به سود خود استفاده کند. بااین‌حال این تصرف (استیلا) می‌تواند از جانب یکی از شرکا نیز انجام شود. به‌هرحال، عدوانی بودن تصرف به این معنا است که متصرف بی اذن همه شرکا وارد ملک شود، آن را بفروشد و... یا اینکه با رضایت و موافقت قبلی شرکا وارد ملک شده؛ اما بدون اجازه آنان در ملک بماند و به تصرفاتش ادامه دهد."

ازآنجایی‌که طرح دعوای تصرف عدوانی آسان نبوده و شرایط خاصی دارد، بایستی در این مسیر از یک وکیل ماهر کمک بگیرید. ازاین‌رو، تیم وکلای مجرب و متخصص ما در وکیل‌باشی، انواع خدمات حقوقی همچون تنظیم دادخواست و مشاوره حقوقی در این زمینه را به شما عزیزان ارائه خواهد کرد.

مثالی برای تصرف عدوانی ملک مشاع

برای درک بهتر این مسئله، فرض کنید که آقایان اسدی، اسماعیلی و بهرامیان هر سه شریک و مالک یک زمین کشاورزی هستند. ازآنجایی‌که این زمین بیشتر از یک مالک دارد، مالکیت آن مشاعی خواهد بود و آن زمین کشاورزی هم ملک مشاع تلقی می‌شود. این نکته را در یاد داشته باشید که مالکیت مشاع، در مقابل مالکیت مفروز قرار دارد. به این صورت که مال مفروز فقط یک مالک دارد و در آن شاهد تعدد مالکان نیستیم.

حال اگر، آقای اسماعیلی بدون کسب اجازه از دو شریک دیگر، در زمین کشاورزی بنایی احداث کند، این عمل او تصرف عدوانی ملک مشاع، محسوب می‌شود. هرچند آقای اسماعیلی خودش مالک زمین است اما جز او دو مالک دیگر هم وجود دارد. ازاین‌رو، هیچ کدام از مالکان نمی‌توانند بدون اجازه سایرین دخل و تصرفی در ملک داشته باشند.

فرض دوم مثال ما این است که شخصی به جز این 3 شریک، مثل همسایه کناری، تصرفاتی را بدون اجازه مالکان در زمین انجام دهد. در اینجا هم تصرف عدوانی در املاک مشاعی صورت گرفته؛ اما از سوی یک شخص ثالث.

شرایط و مدارک لازم برای دعوای تصرف عدوانی حقوقی در ملک مشاع

برای شروع این دعوا و طرح شکایت علیه فرد متصرف ابتدا بایستی دادخواستی تحت عنوان رفع تصرف عدوانی در ملک مشاع تنظیم کرده و آن را همراه با مدارک موردنیاز در یکی از دفاتر خدمات قضایی ثبت کنید. این مدرک‌ها عبارت‌اند از:

·       دادخواست رفع تصرفی عدوانی به طرفیت خواهان متصرف

·       دلایل اثبات‌کننده مالکیت مالکان مانند قولنامه یا سند رسمی

·       تنظیم استشهادیه یا استناد به شهادت شهود مبنی بر استیلا و تسلط متصرف بر ملک مشاعی

·       مدارک هویتی خواهان دعوا (مالکان) همچون کارت ملی و شناسنامه

فراموش نکنید که شرط موفقیت در دعوای حقوقی تصرف عدوانی در ملک مشاع، اثبات سَبَق تصرف خواهان و لُحوق تصرف خوانده است. به این معنی که مالکان ملک مشاع باید پیش از متصرف، در ملک حضور داشته باشند و بتوانند سابقه تصرف و تسلط خود بر ملک را اثبات کنند. از سوی دیگر، خوانده این دعوا که همان تصرف‌کننده است باید پس از مالکان، ملک را تحت تصرف خود درآورده باشد که ما در حقوق به آن «لحوق تصرف» می‌گوییم.

پس از ثبت دادخواست در دفتر خدمات قضایی و پرداخت هزینه دادرسی، دادخواست شما به یکی از شعب دادگاه عمومی حقوقی ارجاع خواهد شد. دفتر شعبه پس از مشاهده مدارک و مطالعه متن دادخواست، جلسه‌ای را برای شنیدن اظهارات طرفین (خواهان و خوانده) تعیین کرده و به آن‌ها ابلاغ می‌کند. در نهایت نیز قاضی پس از بررسی مدارک و مستندات طرفین، تصمیم نهایی خود را اتخاذ کرده و آن را در قالب رأی به خواهان و خوانده ابلاغ می‌کند.

آیا می‌ توان برای ایام تصرف در ملک مشاع، اجرت المثل دریافت کرد؟

جالب است بدانید که در اغلب موارد، وکلا دادخواست مطالبه اجرت‌ المثل ایام تصرف ملک مشاع را هم‌زمان با درخواست رفع تصرف و در قالب یک دادخواست، مطرح می‌کنند. می‌پرسید اجرت‌المثل ایام تصرف چیست؟

گاهی یک مال منقول مانند خودرو یا مال غیرمنقولی نظیر باغ، خانه، مغازه و... توسط فردی مورداستفاده قرار می‌گیرد؛ درحالی‌که مالک آن مال رضایتی نسبت به این اتفاق نداشته و میان این دو شخص، هیچ قرارداد و توافقی هم وجود ندارد. در اینجا، برحسب برخی از مواد قانونی مانند ماده 337 قانون مدنی، مالک می‌تواند از شخص متصرف، اجرت‌المثل ایام تصرف را مطالبه کند.

اگر قصد دارید هزینه روزهای تصرف را از متصرف بگیرید، توصیه می‌کنیم پیش از طرح دعوا حتماً اظهارنامه مطالبه اجرت‌المثل ایام تصرف ملک مشاع را از سایت وکیل‌باشی تهیه کرده و آن را برای تصرف‌کننده ارسال کنید. این اظهارنامه در جهت اثبات تصرفات غیرمجاز شخص متصرف، کمک فراوانی به شما می‌کند. برای مطالعه بیشتر راجع به این فرم قضایی و کاربردهای آن، مقاله اظهارنامه چیست را بخوانید.

آیا تصرف عدوانی ملک مشاع، جرم محسوب می‌ شود؟

همان‌طور که در مجموعه مقالات مربوط به تصرف عدوانی اشاره کردیم، این دعوا هم به‌صورت حقوقی و هم به‌صورت کیفری قابل‌پیگیری است. در واقع، شما می‌توانید با اقامه دعوای حقوقی، فرد متصرف را از ملک بیرون کرده و از او اجرت‌المثل هم دریافت کنید.

علاوه بر این، مطابق ماده 690 قانون مجازات اسلامی، تصرف عدوانی قابل شکایت در دادگاه کیفری بوده و در صورت احراز ارکان این جرم، شخص تصرف کننده مجرم شناخته خواهد شد. بااین‌حال، باید در شکایت کیفری تصرف عدوانی میان حالات مختلف آن تفاوت قائل شویم.

·       اگر تصرف عدوانی توسط شریک انجام شود، به این دلیل که متصرف، خودش یکی از مالکان ملک مشاع محسوب می‌شود، نمی‌توان علیه او دعوای کیفری اقامه کرد. این موضوع در رأی وحدت رویه‌‌ای که در سال 1376 از سوی دیوانعالی کشور صادر شده، تصریح شده است.

·       اگر فردی به جز مالکان ملک مشاعی، آن را تصرف کند، امکان شکایت از او فراهم خواهد بود.

در اینجا می‌توانید با استناد به ماده 690 قانون مجازات اسلامی و با اثبات عمدی بودن تصرف، از قاضی بخواهید که شخص مزبور را به مجازات مقرر در آن ماده (یک ماه تا یک سال حبس) محکوم کند.

مرجع صالح دعوای رفع تصرف عدوانی ملک مشاعی کجاست؟

برای ارائه دادخواست رفع تصرف عدوانی در ملک مشاع بایستی به دادگاه محل وقوع ملک مراجعه کنید. بر اساس ماده 12 قانون آیین دادرسی مدنی، «دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول اعم از دعاوی مالکیت، مزاحمت، ممانعت از حق، تصرف عدوانی و سایر حقوق راجع به آن در دادگاهی اقامه می‌شود که مال غیرمنقول در حوزه آن واقع است، اگرچه خوانده در آن حوزه مقیم نباشد.»

به‌عنوان‌مثال، ممکن است ملک مشاع در شهر ساری قرار داشته و محل سکونت خواهان‌های دعوای رفع تصرف عدوانی شهر زاهدان باشد. به‌این‌ترتیب، آن‌ها بایستی برای طرح دعوا به دادگاه عمومی حقوقی شهر ساری بروند و دادخواست خود را در دفاتر خدمات قضایی این شهر ثبت کنند.

هزینه دادرسی دعوای تصرف عدوانی ملک مشاع چقدر است؟

ما در مقاله تفاوت خلع ید و تصرف عدوانی به این مسئله اشاره داشتیم که تصرف عدوانی یک دعوای غیرمالی است. بر همین مبنا، هزینه دعاوی غیرمالی در سال 1402، کمتر از 200 هزار تومان تعیین شده و نباید بابت این قضیه نگرانی داشته باشید.

و اما جمع بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی راجع به تصرف عدوانی در ملک مشاع صحبت کرده و شرایط اقامه این دعوا را بازگو کردیم. همان‌طور که خواندید، اگر این‌گونه تصرف از سوی شریک در ملک مشاع انجام شود، امکان تعقیب کیفری او وجود ندارد؛ چرا که شریک یکی از صاحبان مک محسوب می‌شود و نمی‌توان به‌خاطر تصرفات مالک، از او شکایت کیفری کرد. بااین‌حال، راهکار قانونی موجود دراین‌رابطه، پیگیری یک دعوای حقوقی در شهر نحل وقوع ملک است. در نهایت چنانچه سؤالی در این زمینه دارید که در طول مقاله به آن اشاره نشده است، آن را با ما در میان بگذارید. وکلا و مشاوران حقوقی مجموعه همواره پاسخگوی شما هستند. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل باشی