بررسی قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی و انواع آن

برای اینکه کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی بهبود پیدا کند و کسب و کار کشاورزی رونق بگیرد، راهکارهای فراوانی وجود دارد. یکی از آن‌ها استفاده از قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی است که به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های مشارکت‌های مدنی مزایای فراوانی برای اشخاص دارد.

هر چند علی‌رغم وجود عقد مزارعه در قانون مدنی، می‌توان از عقد شرکت نیز برای مشارکت در زمین کشاورزی بهره برد؛ اما این دو نهاد حقوقی تفاوت‌های عمده‌ای با یکدیگر دارند. چنانچه شما هم برای انتخاب میان این دو قرارداد ابهام دارید یا اصلاً با ماهیت حقوقی و کاربرد هر یک از آن‌ها آشنا نیستید، تا انتهای این نوشته از وکیل‌باشی همراه ما باشید.

در ادامه خواهیم گفت که مزارعه چیست؟ مشارکت در زمین کشاورزی چه مفهومی دارد؟ کدام یک برای شما مناسب‌تر است و ارکان هر یک از این دو قرارداد چیست؟

تعریف قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی و ماهیت قانونی آن

قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی، یکی از انواع قرارداد مشارکت محسوب می‌شود. این پیمان دو یا چند جانبه، به عنوان یک راهکار مفید برای دستیابی به بهره‌وری بیشتر و کاهش هزینه‌های تولید در کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

این توافق برای کشاورزانی که نمی‌توانند زمین خود را به صورت انفرادی اداره کنند یا برای افرادی که به دلایلی قادر به بهره‌برداری از زمین خود نیستند، می‌تواند جایگزین مناسبی باشد.

یکی از آسان‌ترین روش‌هایی که می‌تواند در کم‌ترین زمان، شما را برای تنظیم یک قرارداد پروژه ای اختصاصی یاری برساند و مشکلات را از پیش پای شما دور کند، کمک گرفتن از سامانه‌ی وکیل‌باشی است؛ از این رو، شما می‌توانید با درخواست قرارداد سفارشی، تنظیم قرارداد شراکت زمین کشاورزی خود را به وکلای متخصص بسپارید.

انواع قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی

مشارکت در زمین کشاورزی سبب بهبود شرایط کشاورزان و رشد کسب و کارهای حوزه کشاورزی می‌شود. برای دستیابی به این هدف، 2 راه قانونی و کاملاً مطمئن زیر وجود دارد که آثار و شرایط خاص خود را دارند. 

این دو روش شامل قراردادهای زیر هستند:

 عقد مزارعه

ماده 518 قانون مدنی مزارعه را این‌گونه تعریف می‌کند: "عقدی است که میان مالک زمین (مزارع) و کشاورز (عامل) برای مدتی معین، منعقد می‌شود. به واسطه این قرارداد، عامل در زمین اقدام به زراعت کرده و محصول به دست آمده، به نسبت معینی، بین مزارع و عامل تقسیم می‌شود."

در اینجا مجال توضیح بیشتر در این رابطه وجود ندارد؛ پس برای آشنایی دقیق‌تر با مزارعه، بهتر است به مطلب صفر تا 100 قرارداد مزارعه مراجعه کنید تا قواعد مربوط به آن را به‌خوبی فرا بگیرید.

عقد شرکت (قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی)

عقد شرکت که در ماده 571 ق.م و چند ماده بعدی آن معرفی شده است، زیرمجموعه‌های فراوانی دارد که در مطالب متععدد، به هر یک از آن‌ها به تفصیل پرداخته‌ایم.

"مطابق تصریحات قانون‌گذار در ماده 571 قانون مدنی، قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی نوعی شراکت کشت و زراعت محصولات در زمین‌های کشاورزی محسوب می‌شود که میان دو یا چند شخص با آورده نقدی یا غیرنقدی تنظیم خواهد شد. این در حالی است که با ادغام سرمایه‌ها، برنامه‌ریزی، تقسیم کار و انجام وظایف تعهد شده توسط شرکا در این مشارکت، میزان سوددهی این توافق نیز افزایش چشمگیری می‌یابد."

از سوی دیگر، در قرارداد مشارکت زمین کشاورزی، هر یک از شرکا در سود و زیان حاصل از زراعت با یکدیگر سهیم هستند؛ در حالی‌که در مزارعه، طرفین در محصول نهایی با هم شریک می‌شوند.

یکی از رایج‌ترین شکل‌های این تعهد این است که سرمایه مالک زمین، همان زمین است و سرمایه کشاورز، تخصص او در کشت و زرع است. طی انعقاد قرارداد مشارکت مدنی، آن‌ها شریک یکدیگر در سود و زیان حاصل از زراعت خواهند شد و هر یک از آن‌ها بر اساس میزان سرمایه خود، مالک بخشی از موضوع قرارداد می‌شوند.

بیشتر بخوانید: بررسی قرارداد مشارکت خصوصی

چه تفاوتی میان قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی و عقد مزارعه وجود دارد؟

علی‌رغم شباهت های فراوانی میان عقد مزارعه و قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی باید بدانید که این دو نوع قرارداد، با یکدیگر متفاوت هستند. در ادامه برای درک بهتر ماهیت این دو قرارداد، به تفاوت‌های اصلی میان آن‎ها می‌پردازیم.

