نفقه فرزند و آنچه باید درمورد آن بدانید

نفقه یکی از حقوق مالی فرزندان در خانواده است که در قانون مدنی به جزئیات آن اشاره شده است. نفقه فرزند به معنای تأمین هزینه‌های زندگی فرزند از جمله خوراک، پوشاک، مسکن، درمان، تحصیل و... است. حال سؤال اصلی این است که نفقه فرزند را باید پدر بدهد یا مادر؟ اصلاً اولاد تا چه زمانی و تا چند سالگی می‌توانند نفقه بگیرند؟ اگر والدین از یکدیگر جدا شوند، تکلیف نفقه بچه بعد از طلاق  چیست؟

بر همین اساس، ما در این مقاله از مجموعه مقالات حقوقی نفقه چیست، زوایای مختلف نفقه فرزند و نحوه مطالبه آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

نفقه فرزند چقدر است و برعهده چه کسی است؟

اینکه نفقه بچه چقدر است و تا چه سنی به او نفقه تعلق می‌گیرد، مبحث مهمی است که در این قسمت به آن پاسخ می‌دهیم.

"به‌طورکلی و بر حسب ماده 1199 قانون مدنی، نفقه فرزند برعهده پدر است. بااین‌حال اگر پدر از دنیا برود یا به دلایلی مثل ازکارافتادگی توان مالی نداشته باشد، نفقه اولاد او برعهده اجداد پدری (پدربزرگ) و سپس برعهده مادر خواهد بود. از سوی دیگر، پرداخت نفقه معمولاً برای پسران تا سن 18 سالگی ادامه دارد و برای دختران نیز تا زمان ازدواجشان."

هرچند در ادامه مقاله درباره شرایط و نحوه مطالبه نفقه فرزند پسر و دختر صحبت می‌کنیم؛ اما بهتر است پیش از هرگونه اقدام قضایی دراین‌رابطه با یک وکیل گفتگو کنید. در زمینه نفقه فرزند نیز می‌توانید از تخصص و تجربه وکلای وکیل‌باشی در فرایند مشاوره حقوقی بهره‌مند شوید. وکلای ما در دپارتمان حقوق خانواده، ضمن برخورداری از تجربه کافی، در این حیطه تخصص بالایی داشته و راهنمای شما هستند.

آیا به فرزندخوانده هم نفقه تعلق می‌گیرد؟

در ایران، قانونی به نام «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست مصوب سال 1392» وجود دارد که شرایط به سرپرستی گرفتن فرزندخوانده در آن بیان شده است. در این قانون به تکالیف فردی که فرزندخوانده را به سرپرستی می‌گیرد، اشاره شده علاوه بر این قانون، در تبصره ماده 53 قانون حمایت از خانواده نیز درمورد فرزندخوانده مطالبی وجود دارد.

تبصره ماده 53 قانون حمایت از خانواده بیان می‌کند که فرزندخوانده هم درست مثل سایر فرزندان، استحقاق دریافت نفقه را خواهد داشت. چنانچه پدر فرزندخوانده از انفاق (نفقه دادن) خودداری کند، فرزند او از حق مطالبه نفقه برخوردار است.

نفقه فرزند متولدشده از زنا برعهده چه کسی است؟

هرچند بر اساس ماده 1199 قانون مدنی نفقه فرزند، به‌ عهده پدر است؛ اما در متن ماده 1167 همین قانون، قانون‌گذار تأکید کرده فرزند ناشی از زنا به زانی ملحق نمی‌شود. به‌این‌ترتیب، اگر زن و مردی زنا کرده باشند و در این میان بچه‌ای به دنیا بیاید، این بچه ناشی از زنا بوده و پدر طبیعی او هیچ وظیفه‌ای نسبت به او ندارد.

ماده 1167 قانون مدنی سال‌ها محل بحث و چالش بود تا اینکه دیوانعالی کشور، رأی وحدت رویه‌ای در این زمینه صادر کرد. این رای به مشکلات فراوان ناشی از عدم الحاق طفل ناشی از زنا به پدرش پایان داد.

بر اساس رای وحدت رویه دیوان عالی کشور به شماره وحدت رویه ۶۱۷ دیوان اگر طفلی طی عمل زنا به دنیا بیاید، از نگاه عرف ملحق به پدر طبیعی‌اش خواهد بود؛ بنابراین تمام تکالیف پدری مانند نفقه، حضانت و گرفتن شناسنامه بر دوش پدر طبیعی است.

تعیین میزان نفقه فرزند چگونه انجام می‌شود؟

روند تعیین مقدار نفقه فرزند چه بالای 18 سال باشد و چه زیر 18 سال، به این صورت است که دادگاه خانواده این مسئله را به کارشناس ارجاع می‌دهد. کارشناس نیز مطابق شرایط مالی پدر و هزینه‌هاس زندگی فرزند مانند خوراک، پوشاک، مسکن، مخارج تحصیلی و... مبلغ نفقه فرزند را مشخص می‌کند. مسلم است که به عنوان‌مثال، هزینه‌ها و مخارج یک کودک سالم با کودک بیمار تفاوت زیادی دارد یا هزینه‌های کودکی که در روستا زندگی می‌کند در مقایسه با کودکی در کلان شهری مانند تهران سکونت دارد، به‌مراتب کمتر خواهد بود.

در مقابل، این امکان برای نفقه گیرنده (فرزند) و نفقه دهنده (پدر) وجود دارد که از دادگاه افزایش یا کاهش نفقه را بخواهند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در این باره، همین‌الان به مقاله تعدیل نفقه سر بزنید.

فرزندان تا چند سالگی می‌توانند از پدرشان نفقه بگیرند؟

به یاد داشته باشید که نفقه فرزند تا رسیدن به سن رشد یعنی 18 سالگی علی‌الاصول بر عهده پدر خواهد بود. هرچند در هیچ یک از قوانین داخلی کشور چیزی راجع به محدودیت سنی نفقه فرزند گفته نشده؛ اما ماده 1197 قانون مدنی می‌گوید که: «کسی مستحق نفقه است که ندار بوده و نتواند به وسیله اشتغال به شغلی وسائل معیشت خود را فراهم سازد.»

پس از رسیدن به 18 سالگی تفاوتی میان نفقه دختر و پسر وجود دارد که به آن اشاره خواهیم کرد. حال این سؤال پیش می‌آید که پدر مکلف است تا چه سنی نفقه فرزندانش را بدهد؟ مثلاً یک پسر 25 ساله همچنان می‌تواند از پدرش نفقه بگیرد؟ یا نفقه یک دختر 30 ساله مجرد بر دوش پدر او است؟

نفقه دختر بالای 18 سال چقدر است؟

گفتیم که مخارج فرزندان تا رسیدن به 18 سالگی بر دوش پدر است. در مورد نفقه فرزند دختر بالای 18 سال، پرداخت نفقه تا زمان ازدواج، همچنان با پدر خواهد بود. بر همین اساس، نمی‌توان به‌صورت دقیق گفت که نفقه دختر از پدر تا چند سالگی است؟ چرا که ممکن است دختری در 19 سالگی ازدواج کند و دختری در 40 سالگی.

بر این مبنا اگر دختری هستید که قصد مطالبه نفقه از پدر را دارید، می‌توانید با خیالی آسوده از فرم دادخواست مطالبه نفقه فرزند توسط فرزند دختر بالای 18 سال به همراه آموزش تصویری وکیل‌باشی استفاده کنید.

نفقه فرزند پسر تا چه سنی است؟

بر مبنای ماده 1197 قانون مدنی، بسیاری از حقوقدانان معتقدند که پسران صرفاً تا رسیدن به هجده سالگی می‌توانند از پدر خود خرجی بگیرند؛ مگر اینکه دانشجو باشند. بر این اساس، نفقه فرزند پسر دانشجو برعهده پدر است. بااین‌حال بعد از 18 سالگی پسر اصطلاحاً رشید و کبیر محسوب شده و با طی کردن دوران سربازی، ملزم به کارکردن خواهد بود.

درمورد نفقه فرزند پسر بالای 18 سال به یاد داشته باشید که در صورت اشتغال به کار پسر، پدر تکلیفی نسبت به نفقه او نخواهد داشت. از سوی دیگر، ملائت (توانایی مالی) پدر نیز برای پرداخت نفقه بسیار ضروری است. چرا که در صورت تنگدستی و ناتوانی مالی پدر، نمی‌توان از او برای پرداخت نفقه انتظار داشت.

باتوجه‌به آنچه گفتیم، پیگیری نفقه پسر بالای 18 سال، توسط ارائه دادخواست به دادگاه خانواده انجام می‌شود. چنانچه قصد دارید برای این کار اقدام کنید، توصیه ما این است که از دادخواست مطالبه نفقه فرزند توسط فرزند پسر بالای 18 سال به همراه آموزش تصویری بهره بگیرید.

نفقه فرزند دختر و پسر چقدر است؟

این قاعده کلی را هیچ‌گاه فراموش نکنید که نمی‌توان عدد دقیقی برای میزان نفقه پسر و دختر تعیین کرد. چرا؟ به این دلیل که مخارج فرزندان در سنین مختلف، متفاوت است. پس نمی‌توان ادعا کرد یک دختر ۲ساله و یک دختر ۱۸ساله که آزمون کنکور را پیش رو دارد، به طور مساوی و ماهیانه 1 میلیون تومان خرجی دارند.

از سوی دیگر، ممکن است فرزند مبتلا به بیماری حادی همچون سرطان باشد که این وضعیت باعث افزایش میزان نفقه فرزند خواهد شد. با این تفاسیر نمی‌توانیم به‌طورقطع بگوییم که پسران به‌صورت ماهیانه باید چقدر نفقه بگیرند یا مبلغ نفقه فرزند دختر چقدر است؟

نفقه فرزند بعد از طلاق چقدر است؟

نفقه فرزند بعد از طلاق، همچنان برعهده پدر است و این تصور اشتباهی است که پس از طلاق، مادر ملزم به تأمین هزینه‌های کودک خواهد بود. فرایند تعیین مبلغ نفقه کودک بعد از طلاق نیز درست همانند آن چیزی است که پیش‌ازاین بیان کردیم. این مسئله را هم نباید فراموش کرد که نوع طلاق، تأثیری در نفقه کودک ندارد. در واقع نفقه فرزند بعد از طلاق توافقی، تفاوتی با نفقه کودک در طلاق رجعی نخواهد داشت.

برای آشنایی بیشتر با انواع طلاق، بهتر است مقاله طلاق چیست را بخوانید.

نحوه مطالبه نفقه فرزند

یادتان باشد که اولین گام برای مطالبه نفقه فرزند، ثبت‌نام در سامانه ثنای سایت عدل ایران است. پس از عضویت در این سامانه، بایستی دادخواست مطالبه نفقه فرزند را با کمک یک وکیل متبحر تنظیم کرده و آن را به یکی از دفاتر خدمات قضایی ارائه دهید. در گام بعدی، دادخواست پس از ثبت در دفتر به یکی از شعب دادگاه خانواده محل سکونت پدر ارجاع می‌شود. در نهایت نیز قاضی یا دعوت از پدر و فرزند، اظهارات هر دو طرف را شنیده و با استفاده از نظر کارشناس، میزان نفقه کودک را تعیین خواهد کرد.

مطالبه نفقه فرزند در 2 حالت انجام می‌شود: اول درخواست نفقه برای فرزند زیر 18 سال، دوم درخواست مطالبه نفقه فرزند بالای 18 سال.

نحوه مطالبه نفقه فرزند زیر 18 سال

اگر مادری هستید که فرزندتان کمتر از 18 سال سن دارد، می توانید با استناد به ماده 6 قانون حمایت خانواده، نفقه او را از دادگاه تقاضا کنید. این ماده به مادر یا هر شخصی که حضانت طفل را برعهده دارد اجازه داده تا دعوای نفقه فرزند را در دادگاه مطرح کند.

بنابراین، دختر تا 9 سالگی و پسر تا 15 سالگی (رسیدن به سن بلوغ) به‌تنهایی نمی‌توانند در دادگاه دعوای نفقه را علیه پدرشان اقامه کنند و در اینجا مادر ملزم به طرح دعوا خواهد بود. بااین‌حال پس از رسیدن به بلوغ و تا قبل از 18 سالگی در صورتی که فرزند حکم رشد خود را از دادگاه بگیرد، می‌تواند به‌تنهایی دعوای نفقه را طرح کند.

نحوه مطالبه نفقه فرزند بالای 18 سال

ازآنجایی‌که دختر یا پسر بالای 18 سال به سن رشد رسیده، قادر است به‌تنهایی نفقه خود را از طریق دادگاه از پدرش مطالبه کند. در اینجا، دادخواست نفقه فرزند بالغ و رشیده از سوی دادگاه خانواده پذیرفته خواهد شد.

آیا مطالبه نفقه فرزند نسبت به نفقه معوقه امکان‌پذیر است؟

همان‌طور که می‌دانید نفقه معوقه همان نفقه گذشته است که در روابط میان زوجین کاربرد فراوانی دارد. به این معنا که زن می‌تواند نفقه ماه‌ها یا سال‌های گذشته‌ای که از سوی شوهر به او پرداخت نشده را مطالبه کند.

این در حالی است که فرزندان نمی‌توانند نفقه معوقه (گذشته) را از پدرشان مطالبه کنند؛ بلکه فقط نسبت به نفقه آینده (مخارجی که در آینده برای آن‌ها ایجاد می‌شود) حق مطالبه دارند.

ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه فرزند

برای مطالبه نفقه فرزند، به‌طورکلی 2 را پیش روی افراد قرار دارد:

1.   ارائه دادخواست به دادگاه حقوقی که در اینجا مرجع صالح دادگاه خانواده است. پیگیری حقوقی منجر به تعیین مبلغ نفقه و دریافت آن خواهد شد.

2.   دومین راه، شکایت کیفری از پدر است. چرا که ندادن نفقه به فرزند درحالی‌که پدر توان مالی دارد، جرم محسوب خواهد شد. به این معنا که:

برحسب ماده 53 قانون از حمایت خانواده، ترک انفاق، جرم محسوب می‌شود. منظور از جرم ترک انفاق این است که مرد به‌رغم داشتن توانایی مالی به همسر یا سایر اشخاص واجب‌النفقه مثل فرزند، خود، نفقه ندهد. به‌این‌ترتیب، مجازات ترک انفاق مطابق این ماده، حبس تعزیری درجه شش است که به‌عبارتی میزان آن، حبس بین 6 ماه تا 2 سال خواهد بود.

ازاین‌رو، شکایت دختر از پدر برای نفقه و همین‌طور شکایت پسر از پدر بابت عدم پرداخت نفقه امکان‌پذیر است. این شکایت توسط فرم شکواییه ترک انفاق انجام می‌شود که وکلای مجرب وکیل‌باشی در امور جزایی آن را در 2 شکل آماده و اختصاصی تنظیم کرده اند.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این مطلب از سری مقالات مجله حقوقی وکیل‌باشی به ابعاد گوناگون نفقه فرزند پرداختیم. مبحثی که در زمان جدایی زوجین، اهمیت زیادی پیدا می‌کند. زیرا، اغلب مردم تصور می‌کنند که اگر س از طلاق، حضانت کودک با مادر باشد، او ملزم به تأمین نیازهای فرزند خود خواهد بود. این در حالی است که دختران تا زمان ازدواج و پسران نیز تا 18 سالگی و حتی در زمان دانشجویی می‌توانند از پدر خود نفقه یا اصطلاحاً خرجی دریافت کنند.

علاوه بر این موارد، به سؤالاتی همچون نفقه دختر از پدر چقدر است؟ نحوه مطالبه نفقه از پدر چگونه است؟ آیا می‌توان از پدر بابت ندادن نفقه شکایت کیفری کرد؟ و چندین پرسش کاربردی دیگر نی پاسخ دادیم. در نهایت چنانچه سؤال یا ابهامی راجع به این موضوع دارید، کافی است آن را در قسمت نظرات بنویسید. وکلا و مشاوران حقوقی وکیل‌باشی همواره راهنمای شما عزیزان هستند.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی