صفر تا صد قرارداد مزارعه

 همانطور که می دانید، قرارداد مزارعه یکی از قراردادهایی است که در کشاورزی برای کشت در زمین به کار می‌رود. در این قرارداد صاحب ملک، زمین خود را به تصرف کشاورز یا مزارع برای کشت محصولات کشاورزی می‌دهد. این توافق که به قرارداد با کشاورز هم مشهور است، نکات و جزئیات فنی و حقوقی بسیار زیادی دارد که خیلی از افراد از آن آگاه نیستند. به همین دلیل در این مقاله از وکیل باشی، قصد داریم به بررسی جزئیات قرارداد مزارعه و نحوه فسخ آن بپردازیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه بمانید.

قرارداد مزارعه چیست؟

بر طبق ماده 518 قانون مدنی مزارعه، عقدی است که بین مالک منافع زمین (مزارع) و کشاورز (عامل) برای مدت معین منعقد می‌شود، تا عامل در زمین اقدام به زراعت کند و در نهایت، محصول زمین به نسبت معینی بین مزارع و عامل تقسیم شود.

"در اصل، قرارداد مزارعه یکی از توافقاتی است که در کشاورزی برای کشت محصول به کار می‌رود. در این قرارداد مالک زمین خود را به تصرف کشاورز یا مزارع برای کشت محصولات کشاورزی می‌دهد. این توافق معمولاً شرایطی را در برمی‌گیرد که به طرفین کمک می‌کند تا درگیری‌های احتمالی در زمینه تصرف زمین و کشت محصولات کشاورزی را کاهش دهند. مواردی مانند مدت قرارداد، نوع محصول، مبلغ قرارداد، شرایط نگهداری و همچنین تعمیرات زمین و ... از جمله مواردی هستند که در این قرارداد درج خواهد شد."

یکی از اشتباهات رایجی که طرفین ممکن است انجام دهند، شروع همکاری بدون داشتن قراردادی استاندارد و دقیق است. لازم است بدانید که نبود قرارداد درست و مطمئن، احتمال بروز اختلاف و چالش میان شما و طرف مقابلتان را بسیار افزایش می‌دهد. چه بسیار افرادی که بر مبنای اعتماد، به توافقی شفاهی اکتفا کرده و بعدها دچار ضرر و زیان مالی بسیاری شدند. توصیه ما به شما این است که با استفاده از فرم قرارداد مزارعه وکیل‌باشی که توسط وکلای پایه یک دادگستری متخصص در این زمینه نگاشته شده است، با خاطری امن و آسوده با طرف مقابل خود قرارداد منعقد نمایید.

اوصاف عقد مزارعه: 

قرارداد مزارعه یکی از عقود معین در قانون مدنی است و ویژگی‌ها و خصوصیات منحصر به فرد خود را دارد که شامل موارد ذیل است:

• عقد مزارعه یک عقد مدت دار است؛ به عبارت دیگر این عقد نیز مانند عقد اجاره باید مدت داشته باشد، والا باطل محسوب می‌شود.

• یک عقد لازم است و نمی‌توان جز در موارد قانونی {انواع خیارات} آن را فسخ نمود.

• در شمار عقود شراکتی است و سهم هریک از طرفین، باید بخشی از محصول زمین باشد.

• عقد رضایی است، برای تنظیم آن نیاز به انجام تشریفات نیست.

• به دلیل اینکه عقد مزارعه یک عقد لازم است، با فوت و حجر طرفین از بین نمی‌رود. بنابراین در صورت فوت، ورثه و در صورت محجوریت، قیم جانشین فرد می‌شود.

• تهیه بذر و کارگران و وسایل کشاورزی، توسط هر یک از عامل و مزارع تابع تراضی طرفین است و در صورت سکوت طرفین در این خصوص، باید توسط عامل یا همان کشاورز تهیه شود.

• مالیات زمین بر عهده مالک است؛ مگر خلاف آن شرط شده باشد.

قبل از تنظیم قرارداد زراعت، بهتر است اطلاعات لازم را در باب ویژگی‌ها و خصایص آن کسب نمایید، تا بدین صورت ابهامی برای شما وجود نداشته باشد. در این راستا می‌توانید با ثبت درخواست مشاوره حقوقی، سوالات و ابهامات خود را بر طرف کرده و همکاری مطئمنی را شروع کنید.

نحوه تقسیم سهم طرفین در عقد مزارعه:

در عقد مزارعه سهم هر یک از طرفین بستگی به نحوه نوشتن قرارداد مزارعه دارد. اما نکته حائز اهمیت این است که این میزان باید به نحو اشاعه یعنی کسری از محصول تعیین شده باشد (مثلاً ¼ یا ½) تا به لحاظ حقوقی صحیح تلقی شود. همچنین اگر شرط شود، تمام محصول متعلق به مزارع یا عامل باشد، قرارداد مزارعه باطل خواهد بود.

نوع زرع در قرارداد مزارعه:

تعیین نوع زرع در مزارعه لازم است، اما گاهی مزارع در قرارداد خود نوع محصولی که باید کاشت شود را درج نمی‌کند؛ در این صورت عامل {کشاورز} باید عرف را رعایت کرده و محصولی را در زمین نکارد که قابل کشت در منطقه نیست.

اتمام مدت قرارداد با کشاورز: 

همانطور که گفتیم مزارعه عقدی مستمر و مقید به زمان است.  چنانچه در صورت انقضای مدت قرارداد بر حسب اتفاق محصول نرسیده باشد، مزراع حق دارد محصول را از بین ببرد یا با دریافت اجرت المثل قرارداد را ابقا کند.

موارد انفساخ قرارداد مزارعه:

انفساخ قرارداد به معنای لغو قرارداد قبل از پایان مدت آن است. به عبارت دیگر، انفساخ قرارداد به معنای قطع موافقت‌نامه ای است که بین طرفین وجود دارد. به این معنا که طرفین دیگر موظف به رعایت هیچ تعهدی نیستند و مسؤولیت اجرای قرارداد از بین می‌رود. موارد انفساخ در قرارداد مزارعه، عبارت است از:

1. از قابلیت انتفاع خارج شدن زمین در اثتای مدت عقد مزارعه

2.  فوت شدن کشاورز، اگر شرط مباشرت باشد؛ به این معنا که فقط او باید کشاورزی را انجام دهد نه شخص دیگر

3.  فوت شدن مزارع اگر فقط به مدت عمر خود مالک منافع زمین بوده است.

در کل انفساخ قرارداد یک فرایند حقوقی پیچیده است که باید با دقت بررسی شود؛ از این رو، قبل از امضای قرارداد طرفین باید به دقت شرایط و مفاد قرارداد را مطالعه کنند تا مطمئن شوند که توانایی اجرای آن را دارند.

موارد فسخ قرارداد مزارعه از جانب مزارع : 

یکی از موارد انحلال قرارداد مزارعه، فسخ آن می‌باشد. حال ممکن است این سوال برای شما بوجود آمده باشد که مزارع، در چه مواردی می‌تواند قرارداد مزارعه را به صورت یک طرفه منحل سازد. از موارد فسخ قرارداد با عامل، می‌توان موارد زیر را نام برد:

1. فسخ قرارداد مزارعه به علت ترک عمل توسط عامل:

اگر عامل در اثنای مزارعه، بدون هیچ دلیلی کار را رها کند و کسی نباشد که جایگزین او شود، مزارع یا مالک باید ابتدا از طریق دادگاه وی را الزام کند. در صورتی که الزام وی مؤثر نباشد، تعهدات وی توسط شخص ثالث، به خرج عامل یا زارع انجام می‌شود. در نهایت در صورت عدم امکان، مزارع می‌تواند عقد مزارعه را فسخ نماید.

2. فسخ قرارداد مزارعه به علت فریب خوردن مزارع:

در صورت مغبون شدن مزارع {فریب خوردن} او می‌تواند با استناد به خیار غبن، قرارداد را به صورت یکطرفه برهم زند. برای مثال اگر مزارع متوجه این موضوع شود که درصد مقرر از محصول، بین طرفین به نحو فاحشی ناعادلانه است و در واقع به ضرر اوست و او نسبت به این موضوع در زمان تنظیم قرارداد جاهل بوده است، می‌تواند قرارداد را فسخ نماید. اما نکته مهم اینجاست که اگر بعد از انعقاد قرارداد مزارعه، متوجه شود که زرع کاشت شده، برای او سود چندان زیادی ندارد یا آنکه محصول چندانی به دست نیامده است، نمی‌تواند قرارداد را فسخ نماید. این نکته را فراموش نکنید که موارد فسخ در قرارداد خرید و فروش زمین کشاورزی، با فسخ قرارداد مزارعه، متفاوت و نکات مخصوص به خود را دارد.

موارد فسخ عقد مزارعه از جانب عامل:

لازم است بدانید که کشاورز نیز از لحاظ قانونی می‌تواند قرارداد مزارعه را فسخ کند. مواردی که عامل یا کشاورز این امکان را دارد تا قرارداد را یکطرفه برهم زند، شامل سه مورد ذیل است: 

1. مغبون شدن عامل: 

عامل نیز مانند مزارع اگر در خصوص انعقاد قرارداد دچار فریب شود، می‌تواند توافق را فسخ نماید. مانند مورد فوق، اگر عامل متوجه شود که درصد مقرر از محصول بین طرفین به نحو فاحشی ناعادلانه است و در زمان انعقاد قرارداد نسبت به آن جاهل بوده باشد، می‌تواند قرارداد را فسخ نماید.

2. جهل به موارد ضروری قرارداد مزارعه در زرع:

تصور کنید که کشاورز یا همان عامل به مواردی که زمین برای زرع به آن احتیاج دارد، جاهل بوده باشد؛ مانند حفر چاه، حفر نهر و… طبیعتاً برای این موارد نیاز به هزینه و وقت زیادی خواهد بود. به همین دلیل عامل در صورت ناآگاهی به این مسائل، می‌تواند قرارداد را فسخ نماید.

3. غصب زمین توسط ثالث:

اگر شخص ثالثی قبل از تسلیم زمین به عامل آن را غصب نماید، زارع می‌تواند قرارداد را فسخ نماید. اما اگر غصب بعد از تسلیم زمین باشد، عامل حق فسخ ندارد و تنها حق رجوع به ثالث و رفع مزاحمت و مطالبه خسارت را خواهد داشت.

موارد بطلان قرارداد مزارعه:

بر طبق قانون مدنی در سه مورد عقد مزارعه باطل خواهد شد که شامل موارد ذیل است:

1. اگر زمینی که برای مزارعه داده شده است، حتی با انجام اصلاحات برای آن نوع کشاورزی نیز قابل استفاده نباشد، قرارداد مزارعه باطل خواهد بود. 

2.  اگر شرط شده باشد که تمام ثمره متعلق به یکی از طرفین چه مزارع و چه عامل باشد، قرارداد مزارعه باطل می‌شود.

3. اگر زرع معینی در مزارعه قید شده باشد، اما عامل غیر از آن را زرع کرده باشد.

در موارد فوق قرارداد مزارعه باطل خواهد بود؛ در واقع رابطه طرفین، تابع عقد مزارعه نخواهد بود اما اصل توافق طرفین، لازم الاتباع و صحیح است. به دلیل اینکه عمل فرد محترم است، مستحق دریافت اجرت المثل است.

سخن پایانی:

امیدواریم این مطلب برای شما مفید واقع شده باشد. سعی کردیم تا به صورت کامل و جامع در این مطلب صفر تا صد قرارداد مزارعه را توضیح دهیم. در نهایت مجدداً به شما مخاطبین گرامی توصیه می‌کنیم، قبل از انعقاد هر قراردادی، با کارشناسان یا مشاورین حقوقی و وکلا مشورت نمایید. همچنین می‌توانید با مراجعه به سامانه پرسش و پاسخ حقوقی چراغ، سوالات و ابهامات خود را به صورت رایگان نزد وکلای متخصص مطرح کنید.

الناز زارع_ کارآموز وکالت