آنچه باعث تمایز این دو قرارداد می‌شود عبارت است از:

طرفین قرارداد

نام طرفین عقد مزارعه، عامل و زارع است که مقررات مربوط به هر یک از آن‌ها در مواد 518 تا 542 ق. م آمده است. در مقابل، طرفین قرارداد مشارکت در زمین شرکایی هستند که سرمایه نقدی یا غیرنقدی خود را برای کشت و زرع در زمین با یکدیگر ترکیب می‌کنند.

اهداف

در عقد مزارعه، فردی که زمین را در اختیار عامل قرار داده است (در اینجا مزارع، یا مالک زمین است یا مالک منافع آن) فقط به او مجوز داده که به منظور کشت محصولات در زمین مشغول به کار شود و سپس حاصل را میان خود تقسیم کنند. اما در قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی، دو یا چند شخص به صورت مشترک وارد پروژه کشاورزی می شوند که مسئولیت‌ها و سود و زیان‌های حاصل از کار را بین خود تقسیم می کنند.

تقسیم سود و زیان

در عقد مزارعه، عامل و زارع در صورت برداشت محصول، سود حاصله را دریافت می‌کنند؛ اما در قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی، سود و زیان‌ها بین تمامی شرکا به تساوی تقسیم می شود. برای درک بهتر نحوه تقسیم سود حاصل از زرع در عقد مزارعه و تفاوت بنیادین میان قرارداد مشارکت در زمین و مزارعه، به موارد زیر دقت کنید:

ماده ۵۳۱ ق.م

بعد از ظهور ثمره زرع، عامل، مالک حصه خود از آن می‌شود.

ماده ۵۳۲ ق.م

در عقد مزارعه اگر شرط شود که تمام ثمره مال مزارع یا عامل تنها باشد عقد باطل است.

ماده ۵۳۳ ق.م

اگر عقد مزارعه به علتی باطل شود تمام حاصل مال صاحب بذر است و طرف دیگر که مالک زمین یا آب یا صاحب عمل بوده است به نسبت آنچه که مالک بوده مستحق اجرت‌المثل خواهد بود. اگر بذر مشترک بین مزارع و عامل باشد حاصل و اجرت‌المثل نیز به نسبت بذر بین آنها ‌تقسیم می‌شود.

مسئولیت‌ها و تعهدات

در عقد مزارعه، تمامی مسئولیت های مربوط به کشت و کار و حفاظت از زمین، بر عهده شخص عامل است؛ اما در قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی، مسئولیت‌های مربوط به کشت و کار و حفاظت از زمین بین تمامی شرکا تقسیم می‌شود.

چنانچه برای آشنایی بیشتر با هر یک از نمونه قراردادهای مشارکت به اطلاعات خاصی نیاز دارید، کافی است وارد سایت وکیل‌باشی شوید. قراردادهای سفارشی و آماده فراوانی در این زمینه توسط وکلای تیم آماده شده و در دسترستان قرار دارند.

نکات مهم در تنظیم قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی

باید اشاره کرد که نحوه نوشتن قرارداد مشارکت و جزئیات حقوقی آن، موضوعی است که پیچیدگی‌های فراوانی دارد. ازاین‌رو، توصیه می‌کنیم برای تنظیم عقد مزارعه و قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی حتماً ارکان یا مواد این قراردادها را به دقت بررسی کرده و از یک مشاور حقوقی در نوشتن آن کمک بگیرید. چرا که اشاره کردن به یک ماده یا عدم درج آن در قرارداد، تبعات و آثار متعددی را برای طرفین خواهد داشت.

ارکان قرارداد مشارکت در زمین کشاورزی

1.   نام یا عنوان قرارداد

2.   مشخصات طرفین قرارداد

3.   موضوع قرارداد

4.   مدت قرارداد

5.   میزان سرمایه هر یک از طرفین

6.   نحوه تقسیم سود و زیان بین شرکا

7.   تعهدات شرکا

8.   فسخ قرارداد و شرایط مربوط به آن

9.   فورس ماژور (قوه قاهره)

10.  حل و فصل اختلافات و ارجاع به داوری

11.  نسخه‌های قرارداد

باید گفت که نحوه فسخ قرارداد شراکت را هیچ‌گاه دست کم نگیرید. این قسمت از متن قرارداد آن‌قدر اهمیت دارد که می‌تواند تا حد زیادی سرنوشت توافقتان را مشخص کند. از آنجایی که انتخاب و درج شرایط مناسب در شراکت‌نامه یک موضوع کاملاً تخصصی است؛ باید در این زمینه از راهنمایی‌های مشاوران حقوقی بهره بگیرید.

و اما جمع‌بندی مطلب

قرارداد مشارکت زمین کشاورزی، از آن دسته قراردادهایی است که در صورت تنظیم اصولی، می‌تواند درآمد و سود بالایی را برای طرفین به ارمغان بیاورد. این موضوع سبب شد که در این نوشته به ابعاد مختلف آن پرداخته و مقایسه دقیقی نیز میان این قرارداد و عقد مزارعه داشته باشیم.

چنانچه مالک زمین کشاورزی هستید یا در زمینه کشت و زرع، تجربه و دانش کافی دارید، برای انعقاد این قرارداد تعلل نکنید. چرا که در اینجا سرمایه از یک نفر و کار از سوی شخص دیگری تأمین می‌شود. همین موضوع هم باعث توسعه کشاورزی و افزایش سود طرفین خواهد شد. اگر در این باره سوال یا ابهامی دارید می‌توانید با ثبت درخواست مشاوره حقوقی، از راهنمایی و مشاوره حقوقی وکلای متخصص وکیل‌باشی بهره مند شوید.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی