نحوه نوشتن قرارداد مزارعه و نکات مهم آن

کشاورزان ضمن فعالیت در زمین‌ها و باغات، باید با اصول اولیه قراردادهای مرتبط با زراعت به‌ویژه نوشتن قرارداد مزارعه آشنا باشند. چرا که ممکن است بنا به شرایطی، شخصاً قادر به ادامه زراعت در زمین نباشند و تصمیم بگیرند که کشت محصول را به فردی دیگر واگذار کنند. با این حال، تعداد انگشت شماری از مزرعه‌داران، قواعد و آثار حقوقی عقد مزارعه را می‌شناسند. از سوی دیگر، ضرورت کسب شناخت بیشتر نسبت به اصول کلی تنظیم این توافق، بر کسی پوشیده نیست. 

در همین راستا، این مطلب از وکیل باشی را به موضوع نوشتن قرارداد مزارعه اختصاص داده ایم. چنانچه قصد انعقاد این قرارداد را دارید و بابت نگارش آن نگران هستید، تا انتها همراه ما باشید.

نحوه تنظیم قرارداد مزارعه و تفاوت آن با مساقات

مزارعه و مساقات از آن دسته قراردادهای پیچیده اما پرکاربرد هستند که به دلیل شباهت به یکدیگر، اغلب افراد آن‎ها را یک قرارداد می‌دانند. این در حالی است که ارکان، آثار و شرایط هر یک از این عقود، متفاوت از دیگری است. برای اینکه بهتر بتوانید میان مزارعه و مساقات تمایز قائل شوید، ما در مقاله نحوه نوشتن قرارداد مساقات، به صورت کاملاً شفاف، این عقد را توضیح داده‌ایم. در ادامه، بر اساس مواد 518 تا 542 قانون مدنی به معرفی ارکان، آثار حقوقی و شرایط قرارداد مزارعه خواهیم پرداخت.

"نحوه نوشتن قرارداد مزارعه به این صورت است که مزارع (صاحب زمین کشاورزی) متعهد می‌شود زمین کشاورزی‌اش را به منظور زراعت، در اختیار عامل یا زارع قرار دهد. در نهایت، سود به دست آمده از کشت محصول، بین مزارع و عامل به نسبت مقرر در توافق، تقسیم می‌شود."

پیشنهاد می‌کنیم جهت جلوگیری از هرگونه اشتباه در زمان تنظیم قرارداد مزارعه، از خدمات مشاوره حقوقی وکیل‌باشی بهره ببرید تا با استفاده از راهنمایی‌ها و مشورت وکلای متخصص، توافقی استاندارد و بدون اشکال بنگارید.

تفاوت قرارداد مزارعه با قرارداد اجاره زمین کشاورزی چیست؟

همانگونه که گفته شد، بر طبق ماده 518 قانون مدنی مزارعه، عقدی است که بین مالک زمین (مزارع) و کشاورز (عامل) برای مدت معین، منعقد می‌شود تا عامل در زمین، اقدام به زراعت کند و محصول زمین به نسبت معینی، بین مزارع و عامل تقسیم شود. از طرفی دیگر "قرارداد اجاره نامه زمین کشاورزی، توافق‌نامه‌ای کتبی است که بر اساس آن، مالک (موجر) منافع قطعه مشخصی از زمین زراعی یا باغ خویش را به مدت معلوم به شخصی معین (مستأجر) واگذار می‌کند. در اینجا، اجاره بها یا مبلغ مشخصی پول است یا قسمتی از محصولات کشاورزی همان زمین." همانگونه که ملاحظه می‌کنید، در قرارداد اجاره زمین کشاورزی، مستأجر مالک منافع زمین است اما در مزارعه، عامل و مالک با یکدیگر شریک خواهند بود.

مهم‌ترین مواد و ارکان قرارداد مزارعه

همانطور که می‌دانید قرارداد زراعت، مانند سایر تعهدات، چهارچوبی کاملاً مشخص دارد. به‌عبارت‌دیگر، ابتدای متن با عنوان قرارداد مزارعه شروع شده، سپس مشخصات طرفین توافق نوشته می‌شود و در نهایت، قرارداد با امضاء طرفین و شاهدان معامله به اتمام می‌رسد.

باتوجه‌به کلیات این قرارداد، در ادامه به معرفی مهم‌ترین مواد آن می‌پردازیم. سپس در پاراگراف‌های بعدی، برخی از بندها و مفاد را به طور کامل توضیح می‌دهیم تا ابهامی در این زمینه باقی نماند. متن یک عقد مزارعه از مواد زیر تشکیل می‌شود:

ماده 1: مشخصات طرفین توافق

ماده 2: موضوع قرارداد مزارعه

ماده 3: مدت قرارداد

ماده 4: قدر السهم از زراعت

ماده 5: تضمین عمل به تعهدات

ماده 6: شروط ضمن عقد

ماده 7: جریمه تأخیر

ماده 8: فسخ قرارداد مزارعه

ماده 9: فورس ماژور

ماده 10: حل و فصل اختلافات طرفین

ماده 11: نسخه های قرارداد

از آنجایی که تفسیر بعضی از مفاد بالا چندان آسان نیست، تصمیم گرفتیم توضیح بیشتری برای هر یک از آن‌ها ارائه دهیم. پیش از آن باید اشاره کنیم که قرارداد مزارعه از جمله توافقاتی است که فرم آن در سایت وکیل‌باشی قرار دارد. برای دسترسی راحت به این توافق‌نامه کتبی، کافی است روی نام آن کلیک کنید تا با دانلود WORD ویا PDF این قرارداد، با طرف مقابل خود توافقی امن و مطمئن منعقد کنید.

طرفین قرارداد مزارعه

در اینجا، عقد میان مزارع و عامل منعقد می‌شود؛ بنابراین طرف اول مزارع یا همان مالک زمین کشاورزی است. طرف دوم نیز، شخصی است که نسبت به زراعت در زمین کشاورزی متعهد شده که به او عامل یا زارع می‌گویند.

ماده ۵۲۲ ق. م در رابطه با مالکیت زمین کشاورزی و نوع تصرف مزارع بیان می‌کند که: "در عقد مزارعه لازم نیست متصرف زمین، مالک آن هم باشد ولی لازم است که مالک منافع بوده باشد یا به عنوانی از عناوین از قبیل ‌ولایت و غیره حق تصرف در آن را داشته باشد."

موضوع قرارداد

موضوع عقد زراعت چیزی است که در مقاله "صفر تا صد قرارداد مزارعه" به آن پرداخته شده است. در واقع، تمامیت 6 دانگ یک قطعه زمین کشاورزی است که کلیه مختصات و جزئیات جغرافیایی آن را باید در متن باید بنویسید. علاوه بر آن، به نوع محصول قابل کشت و همینطور جهت معامله نیز به صورت زیر اشاره کنید:

"زمین زراعی فوق، جهت کاشت گندم، در اختیار عامل قرار می گیرد." البته قانونگذار در ماده ۵۲۴ ق.م در مورد اشاره به نوع محصول در متن قرارداد تعیین تکلیف کرده و بیان می‌کند که: "نوع زرع باید در عقد مزارعه معین باشد مگر اینکه بر حسب عرف بلد معلوم و یا عقد برای مطلق زراعت بوده باشد در صورت اخیر‌ عامل در اختیار نوع زراعت مختار خواهد بود." بر مبنای ماده ۵۳۷ ق.م چنانچه نوع محصول قابل زرع ذکر شود اما عامل خلاف آن عمل کند، مزارعه باطل می شود.

مدت عقد مزارعه

مدت زمان عقد باید در متن قرارداد نصفه‌کاری زمین، ذکر شود؛ بنابراین مدتی که زمین زراعی برای زراعت در اختیار عامل قرار می‌گیرد به سال و ماه نوشته می‌شود.

قدرالسهم از زراعت

حصه یا همان سهم طرفین از حاصل کشت، به موجب  ماده ۵۱۹ ق.م باید به صورت اشاعه یعنی یک دوم، یک سوم، یک چهارم و امثال آن مشخص شود؛ در غیر این صورت، نام این قرارداد، مزارعه نخواهد بود.

تعهدات مالک و عامل

هر توافقی که منعقد می‌شود، طرفین را به انجام تعهدات و وظایفی ملزم می‌کند. قرارداد مزارعه نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود. از تعهداتی که مزارع و عامل در این قرارداد بر عهده دارند، می‌توان موارد زیر را نام برد:

• تأمین هزینه‌های مربوط به استخدام کارگران مورد نیاز برای شخم‌زنی، جمع‌آوری محصول و ... بر عهده عامل خواهد بود؛
• رفع عیب و ایرادی که زمین زراعی را از قابلیت انتفاع خارج کند، با مالک یا مزارع است؛
• عامل نمی‌تواند قرارداد مزارعه را به دیگری انتقال دهد؛ مگر اینکه اجازه مزارع را اخذ کرده باشد؛
• در پایان قرارداد زراعت، عامل می‌بایست زمین را به مزارعه تحویل دهد.

البته لازم به ذکر است که بر مبنای اصل حاکمیت اراده‌ها، طرفین عقد می‌توانند هر شرط و توافقی که خلاف قانون نباشد را در متن قرارداد خود درج کرده و به آن ملزم گردند.

نکات مهم قرارداد زراعت:

بدون تردید دشوارترین و البته مهم‌ترین قسمت تمامی قراردادها، همین شروط ضمن عقد هستند که علاوه بر حفظ منافع طرفین، ریسک بروز اختلافات و عدم پایبندی به تعهدات را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.

قانونگذار در قانون مدنی اعلام کرده است که عدم انجام تعهدات از سوی عامل و مزارع در بعضی از موارد منجر به فسخ عقد یا حتی انفساخ آن خواهد شد. با این حال، طرفین نیز در بند مربوط به شروط ضمن عقد می‌توانند پس از تراضی و توافق دوجانبه، برای خود حق فسخ،  قائل شوند.

بهتر است بدانید که فسخ، انفساخ و اقاله موجب انحلال قراردادها می‌شوند. از جمله مواردی که منجر به انحلال قرارداد مزارعه می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

· چنانچه زمین کشاورزی موردنظر به عملیات اصلاحی مثل حفر چاه نیاز داشته باشد و مزارع این موضوع را به عامل اطلاع ندهد؛ عامل حق فسخ خواهد داشت.

·   اگر مباشرت عامل در متن قرارداد شرط شده باشد، فوت او باعث منفسخ شدن مزارعه خواهد شد {شرط مباشرت یعنی هیچ‌کس جز شخص عامل نتواند در زمین، کشاورزی کند}.

·   اگر عامل، محصولی غیر از محصول ذکر شده در قرارداد را در زمین کشت کند، عقد مزارعه باطل است.

از آنجایی که توضیح کلیه موارد انحلال قرارداد مزارعه بسیار طولانی است، تمام آنچه در قانون مدنی راجع به این موضوع وجود دارد را در یکی از مقالات مجله حقوقی وکیل باشی به صورت مفصل بیان کرده‌ایم.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته توضیح دادیم؛ اینکه یک کشاورز نخواهد یا نتواند در زمین زراعی‌اش به کشت محصول بپردازد، امری شایع است. به این ترتیب، او می‌تواند ضمن انعقاد عقد نصف کاری زمین، همچنان مالک زمینش باشد اما برای زراعت متحمل سختی نشود.

از سوی دیگر، با نوشتن متن قرارداد مزارعه، مالک زمین کشاورزی می‌تواند سهم مشخصی از ماحصل زراعت داشته باشد و چه چیزی بهتر از این! با این حال اگر طرفین مزارعه از دانش حقوقی کافی برخوردار نباشند، قراردادی مملو از ضرر و زیان تنظیم می‌کنند.

با این اوصاف، وکلای مجرب در امور قراردادها، بهترین افرادی هستند که می‌توانند با استفاده از تخصص خود یک قرارداد جامع و کامل را تنظیم کنند. ازاین‌رو، وکلای تیم وکیل باشی ضمن ارائه خدمات مشاوره حقوقی و با بهره‌گیری از تخصص حاصل از سال‌ها تجربه، به خوبی می‌توانند قرارداد سفارشی موردنظرتان را تنظیم کنند.

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی