آشنایی با مفهوم سند و انواع آن

سند، به عنوان ابزاری برای اثبات حق یا رد ادعا در مراجع قانونی، به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: سند رسمی که توسط مقامات دولتی و در حدود اختیارات قانونی تنظیم می‌شود و اعتبار بالایی دارد، و سند عادی که توسط اشخاص تنظیم شده و تا زمانی که مورد انکار یا تردید قرار نگیرد، معتبر است.

معنا و مفهوم انواع سند:

سند در ماده 1248 قانون مدنی به این نحو تعریف شده‌است: سند عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد باشد. دکتر کاتوزیان در تعریف سند این چنین گفته است: نوشته ای که به منظور تحقق بخشیدن و اثبات واقعه حقوقی تنظیم می‌شود؛ بنابراین، هر نوشته مکتوبی که در دادگاه بتوان آن را جهت اقامه دعوا یا دفاع در برابر دعوا به کار برد را سند می‌گویند.

انواع سند کدامند؟

سند به انواع متفاوتی تقسیم‌بندی می‌گردد که هر کدام از آن، اعتبار و ویژگی‌های خاص خود را دارد. به صورت کلی، انواع سند شامل موارد زیر است:

• سند رسمی:

ماده 1287 قانون مدنی در تعریف سند رسمی اذعان داشته: اسنادی که در اداره ثبت اسناد و املاک و یا دفتر اسناد رسمی یا در نزد سایر مامورین رسمی در حدود صلاحیت آنها و بر طبق مقررات‌ قانونی تنظیم شده باشند رسمی است؛ بنابراین هرگاه مامور رسمی در حدود صلاحیت خود و با رعایت قوانین سندی را تنظیم کند آن سند، سند رسمی است و می‌توان در مراجع اداری یا قضایی به آن استناد نمود.

• سند عادی:

هر سندی که فاقد شرایط مذکور در ماده 1287 باشد سند عادی محسوب می‌شود. مهمترین رکن یک سند، امضا یا مهر آن است، در غیر این صورت اگر نوشته فاقد امضا یا مهر باشد، اصلاً سند محسوب نمی‌شود. بهتر است بدانید، هر گاه سند به وسیله یکی از مامورین رسمی تنظیم اسناد تهیه شده، اما مامور صلاحیت تنظیم آن سند را نداشته باشد و یا رعایت ترتیبات مقرره قانونی را در تنظیم سند نکرده باشد، عادی است.

همچنین، هرگاه سند عادی نسخه‌های متعدد داشته باشد، هر یک از آنها در صورتی معتبر است که امضای اصل را داشته باشد و در نهایت، یکی از شرایط سند عادی این است که تاریخ آن فقط درباره اشخاصی که شرکت در تنظیم آنها داشته و ورثه آنان و کسی که به نفع او وصیت شده است معتبر خواهد بود.

سند عادی با رسمی ملک تفاوتهای بسیاری با یکدیگر دارند اما می‌توان گفت مهمترین تفاوت سند عادی و رسمی در این است که: سند رسمی، قدرت اجرایی دارد در حالی که اصل در اسناد عادی، اصل بر عدم قدرت اجرا است. تاریخ سند رسمی، هم از لحاظ اصحاب دعوی و هم از نظر اشخاص ثالث، معتبر است در حالی که تاریخ سند عادی، برای اشخاص ثالث موثر نیست و نمی‌توان در برابر اشخاص ثالث به آن استناد کرد. 

• سند عادی در حکم سند رسمی:

ماده 1291 قانون مدنی، در تعریف سند عادی در حکم سند رسمی آمده است، اسناد عادی در دو مورد اعتبار اسناد رسمی را داشته درباره طرفین و وراث و قائم مقام آنان معتبر است:

1.  اگر طرفی که سند بر علیه او اقامه شده است، سند عادی را تایید و تصدیق کند؛
2.  هر گاه در دادگاه ثابت شود که فرد انکارکننده، در واقع سند را مهر و امضا کرده‌است.

 وجود یکی از شرایط فوق در در سند عادی، سبب در حکم رسمی بودن سند نزد مراجع قضایی می‌شود و باعث می‌گردد سند، علی رغم عادی بودن حکم سند رسمی را پیدا کند.

• سند عادی در حکم لازم الاجرا:

سخن پایانی:

بر اساس ماده 1284 قانون مدنی، سند هر نوشته‌ای است که در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد باشد. سند رسمی که توسط مأموران رسمی و در حدود صلاحیت قانونی تنظیم می‌شود و اعتبار بالایی دارد، و سند عادی که توسط اشخاص تنظیم شده و تا زمان عدم انکار یا تردید معتبر است. در نهایت، نقش هر یک از این اسناد در اثبات حق و دفاع در مراجع قانونی مورد بررسی قرار گرفت.