نحوه اجرا گذاشتن مهریه عندالاستطاعه و عندالمطالبه

مهریه یا صِداق که مختص عقد نکاح دائم و موقت است، نه‌تنها جنبه حقوقی دارد؛ بلکه آثار مالی مختلفی برای زن و شوهر ایجاد می‌کند. به بیان دیگر، مهریه، یکی از بدیهی‌ترین حقوق مالی زوجه است که تحت هر شرایطی بر ذمه مرد قرار دارد. در واقع، هیچ راهی برای فرار از پرداخت مهریه خانم وجود ندارد، مگر اینکه زن راضی به بخشیدن مهریه خود شود که شرایط آن را در مقاله‌ای با همین نام بیان کرده‌ایم.

 از سوی دیگر، به‌موجب قانون زوجه حق دارد که حتی در صورت اعسار و تنگدستی مرد، باز هم مهریه خود را به اجرا گذاشته و حق خود را به‌صورت تمام‌وکمال مطالبه کند. البته، شرایط و نحوه اجرا گذاشتن مهریه، مستلزم تهیه مدارک و پشت سر گذاشتن مراحل مختلفی است که در این مقاله راجع به آن‌ها صحبت می‌کنیم.

مهریه و انواع آن

مهریه، مالی است که به‌محض جاری‌شدن صیغه عقد نکاح (دائم یا موقت) به مالکیت زن درآمده و او قادر است هر نوع دخل و تصرفی را در آن انجام دهد. مهریه، یکی از بدیهی‌ترین تعهدات زوج نسبت به زوجه است و تحت هر شرایطی از قبیل فقر، نداری و حتی در صورت فوت مرد هم بایستی به زن پرداخته شود. در مقاله تکلیف مهریه بعد از فوت زن، توضیح دادیم حتی اگر خانم فوت شود و مرد مهر او را نداده باشد، ورثه خانم می‌توانند تمام مهر را از شوهر مطالبه کنند. در مقابل نیز، چنانچه شوهر بمیرد و در طول حیاتش مهر خانم را نداده باشد، مهریه جزء اولین دیونی است که از ماترک مرد باید تسویه شود.

این نکته را به‌خاطر بسپارید که مهریه باید مالیت داشته باشد (قابل‌تبدیل به پول باشد)، مال فرد دیگری نباشد و از قابلیت انتقال به زوجه نیز برخوردار باشد. مثلاً مرد نمی‌تواند خانه متعلق به برادرش را مهریه همسرش قرار دهد. البته، در عرف کشور اغلب مهریه‌ها سکه بهارآزادی است و عده کمی از بانوان اموال منقول و غیرمنقول همچون ماشین و زمین را به‌عنوان مهریه می‌پذیرند. این نکته را هم بدانید که پرداخت مهریه هیچ ارتباطی به تمکین زن از مرد نداشته و این نفقه است که قانون‌گذار شرط دریافت آن را تمکین از شوهر قرار داده است. دراین‌رابطه، مطالعه مقاله صفر تا صد تمکین زوجه را به شما توصیه می‌کنیم.

حال که میزان اهمیت مهریه را دانستید، سراغ انواع مهریه می‌رویم. شناخت اقسام مهریه برای رسیدن به جواب این سوال که «برای اجرای مهریه از کجا شروع کنیم؟» بسیار ضروری است.

انواع مختلف مهر زوجه که در قانون مدنی از آن‌ها یاد شده است، عبارت‌اند از:

مهریه عندالمطالبه

اگر در سند ازدواج قید شود که مهر خانم عندالمطالبه است، او می‌تواند هر زمان که بخواهد مهریه خود را از شوهرش مطالبه کند. در واقع مهریه عندالمطالبه، در اصطلاح حقوقی «حال» است و خانم برای مطالبه آن از شوهر، نیازی به اثبات توان مالی او ندارد. چنانچه مرد از پرداخت مهریه امتناع کند، خانم با استفاده از روش‌های مختلف مربوط به نحوه اجرای مهریه، می‌تواند شوهر را ملزم به پرداخت کند.

نکته مهم در اینجا این است که اگر مرد در دادگاه، تنگدستی و عدم تمکن مالی‌اش را ثابت کند، مهریه به‌صورت اقساط به زن پرداخته خواهد شد. برای اثبات ناتوانی مالی، زوج بایستی دادخواست اعسار از پرداخت مهریه و تقسیط آن را به دادگاه ارائه کند. برای آشنایی با نحوه تنظیم این دادخواست به مقاله شرایط و نحوه اثبات اعسار مراجعه کنید.

مهریه عندالاستطاعه

گاهی در زمان جاری‌شدن صیغه عقد نکاح، زن و مرد توافق کنند که مهریه عندالاستطاعه باشد. در این صورت، زن فقط زمانی می‌تواند مهر خود را از همسرش بگیرد که او توان مالی کافی (استطاعت مالی) داشته باشد. در این نوع از مهریه، برخلاف مهریه عندالمطالبه، اثبات تمکن مالی شوهر برای دریافت مهر الزامی است. توجه کنید که مهریه عندالاستطاعه و حق حبس خانم، قابل‌جمع شدن با همدیگر نیستند. به‌عبارت‌دیگر، اگر مهریه خانم عندالاستطاعه باشد او نمی‌تواند از حق حبس خود استفاده کند.

در مقاله حق حبس چیست، توضیح دادیم که برحسب تصریحات قانون‌گذار در ماده 1085 قانون مدنی، حق حبس زن، حقی قانونی و شرعی است که طی آن، بانوان می‌توانند مادامی که مهریه خود را اخذ نکرده‌اند تکالیف زناشویی خویش را انجام ندهند. اعمال چنین حقی منوط به رعایت این شروط خواهد بود:

1) زوجه از همسرش تمکین خاص و همین‌طور تمکین عام نکرده باشد.

2) مهریه باید حال باشد و نه مؤجل. بر این مبنا، مهریه عندالمطالبه، حال بوده و مهریه عندالاستطاعه، مؤجل تلقی می‌شود.

برای مطالعه یک نمونه رأی در این مورد، فایل زیر را دانلود کنید:

نمونه رأی اعمال حق حبس با وجود عندالاستطاعه بودن مهریه

مهریه به نرخ روز چیست؟

اگر خانمی که در سال 1340 ازدواج کرده و مهریه او 300 هزارتومان تعیین شده است، بخواهد در سال 1402 مهر خود را از شوهرش بگیرد، به نظر شما شوهر موظف است همان مبلغ را به زن بپردازد؟ اگر اینطور باشد، آن مقدار پول، الان ارزشی دارد؟

بدیهی است که 300 هزارتومان 60 سال قبل به‌مراتب ارزش مادی بیشتری نسبت به الان داشته؛ به طوری که آن زمان خانم با همان مبلغ می‌توانسته به‌راحتی یک خانه بخرد و در سال 1402 حتی یک جفت کفش هم با آن پول نمی‌تواند تهیه کند! تورم بالا و بی‌ارزش شدن پول در طول زمان باعث شد که در سال 1376، تبصره‌ای به ماده 1082 قانون مدنی اضافه شود که به موجب آن مفهوم مهریه به نرخ روز ایجاد شد. بر اساس این تبصره «چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تادیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می‌گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر این که زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند.»

به‌عنوان‌مثال، اگر مهریه خانم در سال 1355، 5 هزارتومان باشد، نرخ روز آن در سال 1402، چیزی حدود 3 میلیون و 200 هزارتومان است. برای محاسبه مهریه به نرخ روز، به سایت moshaver129.eadl.ir مراجعه کنید و مطابق تصور زیر، روی گزینه محاسبه مهریه کلیک کنید.

شرایط گرفتن مهریه بدون طلاق

بسیاری از زوجین تصور می‌کنند که خانم فقط زمانی می‌تواند مهریه‌اش را به اجرا بگذارد که زن و شوهر دچار اختلاف شده‌اند و قصد جدایی دارند. این در حالی است که چنین تفکری اشتباه بوده و بر اساس ماده 1082 قانون مدنی، پس از عقد نکاح زن می‌تواند هر زمان که اراده کند مهریه‌اش را از همسرش بگیرد.

البته، قبل‌تر توضیح دادیم که چه موقع و چگونه مهریه عندالاستطاعه را بگیریم؟ در واقع، تفاوت نحوه اجرا گذاشتن مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه، در داشتن تمکن مالی مرد است. به بیان بهتر، اگر مهر زن عندالمطالبه باشد، او بدون درخواست طلاق هم می‌تواند مهر خود را به اجرا بگذارد. این در حالی است که اگر مهر خانم عندالاستطاعه باشد، او باید ابتدا بتواند اموال و دارایی‌های مرد را معرفی کند تا از محل آن‌ها مهریه‌اش را بگیرد. در غیر این صورت، چیزی به زن تعلق نمی‌گیرد.

درمورد، خانمی که در دوران عقد می‌خواهد مهریه‌اش را به اجرا بگذارد، شرایط کمی متفاوت است. اگر خانم باکره باشد، صرفاً نیمی از مهریه به او تعلق می‌گیرد و اگر در دوران عقد زن و شوهر با یکدیگر نزدیکی کنند، باید مهریه به طور کامل به او پرداخته شود. این حکم در ماده 1092 قانون مدنی تصریح شده است. برای آشنایی بیشتر با جزئیات حقوقی مهریه، حتماً ویدئوی آموزش تصویری دعوای مهریه را مشاهده کنید.

مراحل مطالبه مهریه توسط زن

در مطلب مهریه در عقد موقت، گفتیم که عدم تعیین مهریه در صیغه (ازدواج موقت) باعث بطلان این نوع ازدواج می‌شود؛ درحالی‌که اگر در نکاح دائم مهریه تعیین نشود، عقد صحیح است. پس حتی اگر برای خانمی در زمان عقد، مهریه‌ای مشخص نشود، او باز هم حق مطالبه مهریه را دارد. (در اینجا، باید مفاهیمی مثل مهرالمثل، مهرالمسمی و مهرالمتعه توجه کرد)

"در حالت کلی اگر زوجه بخواهد مهریه‌اش را به اجرا بگذارد، 2 روش پیش روی او قرار دارد. در مرحله اول باید از طریق اجرای ثبت اقدام کند و پس از آن نوبت به مراجعه به دادگاه خانواده می‌رسد. از سوی دیگر، با بخشنامه جدیدی که قوه قضاییه ابلاغ کرده است، مطالبه مهریه ابتدا باید با مراجعه به اداره ثبت پیگیری شود و در صورتی که شرایط خاصی اتفاق افتد، مثلاً مرد اموالی نداشته باشد، نوبت به اقدام از سوی دادگاه خانواده می‌رسد."

در ادامه هر یک از این دو مرحله را به‌تفصیل شرح می‌دهیم.

مراحل مطالبه مهریه از طریق ثبت

اجرای مهریه از طریق اجرای ثبت، اولین مرحله از مراحل به‌اجراگذاشتن مهریه توسط زن است. در این روش، خانم بایستی ابتدا از طریق سایت عدل ایران، در سامانه ثنا ثبت‌نام کند. سپس با دردست‌داشتن مدارک شناسایی و سند ازدواج (قباله) به دفتر رسمی ازدواج و طلاقی که در آنجا عقدکرده است، مراجعه نماید.

سردفتر آن دفتر، موظف است پرونده‌ای را در این جهت آماده کرده و پس از صدور برگه اجرائیه، آن را به اداره ثبت ارسال کند. پرونده در اداره ثبت، بررسی شده و درصورتی‌که اموالی از مرد شناسایی شود، توقیف می‌شوند. پیش از توقیف اموال، حساب‌های بانکی مرد مسدود شده و او 10 روز فرصت دارد که نسبت به تأدیه مهریه خانم اقدام کند. در غیر این صورت، اموال مرد، توقیف شده و برای قیمت‌گذاری به کارشناس ارجاع خواهند شد.

در اینجا مواردی مثل خانه در شأن و مطابق با نیاز مرد که جزء مستثنیات دین به شمار می‌آیند از لیست دارایی‌های مرد حذف شده و بقیه اموال به مزایده گذاشته می‌شوند. در نهایت از محل فروش اموال زوج، مهریه خانم تأمین خواهد شد. تمام این مراحل، در صورتی اجرا می‌شوند که مرد دارایی کافی داشته باشد. چنانچه زوج مالی نداشته باشد، نوبت به مطالبه مهریه از طریق دادگاه می‌رسد. در نهایت باید بدانید که یکی از معایب مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، فرایند پیچیده و زمان‌بر آن است که گاه تا 6 ماه طول می‌کشد.

مراحل مطالبه مهریه از طریق دادگاه

دومین روش اجرا گذاشتن مهریه، پیگیری از طریق دادگاه خانواده است. به این منظور، خانم باید پرونده موجود در اداره ثبت را مختومه کند تا بتواند مراحل مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده را پیگیری کند.

اگر خانمی هستید که قصد دارید مهریه خود را به اجرا بگذارید، ابتدا بایستی به دفتر خدمات قضایی مراجعه کرده و یک دادخواست مطالبه مهریه تنظیم کنید. ازآنجایی‌که دعوای مطالبه مهریه یک دعوای مالی است، باید هزینه دادرسی (هزینه اجرا گذاشتن مهریه) را هم خودتان بدهید. هزینه دادرسی این دعوا، 3 و نیم درصد از مبلغ مهریه است. بر این اساس، هرچقدر تعداد سکه‌ها بیشتر باشد هزینه دارسی که خانم باید بپردازد نیز افزایش می‌یابد. در همین راستا، می‌توانید با تنظیم دادخواست اعسار از هزینه دادرسی مبلغ مزبور را به صورت اقساط به دادگاه بپردازید.

پس از اینکه دادخواست شما در دفتر خدمات قضایی ثبت شد، به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع داده می‌شود. در مرحله بعد، پیامک اعلام جلسه دادرسی به طرفین (زن و شوهر) ارسال می‌شود و مراحل دادرسی آغاز خواهد شد. یادتان باشد که هیچ‌گاه نمی‌توان با قاطعیت ادعا کرد که سریع‌ترین راه گرفتن مهریه یا بهترین روش به‌اجراگذاشتن مهریه، اقدام از طریق دادگاه یا اجرای ثبت است؛ بلکه هر یک از این دو شیوه، ویژگی‌های خاص خود را دارند.  

مدارک لازم برای اجرا گذاشتن مهریه

برای اجرا گذاشتن مهریه چه از طریق دادگاه و چه از طریق اجرای ثبت، خانم باید شناسنامه، کارت ملی و عقدنامه را همراه خود داشته باشد. اگر به هر دلیلی سند ازدواج (عقدنامه) در دسترس زن قرار نداشته باشد، او می‌تواند به همان دفترخانه‌ای که در آنجا عقد کرده است مراجعه نموده و یک رونوشت از سند ازدواجشان بگیرد.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته از مجموعه مقالات مرتبط با مهریه در مجله وکیل‌باشی به موضوع نحوه اجرا گذاشتن مهریه پرداختیم. در این میان گفتیم که به‌اجراگذاشتن مهریه چقدر طول می‌کشد و اصولاً این فرایند، طولانی و کمی پیچیده است. ازاین‌رو، برای درامان‌ماندن از عواقب اجرا گذاشتن مهریه، ضروری است که با یک وکیل متبحر در امور خانواده گفتگو کرده و از او راهنمایی بگیرید.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل باشی