نحوه نوشتن قرارداد مساقات

برای یک باغدار، هیچ چیزی شیرین‌تر از یک برداشت پربار نیست. به همین خاطر یکی از دغدغه‌های مشترک میان باغداران یا مزرعه‌داران، رسیدگی مناسب به درختان و بوته‌های باغ است به طوری که منجر به برداشت محصولات با کیفیت و سالم شود. حتی بسیاری از آن‌ها برای نگهداری از درختان و بوته‌ها تلاش‌های زیادی کرده‌اند اما موفق به یک برداشت پرثمر نشده‌اند. یا گاهاً هزینه‌های زیادی را برای کاشت درخت و بوته انجام داده‌اند اما بخاطر اینکه وقت کافی برای رسیدگی و مراقبت از آن نداشته‌اند، نه تنها محصول چندانی عاید آن‌ها نشده بلکه متحمل ضررهای زیادی هم شده‌اند.

در این شرایط، قرارداد مساقات، مناسب‌ترین راه‌حل قانونی برای شما است. در واقع چه صاحب یک باغ یا مزرعه باشید، چه فردی آشنا با اصول باغداری و نگهداری از گیاهان، قرارداد مساقات می‌تواند برای شما یک قرارداد کاربردی باشد. شاید با نام این قرارداد آشنایی نداشته باشید اما در عمل از این قرارداد استفاده زیادی می‌شود. البته مطابق با قانون مدنی، انعقاد این قرارداد شرایط خاصی دارد ولی معمولاً افراد از آن‌ اطلاعی ندارند. در همین راستا در این مطلب از وکیل‌باشی قصد داریم به مهم‌ترین سوالات شما در رابطه با قرارداد مساقات و طریقۀ نگارش آن بپردازیم. 

قرارداد مساقات چیست؟

مساقات در لغت‌نامه دهخدا « آبیاری کردن و سیراب کردن» معنا شده است. این معنا ارتباط نزدیکی با معنای قرارداد مساقات دارد.

از نظر حقوقی، "قرارداد مساقات، توافق‌نامه‌ای است که بین صاحب یک باغ یا مزرعه (مالک)  و شخصی که قصد رسیدگی، آبیاری و مراقبت از درختان، گیاهان یا بوته‌های آن را دارد (عامل) منعقد می‌شود و بر اساس آن با هم توافق می‌کنند منافع و ماحصل باغ میان هردوی آن‌ها تقسیم شود."

گاهی صاحب یک باغ یا مزرعه، زمان کافی یا توان آبیاری و رسیدگی به گیاهان آن را ندارد اما دوست دارد از آن محصول داشته باشد؛ بنابراین تمایل پیدا می‌کند که مسئولیت آبیاری، نگهداری و مراقبت از آن را به شخص دیگری بسپارد. از سوی دیگر افرادی هستند که خودشان هیچ باغ یا زمینی ندارند اما عاشق دنیای مراقبت از گیاهان و درختان هستند و برای نگهداری و مراقبت از آن‌ها مهارت زیادی دارند. در این شرایط می‌توانند با یکدیگر قرارداد مساقات که ممکن است نزد عرف به قرارداد باغبانی هم نامیده شود، منعقد نمایند.

با انعقاد این قرارداد، یکی از طرفین، باغ یا مزرعه را در اختیار طرف مقابل گذاشته و دیگری به آن رسیدگی می‌کند و در نهایت هر دوی آن‌ها در محصولات به دست‌آمده شریک هستند. در این رابطه به صاحب باغ یا مزرعه «مالک» و به کسی که مسئولیت مراقبت از باغ را می‌پذیرد، «عامل» می‌گویند.

در نهایت باید گفت نوشتن قرارداد مساقات نکات ریز و فنی بسیار زیادی دارد به همین دلیل به شما توصیه می‌کنیم از فرم قرارداد مساقات وکیل باشی که توسط وکلای متخصص تنظیم شده است، استفاده کنید تا با آرامش خاطر بیشتری قرارداد خودتان را منعقد کنید.

قرارداد مساقات در چه مواردی منعقد می‌شود؟

قبل از انعقاد قرارداد مساقات، این مسئله را در نظر داشته باشید که در این قرارداد عامل (شخصی که مسئولیت نگهداری از باغ یا مزرعه را پذیرفته است)، در زمین چیزی را نمی‌کارد. به بیان دیگر عامل، عمل زراعت را انجام نمی‌دهد بلکه همانطور که پیش‌تر گفته شد، فقط آبیاری و مراقبت و رسیدگی به باغ یا مزرعه را انجام می‌دهد. در واقع عامل در زمین فعالیت‌هایی مثل آبیاری، سم‌پاشی، هرس، پیوند زنی و کارهایی از این دست را برعهده دارد؛ بنابراین به لحاظ حقوقی، در قرارداد مساقات زراعتی در زمین انجام نمی‌شود.

زمانی که شخص در زمین زراعت کند، عنوان آن قرارداد دیگر مساقات نیست و به آن قرارداد، «مزارعه» گفته می‌شود.  اگر به دنبال دانستن تفاوت قرارداد مساقات و مزارعه هستید، باید بگوییم که قرارداد مساقات و مزارعه از نظر حقوقی شرایط و احکام متفاوتی دارند؛ بنابراین اگر در نظر دارید که عامل بر روی زمین شما زراعت کند، مقاله قرارداد مزارعه دقیقاً برای شما نوشته شده است تا با جزئیات این قرارداد آشنا شوید.

شرایط صحت قرارداد مساقات چیست؟

برای اینکه یک قرارداد صحیح باشد، باید شرایط قانونی خاصی را داشته باشد. به لحاظ قانونی قرارداد مساقات نیز شرایط مخصوصی دارد که قبل از انعقاد آن لازم است با آن‌ها آشنایی داشته باشید. بنابراین در ادامه به شرایط صحت قرارداد مساقات اشاره می‌کنیم.

• موضوع این قرارداد نگهداری از درخت، بوته و مواردی است که میوه، گل یا برگ آنها برداشت می‌شود و ریشه ثابت دارند. مثل درختانی که میوه می‌دهند یا بوته‌های گل سرخ یا گیاهی مثل حنا؛ بنابراین عمل زراعت و کشت محصولاتی مثل گندم و برنج موضوع قرارداد مساقات نیستند. 

• مسئله دیگر این است که حق‌الزحمه حتماً باید سهم مشاع و مشترکی از ثمره و محصولات باشد؛ در این قرارداد نمی‌توانیم مبلغی را به عنوان حق‌الزحمه به عامل پرداخت کنیم. هم‌چنین نمی‌توانیم این شرط را بگذاریم که تمام محصول، متعلق به عامل یا مالک باشد؛ بلکه فقط می‌توانیم در متن قرارداد باغبانی، بنویسیم که به یکی از طرفین علاوه بر سهمی از محصول، مال دیگری هم تعلق بگیرد. مثلاً می‌توانیم این شرط را بنویسیم که عامل یک پنجم از محصولات و دو میلیون تومان پول دریافت می‌کند. 

• مدت قرارداد مساقات باید مشخص باشد. مدت قرارداد باید به نحوی تعیین شود که در آن مدت میوه و محصول به دست بیاید. 

• از نظر حقوقی عامل وظیفه دارد در حد متعارف از درختان و باغ مراقبت کند. در این شرایط اگر محصولی هم از باغ کم شود، عامل مسئول آن نخواهد بود. اما اگر عامل وظیفه خود را به درستی انجام ندهد، مثلاً در زمان کود دهی، این‌کار را انجام ندهد، عامل مسئول خسارت‌های وارد شده به باغ خواهد بود و باید خسارتی که وارد شده را به مالک پرداخت کند.

این توافق علی رغم تصور جامعه، نکات حقوقی بسیار زیادی دارد که در زمان نوشتن قرارداد مساقات باید مورد توجه قرار گیرد تا خسارت و ضرری را متوجه طرفین نکند، حقیقت این است که یک اشتباه در قرارداد می‌تواند صحت کل قرارداد را مخدوش کند. از این رو به شما پیشنهاد می‌کنیم قبل از تنظیم قرارداد مساقات، از مشاوره حقوقی وکلای متخصص تیم وکیل‌باشی بهره منده شوید تا به بهترین شکل بتوانید همکاری خود را آغاز کرده و ادامه دهید.

عامل و مالک در قرارداد مساقات چه تعهداتی دارند؟

با امضاء یک قرارداد، هر یک از طرفین معامله متعهد می‌شوند به مواردی که در قرارداد ذکر شده عمل کنند و اگر از انجام آن‌ها خودداری کنند، برای آن‌ها پیامدهای قانونی به همراه دارد. در متن قرارداد برای مساقات لازم است نوشته شود که مالک می‌بایست سهم عامل را به او بپردازد. البته برای این منظور می‌بایست سهم عامل از محصولات، به طور دقیق در قرارداد مشخص شود.

در مقابل عامل نیز باید تمام کارهایی را که برای مراقبت و رسیدگی به درختان و باغ لازم است، انجام دهد. مثلاً در زمان مناسب به درختان و بوته‌ها کود بدهد، مرتب آن‌ها را آبیاری کند و حداقل کارهایی را که برای مراقبت و نگهداری از آن‌ها مرسوم است، انجام دهد.هم‌چنین عامل وظیفه دارد که در زمان پایان قرارداد، باغ را به مالک تحویل دهد. این موارد از جمله مهم‌ترین تعهدات مالک و عامل است که جنبه عمومی دارد و لازم است در مفاد همۀ قراردادهای مساقات نوشته شود.

نمونه قرارداد مساقات از چه بندهایی تشکیل می‌شود؟

هر قرارداد از مواد یا بندهای مختلفی تشکیل می‌شود که در حکم ستون و بدنه آن قرارداد است. یک قرارداد مساقات استاندارد از بندهای زیر تشکیل شده است:

ماده اول: مشخصات طرفین قرارداد

ماده دوم: موضوع قرارداد

ماده سوم: مدت قرارداد

ماده چهارم: قدر السهم از مساقات

ماده پنجم: تضمین انجام تعهدات

ماده ششم: شروط قرارداد

ماده هفتم: جریمه تأخیر

ماده هشتم: فسخ قرارداد

ماده نهم: فورس ماژور در قرارداد مساقات

ماده دهم: حل و فصل اختلافات

ماده یازدهم: نسخ قرارداد

ننوشتن مفاد اصلی قرارداد مانند مشخصات طرفین، مدت قرارداد و قدر السهم از مساقات به اصل قرارداد آسیب می‌رساند. بااین‌حال، ممکن است به مفادی مثل فورس ماژور یا حل اختلاف هیچ اشاره‌ای نشود، درحالیکه این موضوع خللی در صحت قرارداد ایجاد نخواهد کرد؛ بنابراین درج برخی از مفاد مانند موارد انحلال قرارداد مساقات می‌تواند منجر به تضمین حقوق طرفین معامله شود. 

قرارداد مساقات چه زمانی به اتمام می‌رسد؟

مساقات هم مانند اغلب قراردادها باید دارای مدت مشخصی باشد. این قرارداد در تاریخ مورد توافق طرفین برای پایان معامله، خاتمه می‌یابد. از آنجا که مساقات از جمله عقود لازم است، پس از انعقاد این قرارداد، هیچ یک از طرفین نمی‌توانند قرارداد را برهم بزنند، مگر در موارد محدود قانونی. حتی اگر در طول قرارداد یکی از طرفین فوت کند، باز هم قرارداد به قوت خود باقی است. بنابراین اصولاً قرارداد مساقات، در تاریخی که به عنوان زمان پایان قرارداد ذکر شده است، به پایان می‌رسد.

نکات مهم در زمان تنظیم قرارداد مساقات:

اگر به دنبال انعقاد قرارداد مساقات هستید، چه به عنوان مالک و چه به عنوان عامل، نکات زیر را در نظر داشته باشید:

• قبل از بستن عقد مساقات، درباره‌ی میزان سهم و نحوه تقسیم آن شفاف سازی کنید
• حیطه وظایف عامل می‌بایست در متن قرارداد معلوم و مشخص باشد {مثلاً تعداد دفعات آبیاری باغ توسط عامل و برعهده داشتن یا نداشتن وظیفه نگهبانی باغ}.
• اگر به دنبالی راه حلی سریع برای رفع اختلافات خود در این قرارداد هستید، انتخاب داوری در قرارداد بهترین گزینه برای شما است.
• قرارداد مساقات، عقدی لازم است. به این معنا که جزء در موارد مصرح {انواع خیارات قانونی} قابل فسخ یکطرفه نخواهد بود؛ بنابراین برای جلوگیری از ورود خسارت و زیان، مواردی را برای داشتن حق فسخ در نظر بگیرید.
• تکلیف ثمره و سهم را در صورت انحلال قرارداد پیش از موعد را نیز فراموش نکنید.

همانطور که پیشتر بیان کردیم، قرارداد مساقات شرایط و نکات بسیار زیادی دارد که باید مورد توجه باشد. برای اطلاعات بیشتر از این موارد، می‌توانید به مقاله نکاتی که درباره عقد مساقات باید بدانید مراجعه کنید.

و اما سخن پایانی:

بدون شک تنظیم قرارداد مساقات برای باغداران بسیار سودمند است. چرا که می‌تواند راهی برای دستیابی به ثمره‌ی بیشتر و پربارتر باشد. اما از آنجایی که مساقات از جمله قراردادهای حساس و پر از جزئیات است، توصیه می‌شود این قرارداد توسط افراد متخصص تنظیم شود تا احتمال وقوع اختلاف و مسئله بین مالک و عامل را به حداقل خود برساند.

منا خسروجردی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی