آشنایی با انواع قرارداد کاری مناسب هر شغل

این روزها تنوع مشاغل و رقابت در کسب‌وکارها آن‌قدر زیاد شده که شنیدن نام شغل‌های جدید چندان تعجب‌برانگیز نیست. به‌عنوان‌مثال، شغل فریلنسری یا آزادکاری که بسیاری از متخصصین حوزه‌های مختلف در حال حاضر در آن قالب مشغول به کار هستند در  10 یا 15 سال گذشته اصلاً وجود نداشت. در واقع، با روی کار آمدن مشاغل جدید، قراردادهای کاری نوینی نیز خواهیم داشت.

در این مطلب از وکیل‌باشی قصد داریم انواع قرارداد کار را بررسی کنیم و راجع به هر یک از آن‌ها به صورت مختصر و ساده توضیح دهیم. پس از مطالعه این نوشته و در انتها متوجه می‌شوید که کدام یک از انواع قرارداد کار با شغل شما تناسب داشته و منافع شغلی‌تان را به‌خوبی تأمین می‌کنند.

قرارداد کار چه نوع قراردادی است؟

قرارداد کار توافقی کتبی یا شفاهی است که میان کارفرما و کارگر (کارمند) به منظور انجام یک کار مشخص، منعقد می‌شود. در این توافق، علاوه‌بر درج شرایط انجام کار و تعهدات کارفرما و کارگر، موضوعاتی مانند نوع کار، مدت زمان انجام کار، حقوق و مزایا، شرایط انصراف از کار، شرایط انتقال قرارداد و ... نیز مشخص می‌شود.

برای اینکه قرارداد کار به عنوان یک قرارداد معتبر شناخته شود، باید شرایط حقوقی و قانونی مرتبط با آن بر اساس مواد مندرج در قانون کار رعایت شود. به عنوان مثال، قانون‌گذار مواد مربوط به ساعات کاری، حقوق و مزایا، ایمنی و بهداشت کار، مدت مرخصی و امثال آن را در قانون کار به‌طور کامل بیان کرده است و رعایت هر یک از آن‌ها برای کارفرما و کارگران الزامی است. چرا که قانون کار جزء قوانین آمره محسوب شده و پیروی نکردن از آن، پیامدها و آثار حقوقی خاصی برای هر یک از طرفین خواهد داشت.

برای آشنایی بیشتر با مهم‎ترین مواد قرارداد کار، حتماً به مقاله تنظیم قرارداد کار سر بزنید. در آنجا راجع به نحوه تنظیم این توافق به صورت مفصل توضیح داده‌ایم.

آیا تنظیم قرارداد کار برای تمام مشاغل ضروری است؟

در بسیاری از کشورها از جمله ایران، قانون مشخص می‌کند که برای انواع مشاغل و حتی مشاغل موقت یا پاره‌وقت تنظیم قرارداد کار میان کارگر و کارفرما الزامی است. در واقع، قرارداد کار به عنوان یک ابزار حقوقی برای حفظ حقوق کارگر و کارفرما، اهمیت بسزایی دارد. از سوی دیگر، مشخص کردن شرایط و نحوه کار، از بروز اختلافات احتمالی در آینده جلوگیری می‌کند. چرا که قرارداد کار به عنوان یک سند رسمی، می‌تواند در صورت وقوع اختلاف بین کارگر و کارفرما، به عنوان شاخصی قانونی برای تعیین حقوق طرفین در دادگاه استفاده شود.

چند نوع قرارداد کار داریم؟ (انواع قرارداد کار)

قرارداد کار، به عنوان یکی از مهمترین موارد حقوقی مربوط به روابط کاری، به شکل‌های مختلف و در قالب قراردادهای متنوع قابل انعقاد است.

"انواع قرارداد کار در یکی از دو گروه زیر جای می‌گیرند:

1.   قراردادهای کاری در سازمان‌های دولتی

2.   قراردادهای کاری شرکت‎های خصوصی 

ازاین‌رو، کارمندان رسمی دولت مشمول قانون استخدام کشوری، قانون مدیریت خدمات کشوری و همچنین صندوق بازنشستگی کشوری می‌شوند. در مقابل، قراردادهای کاری شرکت‌های خصوصی ذیل قانون کار تنظیم شده و کارگران مشمول صندوق بیمه تأمین اجتماعی خواهند شد".

ما در وکیل‌باشی امکان دسترسی به هرگونه فرم قراردادهای استخدامی را برای شما ایجاد کرده‌ایم و از این بابت جای هیچ‌گونه نگرانی نیست.

به طور کلی طبق قانون کار ایران، انواع قرارداد کار عبارت است از:

قراردادهای کاری یا استخدامی در سازمان‌های دولتی

قرارداد کاری دولتی یکی از انواع قرارداد کاری است که بین دولت به عنوان کارفرما و کارمند به عنوان کارگر بسته می‌شود. در این نوع قرارداد، شرایط کاری و حقوق کارمندان رسمی دولت توسط خود دولت مشخص می‌شود. 

قوانین مربوط به کارمندان رسمی دولت تا حدی با  قوانین کارکنان شرکت‌های خصوصی متفاوت است. به عنوان مثال، کارکنان رسمی و پیمانی دولت، مشمول قوانین مختلفی اعم از قانون استخدام کشوری، قانون مدیریت خدمات کشوری و همچنین صندوق بازنشستگی کشوری می‌شوند.

انواع قراردادهای کاری در شرکت‌های خصوصی

تقریباً تعداد کمی از افراد در سازمان‌ها و ادارات دولتی مشغول به کار هستند و عمده اشخاص در کشورمان، در شرکت‌های خصوصی فعالیت می‌کنند. این دسته از قراردادها ذیل قواعد قانون کار و صندوق تأمین اجتماعی قرار می‌گیرند.

اغلب قراردادهایی که همه ما بارها نامشان را شنیده‌ایم مثل قرارداد کارآموزی، قرارداد کار کنتراتی و... در این دسته قرار می‌گیرند. در واقع، شما دیگر کارمند دولت نیستید بلکه کارمند یک شرکت خصوصی هستید که دستتان برای بستن قرارداد در اشکال مختلف، باز است.

انواع قرارداد کار در شرکت‌های خصوصی

 اشکال مختلف ومتنوعی از قرارداد کار در شرکت‌های خصوصی منعقد می‌شود که هر عبارت‌اند  از:

قرارداد کار تمام وقت (دائمی)

در این نوع قرارداد، کارمند در یک شرکت یا سازمان خصوصی به صورت رسمی و تمام وقت مشغول به کار می‌شود. مطابق تبصره 2 ماده 7 قانون کار، در مورد کارهایی که جنبه مستمر دارند، اگر مدتی در نمونه قرارداد ذکر نشود قرارداد به عنوان قرارداد دائمی و غیرموقت تلقی خواهد شد.

این نوع از قراردادهای کاری، طرفداران بسیار زیادی دارد؛ هرچند که اکثر کارفرماها از این قرارداد استفاده نمی‌کنند. چرا که کارمند فقط از طریق فوت، بازنشستگی، استعفای قانونی، از کارافتادگی و یا اخراج موقت، کار خود را از دست می‌دهد. در غیر این صورت، امنیت شغلی بالایی داشته و تمام سنوات و مزایا برای او در نظر گرفته می‌شود.

در اینجا کارمند موظف است بر اساس مواد قانون کار، روزانه 8 ساعت و هفته‌ای 44 ساعت در شرکت کار کند.

قرارداد کار پاره‌وقت (نیمه‌وقت)

در این نوع قرارداد، کارمند برای یک شرکت یا سازمان به صورت پاره‌وقت مشغول به کار می‌شود و ممکن است خارج از ساعات کاری، در کنار آن شغل دیگری را انجام دهد. در اینجا، کارمند 44 ساعت در هفته مشغول به کار نبوده و حدوداً نیمی از این مدت را به کار می‎‌پردازد. مثلاً چیزی حدود 20 تا 22 ساعت.

کارمندان یا کارگران پاره‌وقت نیز شامل تمامی مزایا و حقوق درج شده در قانون کار خواهند بود.

قرارداد کار ساعتی

در این نوع قرارداد کاری، کارفرما به ازای هر ساعت کاری، حقوق مشخصی را به کارمند پرداخت می‌کند. در این نوع قرارداد، تعداد ساعات کاری هر کارمند مشخص شده و به ازای هر ساعت کار، دستمزد معینی به او داده می‌شود. برای نمونه، در قرارداد کار ساعتی ممکن است تعداد ساعات کاری در هفته، ماه یا سال مشخص شده و حقوق به ازای هر ساعت کار به کارمند پرداخته شود.

 در این نوع قرارداد، حقوق و مزایایی همچون بیمه و مرخصی بر اساس ساعات کاری تعیین می‌شود. در اینجا کارمند معمولاً حق دارد که اضافه کار انجام دهد و به ازای هر ساعت اضافه کار، مبلغی بیشتر از حقوق معمولی دریافت کند .در این میان، دریافت مشاوره حقوقی تلفنی از وکلا و متخصصین امور حقوقی، بسیار ضروری است. چرا که تنظیم قرارداد کار، به هیچ‌وجه کار ساده و پیش پا افتاده‌ای نیست. در واقع آنچه در این نوشته خواندید، نمی‌تواند شما را به نوشتن یک قرارداد کاری مسلط کند و این موضوع، حاوی جزئیات و پیچیدگی‌های حقوقی بسیار زیادی است.

قرارداد کار معین

قراردادهای کار معین، جهت انجام یک کار مشخص بین کارگر و کارفرما تنظیم می‌شود که به نوعی قرارداد موقت نیز محسوب محسوب می‌شود. در این‌گونه قراردادها، نمی‌توان زمان مشخصی را تعیین کرد؛ ازاین‌رو، کافی است که کارگر کار خود را به پایان برساند. در این صورت قرارداد پایان می‌یابد.

بهتر است بدانید که قراردادهای کار معین، به هیچ‌وجه به صورت یک‌طرفه قابل فسخ نیستند. مثال بارز این نوع قرارداد کاری، کارگرانی هستند که نقاشی یک ساختمان را برعهده می‌گیرند یا موظفند آسفالت چند خیابان را به اتمام برسانند.

قرارداد کار پروژه‌ای

در این نوع قرارداد، کارمند برای انجام یک پروژه خاص، مدتی برای یک شرکت یا سازمان مشغول به کار می‌شود. این نوع قرارداد در بسیاری از صنایع مورد استفاده قرار می گیرد، از جمله در حوزه های مهندسی، ساختمانی، تکنولوژی اطلاعات، تولید و توزیع، بازرگانی و...

در قرارداد پروژه ای باید شرایط اتمام قرارداد مانند تاریخ پایان، شرایط پرداخت و سایر موارد مربوط به پروژه  درج شود. برنامه‎نویسان، طراحان سایت و بسیاری از افراد امروزه توسط این نوع قرارداد، با کارفرما قرارداد می‎بندند.

قرارداد کار آزمایشی

این نوع قرارداد، در متن ماده ۱۱ قانون کار به‌خوبی توضیح داده شده است. این ماده و تبصره آن بیان می‌کند که:

کارگر و کارفرما می‌توانند با توافق یکدیگر مدتی را به نام دوره آزمایشی کار تعیین کنند. در خلال این دوره هر یک از طرفین حق دارد، بدون اخطار قبلی و بی‌آنکه الزام به پرداخت خسارات داشته باشد، رابطه کار را قطع نماید. در صورتی که قطع رابطه کار از طرف کارفرما باشد وی ملزم به پرداخت حقوق تمام دوره آزمایشی خواهد بود و چنانچه کارگر رابطه کار را قطع نماید کارگر فقط مستحق دریافت حقوق مدت انجام کار خواهد بود.

‌تبصره - مدت دوره آزمایشی باید در قرارداد کار مشخص شود. حداکثر این مدت برای کارگران ساده و نیمه ماهر یک ماه و برای کارگران ماهر و‌ دارای تخصص سطح بالا 3 ماه است.

قرارداد کارآموزی

قرارداد کارآموزی یک نوع قرارداد کاری است که به افرادی مثل دانشجویان، دانش‌آموزان و... این امکان را می‎دهد که به عنوان کارآموز وارد یک شرکت شوند تا با یادگیری عملی، تجربه لازم برای ورود به بازار کار را به دست آورند.

در این نوع قرارداد، کارآموز با کارفرما توافق می‌کند که در محل کار به مدت مشخصی که معمولاً بین 1 تا 3 ماه است، کار کند. حقوق کارآموز به صورت کلی کمتر از حقوق یک کارمند معمولی است و در بعضی موارد ممکن است کارآموزان فقط هزینه حمل و نقل و سایر هزینه‌های مرتبط با کارآموزی را دریافت کنند.

قرارداد کار خدمات مشاوره‌ای

در این نوع قرارداد، افراد به عنوان مشاور برای یک شرکت یا سازمان کار می‌کنند و معمولاً کار مستقل خود را دارند. مشاورین دیجیتال مارکتینگ، مشاورین حقوقی و همین‌طور مشاورین شغلی که به بهبود فرآیندهای سازمانی شرکت‌ها کمک می‌کنند، در این دسته جای می‌گیرند.

قرارداد بروکری (Brokerage Agreement)

قرارداد بروکری یا قرارداد واسطه‌گری، یک قرارداد تجاری است که بین دو نفر یا دو شرکت برای ارائه خدمات واسطه‌گری در فروش کالاها، خدمات و محصولات مختلف منعقد می‌شود. در این نوع قرارداد، یک نفر یا شرکت به نام واسطه‌گر (Broker) به عنوان میانجی بین فروشنده و خریدار محصول یا خدمات عمل می‌کند. بروکر، معمولاً به عنوان فردی با تجربه و دارای اطلاعات دقیق درمورد بازارهای مرتبط با کالاها یا خدماتی که به فروش می‌رساند، شناخته می‌شود.

قرارداد بروکری ممکن است برای فروش کالاها، خدمات و محصولات مختلف مانند خدمات بیمه‌ای، ملک‌های مسکونی و تجاری، سهام، ارزها و سایر اموال منعقد شود. این قرارداد معمولاً در صنعت بورس و بازار سرمایه، بیمه و مشاوره املاک و مستغلات نیز به کار می‌رود.

در انتها باید خاطرنشان کنیم که تعداد زیادی از قراردادها مانند جعاله کاری، قرارداد فریلنسری، قرارداد ادمین اینستاگرام و امثال آن که در سال‌های اخیر رایج شده‌اند، ذیل یکی از انواع قرارداد کار بالا، منعقد می‌شوند.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از وکیل‌باشی تلاش کردیم تا انواع قرارداد کار را از منظر قانون مورد بررسی قرار دهیم. همان‌طور که توضیح دادیم، گستردگی مشاغل و روی کار آمدن کارهای جدید، باعث شده تا افراد، بیش از گذشته به قرارداد کار توجه کرده و حقوق خود را از طریق تنظیم یک قرارداد کاری صحیح و اصولی، تأمین کنند. در نهایت، چنانچه سؤال یا ابهامی در رابطه با موضوع این مطلب دارید، آن را با ما در میان بگذارید. وکلای تیم وکیل‌باشی، همیشه و همراه و پاسخگوی شما هستند. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی