خیار عیب و تمام نکات مهم آن

یکی از موضوعاتی که متأسفانه برخی از طرفین معاملات با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، وجود عیب در مورد معامله است که باعث ایجاد خیار عیب می‌شود. به‌عنوان‌مثال اتومبیلی را خریده‌اید و بعد از تحویل گرفتن آن از فروشنده، متوجه می‌شوید که ماشین، مشکل فنی دارد. این مشکل به حدی است که ارزش ماشین را پایین می‌آورد؛ شما 100 میلیون تومان پرداخته‌اید؛ اما به دلیل وجود آن عیب، ارزش آن در نهایت 70 میلیون تومان خواهد بود.

در اینجا، خریدار می‌تواند با استناد به خیار عیب معامله را فسخ کند. منظور از فسخ، برهم‌زدن یا پایان دادن به قرارداد است که موارد آن یا از طرف قانون‌گذار تعیین می‌شود یا توسط طرفین معامله در زمان تنظیم قرارداد. حق فسخ ناشی از خیار عیب، یکی از آن مواردی است که به‌وسیله قانون برای متعاملین ایجاد می‌شود و ما در این مطلب از وکیل‌باشی به آن می‌پردازیم.

در ادامه خواهیم گفت که منظور قانون‌گذار از عیب چیست؟ خیار عیب چه کاربردی دارد؟ این نوع اختیار فسخ معامله در چه مواردی محقق می‌شود و چگونه می‌توان آن را اسقاط کرد؟

خیار عیب چیست؟ چه کاربردی دارد؟

خیار عیب یکی از دوازده خیاری است که نام و آثار حقوقی آن در قانون مدنی ذکر شده است. برای آشنایی بیشتر بامعنی خیار و کلیات این موضوع، بهتر است به مقاله انواع خیارات مراجعه کنید و سپس، به همین مطلب بازگردید.

درک تعریفی که قانون‌گذار از خیار عیب دارد، ممکن است برایتان کمی دشوار باشد؛ اما بااین‌حال، همه افرادی که قصد تنظیم قرارداد را دارند، باید آن را بدانند. چرا که خیارات، می‌توانند منافع شما را در معامله تأمین کرده و جلوی ضررهای بیشتر را بگیرند؛ بنابراین، ضروری است که به دلیل شایع بودن وجود عیب در مورد معاملات مثل خانه، ماشین، موتور و... خیار عیب را ساقط نکرده و در متن تعهدتان بنویسید.

"قانون‌گذار در ماده 422 ق.م این اختیار را این‌طور تعریف کرده است: چنانچه پس از انعقاد قرارداد، مشتری متوجه وجود عیب در مورد معامله (مبیع) شود، این خیار را دارد که یا قرارداد را قبول کرده یا از خریدار ارش (مابه‌تفاوت مبیع سالم و معیب) اخذ کند یا به‌خاطر آن عیب و نقص، معامله را فسخ نماید."

پیش از پرداختن به شرایط تحقق خیار عیب، باید بگوییم که خیار به معنی اختیار است. پس خیار عیب، اختیاری است که به‌واسطه وجود عیب در کالا ایجاد می‌شود. اما به یاد داشته باشید که اگر این عیب به واسطه فریب و پنهان کاری طرف مقابلتان رخ داده باشد، در این صورت شما می‌توانید از طریق خیار تدلیس معامله را برهم زنید.

بر اساس ماده 422 ق.م چه چیزهایی عیب محسوب می‌شوند؟

همه ما در گفتگوهای روزمره واژه عیب را بارهاوبارها به کار برده‌ایم. جدای از معنای لغوی این واژه، عیب در حقوق به نقصی گفته می‌شود که ارزش کالا یا انتفاع (نفع بردن، بهره‌برداری) از مورد معامله را کاهش دهد.

در واقع هدف تمامی افراد از معامله این است که یک کالای سالم و بدون عیب را بخرند؛ بااین‌حال گاهی اوقات به دلایل مختلف این اتفاق نیفتاده و خریدار پس از قرارداد متضرر می‌شود. مثلاً شما خانه‌ای را خریده‌اید که متراژ آن 100 متر است؛ اما پس از تحویل سند خانه متوجه می‌شوید که 10 متر از آنچه مالک گفته، کمتر است. در اینجا می‌توان خانه را معیوب دانست؛ چراکه باعث شده ارزش خانه از یک میلیارد تومان به 900 میلیون تومان کاهش پیدا کند. البته باید بدانید که تشخیص عیب تا حد زیادی به عرف و عادت بستگی دارد. یعنی ممکن است چیزی در نظر مردم یک شهر عیب محسوب شود درحالی‌که مردمان شهرهای دیگر آن مورد را عیب ندانند. (ماده 426 ق.م)

تا این قسمت از مقاله به‌خوبی متوجه شدید که در صورت خرید یک کالای معیوب، می‌توانید معامله را با استناد به خیار فسخ، بر هم بزنید. اما پایان دادن به قرارداد به همین سادگی‌ها نیست و باید شرایط احراز خیار عیب نیز وجود داشته باشد. به همین دلیل به شما توصیه می‌کنیم قبل از انجام هرگونه اقدامی، از خدمات مشاوره حقوقی آنلاین و تلفنی تیم ما استفاده کنید.

شرایط تحقق خیار عیب

چه زمانی می‌توانیم از خیار عیب استفاده کنیم؟ آگاهی از پاسخ این سؤال به‌اندازه اطلاع از انواع خیارات مانند خیار شرط، ضروری است. زیرا همان‌طور که قبل‌تر بیان کردیم ممکن است شما چیزی را عیب بدانید؛ اما عرف آن کالا را معیوب نداند.

پس برای استفاده از این خیار باید به متن قانون رجوع کنیم. قانون‌گذار در مواد مختلف ق.م شرایط اثبات خیار عیب را این‌طور بیان کرده است:

1.   ماده 423 ق.م: عیب در حین معامله وجود داشته و همچنین مخفی باشد.

2.   ماده 424 ق.م: عیب، هنگامی مخفی به شمار می‌آید که مشتری در حین معامله از آن اطلاعی نداشته باشد. حال ممکن است عیب واقعاً مخفی باشد یا اینکه مشتری متوجه وجود آن نشده است؛ بنابراین، اگر فروشنده عیوب کالا را گفته باشد و شما با علم به معیوب‌بودن، خرید کنید، حق استفاده از خیار عیب را ندارید.

3.   ماده 435 ق.م: خیار عیب بعد از اطلاع از آن، فوری است و اگر خریدار پس از متوجه‌شدن، تأخیر کند حق فسخ او ساقط می‌شود.

4.   ماده 425 ق.م: عیبی که بعد از معامله و قبل از قبض در کالا ایجاد شود، در حکم عیب سابق بوده و خریدار می‌تواند از خیار عیب استفاده کند.

دررابطه‌با مورد آخر، باید گفت که: چنانچه در زمان انعقاد قرارداد کالا را رؤیت کنید و سالم باشد؛ اما هنگام تحویل آن متوجه معیوب بودنش بشوید، خیار عیب برای شما محقق می‌شود. {این مورد در خریدهای اینترنتی بسیار شایع است}.

پس از تحقق خیارعیب، خریدار چه راه‌حلی دارد؟

در ماده 422 ق.م 2 راه برای خریداری که به دلیل وجود عیب در مورد معامله، متضرر شده؛ پیش‌بینی شده است:

1.   قبول کردن معامله و گرفتن ارش از فروشنده

3.   فسخ یا همان انحلال معامله توسط صاحب خیار (خریدار)

بنابراین، اگر از حق فسخ خود استفاده نکنید، راه‌حل دومی وجود دارد. اینکه عیب موجود را بپذیرید و از فروشنده تقاضای ارش کنید. در این حالت، معامله همچنان به قوت خود پابرجاست.

و اما راه‌حل دوم که گرفتن ارش از فروشنده است. مقنن در ماده 427 ق.م به‌صورت کامل ارش و نحوه محاسبه آن را توضیح داده است. به بیان بسیار ساده و مختصر: ارش، مابه‌التفاوت کالای سالم با کالای معیوب است که این تفاوت قیمت توسط اهل خبره تعیین می‌شود. منظور از اهل خبره نیز افرادی هستند که درمورد آن معامله و آن کالا، اطلاعات دقیق و خاصی دارند.

و اما جمع‌بندی مطلب

در این نوشته به یکی دیگر از خیارات قانونی پرداختیم. خیار عیب، موضوع مورد بحث ما در این مطلب بود و بر اهمیت آن نیز تأکید فراوانی کردیم. زیرا بسیاری از افراد از چنین اختیار و امتیازی مطلع نبوده و به‌خاطر معیوب بودن مورد معامله، ضررهای فراوانی را متحمل می‌شوند. 

راضیه حبیبی_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی