آشنایی با شورای حل اختلاف + نکات مهم

همه ما می‌دانیم که شلوغی محاکم دادگستری و ورود بی‌رویه پرونده به این مراجع، چه بحران‌هایی را برای کشور به وجود آورده است. به همین دلیل مسئولین قوه قضاییه سال‌ها قبل تلاش کردند برخی از پرونده‌های موجود را به مراکزی به نام شورای حل اختلاف ارجاع دهند. این کار باعث می‌شود تا از سنگینی بار دادگاه‌ها کاسته شده و آرامش روانی بیشتری برای مردم و قضات به وجود آید.

در این مسیر، وزیر دادگستری، رئیس قوه قضاییه و هیئت وزیران با مساعدت یکدیگر توانستند شوراهای حل اختلاف را تاسیس کنند. شوراها به‌منظور رسیدگی به اختلافاتی که ماهیت قضایی نداشته یا پیچیدگی زیادی ندارند؛ مثل دعاوی مالی کمتر از 20 میلیون تومان، راه‌اندازی شدند. از سوی دیگر، اعضای آن نیز متعهد به ایجاد سازش میان طرفین دعوا هستند تا در کمترین زمان ممکن، منازعات موجود را بدون مراجعه به دادگاه‌ها، حل‌وفصل کنند.

در این راستا و در این مطلب از وکیل‌باشی قصد داریم تا سازوکار شورای حل اختلاف را توضیح دهیم. به‌نحوی‌که در انتها بتوانید به‌آسانی مسئله حقوقی خود را در این مرکز قضایی مطرح کرده و پاسخ مناسبی دریافت کنید.

برای طرح دعوا باید به دادگاه مراجعه کنیم یا شورای حل اختلاف؟

اینکه طرح دعوا را از دادگاه شروع کنیم یا شورای حل اختلاف، یکی از پرتکرارترین سوالات روزانه افراد از وکلا است. این در حالی است که شورای حل اختلاف با هدف ایجاد صلح و سازش میان اصحاب دعوا و ایجاد آرامش روانی در جامعه ایجاد شده است.

"به عبارت ساده‌تر، این دادگاه‌ها هستند که نسبت به شورای حل اختلاف صلاحیت عام دارند و شورا، دایره محدودتری از پرونده‌ها را بررسی خواهد کرد. منظور از صلاحیت عام این است که دادگاه نسبت به شورا وظایف گسترده‌تری داشته و به تعداد دعواهای بیشتری می‌تواند رسیدگی کند. در مقابل، شوراهای حل اختلاف، فقط رسیدگی به چند دعوای خاص و مشخص‌شده در قانون را برعهده دارند."

ممکن است فقط نام شورای حل اختلاف را شنیده باشید و راجع به آن اطلاعاتی چندانی نداشته باشید. در این صورت باید بگوییم که این مرکز، به نوعی یکی از انواع دادگاه‌هایی است که در کشور راه‌اندازی شده تا به اختلافات حقوقی و کیفری ساده پرداخته و درمورد آن‌ها تعیین تکلیف کند. دقت داشته باشید که نمی‌توان گفت این مرجع قضایی، دقیقاً شبیه به دادگاه است. چرا که این دو محکمه تفاوت‌های اساسی زیادی با هم دارند.

شورای حل اختلاف چه تفاوتی با دادگاه دارد؟

به‌طورکلی، فرق شورای حل اختلاف با دادگاه در چند مورد زیر است:

تفاوت در نوع دعاوی قابل‌رسیدگی

اصولاً تعداد دعاوی که در دادگاه‌ها قابل‌طرح هستند نسبت به دعاوی شورا خیلی بیشتر است. در پاراگراف‌های بعدی خواهیم گفت که شورای حل اختلاف مشخصاً حق رسیدگی به کدام پرونده‌ها را دارد و از پذیرفتن کدام پرونده‌ها باید خودداری کند.

تفاوت در نحوه رسیدگی به پرونده‌ها

همین ابتدا باید اشاره کنیم که شورای حل اختلاف در حالت کلی می‌تواند به 2 شکل به دعاوی رسیدگی کند:

·       اول اینکه اجازه ایجاد صلح و سازش برای برخی از دعاوی را دارد؛ اما نمی‌تواند هیچ حکمی برای این دسته از دعاوی صادر کند. پس اگر اختلاف طرفین به سازش ختم نشود قاضی شورا ملزم است که پرونده را به دادگاه صالح ارسال کند. بااین‌حال اگر دعوایی به سازش ختم شود، قاضی شورا بایستی سازش‌نامه یا همان گزارش اصلاحی را تنظیم کند. گزارش اصلاحی، رای نیست؛ اما توسط قاضی نوشته می‌شود و حاوی توافقات میان طرفین است که بر مبنای عقد صلح انجام می‌شود.

·   دوم اینکه به‌موجب ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف، این مرکز فقط می‌تواند درمورد همان چند دعوای ذکرشده در قانون، رای صادر نماید و خارج از این موارد حق صدور رای نخواهد داشت.

موارد تصریح‌شده در ماده 12 قانون فوق، یازده دعوا هستند که موضوعات متداولی همچون انحصار ورثه و خسارت‌های زیر 20 میلیون را شامل می‌شود.

یا وجود تمام توضیحات بالا اگر قصد دارید دعوایی را در شورای حل اختلاف مطرح کنید، توصیه می‌کنیم پیش‌ازاین کار از دانش و تجربه یک وکیل دادگستری بهره بگیرید. در همین راستا، می‌توانید از خدمات مشاوره حقوقی با وکلای مجموعه وکیل‌باشی استفاده کرده و میزان موفقیت خود را افزایش دهید.

تفاوت در هزینه‌ های دادرسی

اساساً هزینه دادرسی در شورای حل اختلاف، به‌مراتب کمتر از هزینه‌ای است که در دادگاه می‌پردازید. در دعاوی مالی، هزینه دادرسی 5 درصد هزینه‌ای است که باید در دادگاه بپردازید. تصور کنید طی سانحه رانندگی به ماشین شما آسیب وارد شده و بخواهید مبلغی معادل 10 میلیون‌تومان را از طرف مقابل دریافت کنید. در این فرض برای ثبت دادخواست مطالبه وجه خسارت در دادگاه باید 2 و نیم درصد از کل این مبلغ را به عنوان هزینه دادرسی بپردازید؛ یعنی 250 هزارتومان.

حال اگر همین دادخواست را در شورای حل اختلاف ثبت کنید، مبلغ کمتری را می‌پردازید. چرا که هزینه دادرسی در شورا معادل 5 درصد هزینه دادرسی در دادگاه است. بنابراین در مثال بالا، شما برای ثبت دادخواست در دادگاه 250 هزارتومان می‌پردازید؛ اما برای ثبت آن در شورا باید 12 هزار و 500 تومان پرداخت کنید.

تفاوت در مرجع تجدیدنظر از رأی صادرشده

اگر رأیی در یکی از دادگاه‌های نخستین (بدوی) صادر شود که اصحاب دعوا به آن اعتراض دارند، باید برای تجدیدنظر، دادخواستی را به دادگاه تجدیدنظر تقدیم کنند. حال اگر قاضی شورای حل اختلاف رأیی صادر کرده باشد که یکی از طرفین به آن اعتراض دارند، باید برای تجدیدنظرخواهی به دادگاه عمومی مراجعه کنند. به‌عنوان‌مثال، مطابق رأی وحدت رویه شماره ۷۷۳ مورخ ۱۳۹۷/۹/۲۰ هیئت عمومی دیوان عالی کشور، رأی قاضی شورا در دعاوی خانوادگی قابل تجدیدنظر در دادگاه عمومی حقوقی است.

چه پرونده‌هایی به شورای حل اختلاف می‌رود؟

جالب است بدانید که ما در عالم حقوق اصطلاحی داریم به نام "صلاحیت دادگاه". همین مفهوم نیز برای شوراهای حل اختلاف کاربرد دارد. معنی صلاحیت شورای حل اختلاف این است که اعضای شورای حل اختلاف فقط به چند مورد از پرونده‌های موجود می‌توانند رسیدگی کنند. در واقع، شما نمی‌توانید هر دعوایی را در شورا مطرح کنید.

بنابراین، پرونده‌ها یا به‌عبارت‌دیگر، موضوعاتی که در صلاحیت شورای حل اختلاف هستند، بر اساس ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف، عبارت‌اند از:

۱- دعاوی مالی تا سقف 20 میلیون‌تومان

۲- دعاوی حقوقی تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق

۳- دعاوی راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه تا سقف 20 میلیون‌تومان

۴- دعاوی و درخواست‌های مربوط به تخلیه عین مستأجره و تعدیل اجاره‌بها به‌جز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب و پیشه.

 ۵- رسیدگی به دعاوی مربوط اعسار از پرداخت محکوم‌به، درصورتی‌که شورای حل اختلاف درباره اصل دعوای مربوط به اعسار نیز رسیدگی کرده باشد.

۶- انحصار ورثه، تحریر ترکه، مهروموم ترکه و رفع مهروموم

۷- تأمین دلیل

۸- تقاضای صلح و سازش که می‌تواند پیش از دعوا، بعد از طرح دعوا یا در حین رسیدگی به پرونده درخواست شود.

۹- جنبه عمومی و خصوصی کلیه جرائم غیرعمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی

۱۰- جرائم عمدی تعزیری مستوجب مجازات درجه 7 و 8

 ۱۱- دعاوی اصلاح شناسنامه، استرداد شناسنامه، اصلاح مشخصات مدرک تحصیلی (به‌استثنای مواردی که در صلاحیت دیوان عدالت اداری است)، الزام به اخذ پایان کار، اثبات رشد، الزام به صدور شناسنامه، تصحیح و تغییر نام افراد.

باتوجه‌به دعاوی در صلاحیت شورا، این سؤال مطرح می‌شود که آیا شورای حل اختلاف می‌تواند حکم صادر کند؟ در جواب باید گفت که بله شورا صرفاً در همان موارد گفته‌شده اجازه صدور رای را دارد.

به یاد داشته باشید که برای شروع رسیدگی به موضوعات حقوقی مثل نفقه، مهریه، مطالبه وجه چک و امثال اینها بایستی ابتدا دادخواست تنظیم کنید. ما در مقاله دادخواست چیست؟ توضیح دادیم که این فرم قضایی چگونه نوشته می‌شود و از چه اجزایی تشکیل شده است.

کدام دعاوی را نباید در شورای حل اختلاف مطرح کرد؟

حال که متوجه شدید کدام دعاوی را می‌توان در شورا مطرح کرد، نوبت این است که بدانید شورا از پذیرفتن کدام پرونده‌ها خودداری می‌کند.

بر مبنای ماده 11 قانون شوراهای حل اختلاف، دعاوی زیر حتی با توافق طرفین قابل طرح در شورا نیست:

 ۱- اختلاف در اصل نکاح، اصل طلاق، بطلان نکاح، فسخ و انفساخ نکاح،

بذل مدت و انقضای آن، رجوع، نسب، ولایت قهری و قیمومیت

۲- اختلاف در اصل وقف، وصیت و تولیت

۳- دعاوی راجع به حجر و ورشکستگی

۴- دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی

۵- اموری که به‌موجب قوانین دیگر در صلاحیت مراجع اختصاصی یا مراجع قانونی غیر دادگستری است.

یکی از دلایلی که باعث شده نتوانیم موضوعات بالا را در شورا طرح کرده و از این طریق آن‌ها را پیگیری کنیم، حساسیت و پیچیدگی فراوان این دعاوی است.

چطور شکایت خود را در شورای حل اختلاف پیگیری کنیم؟

در شورای حل اختلاف چه بگوییم؟ برای شروع رسیدگی به دعوا در شورا ابتدا باید در سامانه ثنا ثبت‌نام کنید. این کار را از طریق سایت adliran.ir انجام دهید و سپس برای ثبت دادخواست و شکواییه، به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کنید. نوشتن مواردی مانند مشخصات کامل طرفین، محل اقامت طرفین، موضوع دادخواست یا شکایت، دلایل و مستندات لازم برای اثبات خواسته و در صورت مالی بودن دعوا، درج مبلغ موردنظر، در متن دادخواست یا شکایت‌نامه ضروری است.

 نحوه رسیدگی به پرونده‌های شورای حل اختلاف

شما می‌توانید از شورای حل اختلاف به‌عنوان مکانی برای رسیدن به سازش با طرف مقابل استفاده کنید. درهرصورت اگر خواسته شما سازش باشد یا ضمن تقدیم دادخواست و شکواییه به دنبال مطالبه حقوقتان هستید، اعضای شورا موظف‌اند دراسرع‌وقت به خواسته اصلی شما رسیدگی کنند.

حال اگر منازعه میان شما و فرد مقابلتان به صلح ختم شود، قاضی شورا ملزم به تنظیم گزارش اصلاحی (سازش‌نامه) است. به نظرتان اگر سازشی ایجاد نشد، پرونده بعد از شورای حل اختلاف کجا می‌رود؟ واضح است؛ قاضی بایستی پرونده را به دادگاه صالح ارجاع دهد تا اصحاب دعوا از طریق دادگاه مسئله موجود را حل کنند. به یاد داشته باشید که همواره حق اعتراض به آرای شورای حل اختلاف برای شما محفوظ است و نباید از این بابت نگران بود.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این مقاله از وکیل‌باشی تلاش کردیم تا نحوه رسیدگی به پرونده‌های مختلف را در شورای حل اختلاف مورد بررسی قرار دهیم. در این میان از تفاوت‌های دادگاه و شورا، صلاحیت شورا در رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری و تلاش شورا بر ایجاد صلح و سازش میان طرفین دعوا صحبت کردیم.

امیدواریم این مطلب برای شما مفید بوده و توانسته باشیم بخش مهمی از سؤالات پر اهمیت شما عزیزان را پاسخ دهیم. در نهایت چنانچه پرسشی دارید آن را در قسمت نظرات یادداشت کنید تا مشاوران تیم همچون گذشته پاسخگوی شما باشند.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی