آثار و عواقب قرارداد

بسیاری از افراد نمی‌دانند با انعقاد قرارداد و امضای آن، پیامدهایی را می‌پذیرند که قانوناً ناچار به انجامش می‌باشند و گمان دارند که در صورت پشیمانی می‌توانند به راحتی و فقط با پاره کردن قرارداد، از قید تعهدات خود رها شوند؛ اما باید بدانید شما با امضای هر قرارداد به وظایف و تعهداتی ملزم شده که برای شما ضمانت اجرایی دارد؛ به همین دلیل قبل از امضای هر قرارداد و معامله ای بهتر است بدانید چه آثار و عواقبی با بستن و انعقاد قرارداد پیش روی شما خواهد بود؛ به همین سبب در این مقاله قصد داریم به بررسی آثار و عواقب قرارداد بپردازیم که دانستن آن خالی از لطف نیست. با ما تا انتهای این مطالب همراه باشید.

 قرارداد چیست؟ قرارداد به چه معناست؟

قرارداد در ماده 183 قانون مدنی با این تعریف آورده شده: عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد؛ بنابراین تعریف، قرارداد عنوان توافق نامه کتبی میان حداقل دو نفر است که بر مبنای آن طرفین ملزم به انجام تعهدات و وظایفی می‌گردند که مورد توافق ایشان قرار گرفته است؛ به طور مثال در قرارداد خرید و فروش خانه، بایع (فروشنده) ملزم به تحویل خانه به خریدار است در مقابل نیز خریدار ثمن (قیمت) معامله را در زمان مقرر شده به فروشنده تحویل می‌دهد همچنین اثر دیگر بیع خانه یا منزل، امکان الزام فروشنده به تنظیم سند رسمی است به گونه ای که در صورت امتناع فروشنده به انتقال سند، خریدار می‌تواند به صورت قانونی الزام وی را از دادگاه بخواهد. به همین دلیل به شما توصیه می‌کنیم قبل از انعقاد هرگونه قرارداد و معامله، از خدمات مشاوره حقوقی آنلاین در زمینه قراردادهای وکیل‌باشی بهره مند شوید.

فسخ قرارداد و شرایط حق فسخ معامله به چه صورت امکان می‌پذیرد؟

یکی از اثراتی که هر معامله یا قرارداد ممکن است داشته باشد، امکان فسخ قرارداد است. فسخ قرارداد و معامله با شروط خاص و شرایط قانونی رخ می‌دهد، زیرا بر اساس اصل لزوم، قراردادها و توافقات لازم به شمار می‌روند؛ به این معنا که شما نمی‌توانید جز در موارد مصرح قانونی، به صورت یک طرفه قرارداد و یا معامله خود را فسخ کنید. در قانون مواردی برای فسخ بیان شده است که با آن خیارات می‌گویند؛ خیار به معنای توانایی و اختیار فسخ عقد یا قرارداد در صورت وقوع شرایط خاص است. از انواع خیارات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خیار مجلس

• خیار حیوان

• خیار عیب

• خیار شرط

• خیار تخلف از شرط

• خیار تاخیر ثمن

• خیار تفلیس

• خیار تدلیس

• خیار غبن

• خیار تبعض صفقه

• خیار رویت

در صورت وجود شرایط هر کدام از خیارات فوق، شما این امکان را دارید که قرارداد را فسخ کنید. اما لازم است بدانید، شما می‌توانید شرایط خاص خود را برای فسخ قرارداد، ضمن عقد تصریح کنید. قبل از این اقدام بهتر است با تهیه پیشنویس وبازنگری در قرارداد، مفاد و مندرجات توافق نامه را مورد بررسی قراردهید. در متن قرارداد یا معامله عموماً بندی وجود دارد به نام حق فسخ، در این بند شما و طرف مقابلتان شرایطی را در نظر می‌گیرید که در صورت وقوع این شرایط، توانایی و اختیار فسخ قرارداد را داشته باشید. به عنوان مثال شما شرط کنید چنانچه ظرف یک هفته فروشنده جهت تنظیم سند در دفترخانه حاضر نشد، شما بتوانید قرارداد را به صورت یک طرفه برهم زنید. برای فسخ قرارداد بهتر است ابتدا اظهارنامه ای مبنی بر فسخ قرارداد، برای طرف مقابل ارسال کنید، در صورتی که وی از فسخ قرارداد امتناع نمود شما می‌توانید دادخواست فسخ معامله یا قرارداد با استناد به خیارات یا شروط ضمن عقد، به دادگاه تقدیم کرده و تقاضای تایید فسخ قرارداد یا معامله کنید.

بطلان قرارداد و شرایط ابطال قرارداد یا معامله به چه صورت است؟

اثر دیگر قرارداد، امکان باطل کردن قرارداد یا معامله به درخواست یکی از طرفین توسط دادگاه است. اما شرایط ابطال قرارداد چیست؟ آیا فرد مقابل شما می‌تواند با دادخواست اعلام بطلان قرارداد، از تعهدات خود سرباز زند؟ قبل از انعقاد قرارداد باید بدانید که نکات ضروری در عقد قرارداد وجود دارد که در صورت عدم رعایت این نکات، چالش هایی زیادی پیش روی شما خواهد بود؛ یکی از این چالش ها بطلان قرارداد است.  در ماده 190 قانون مدنی شرایط بطلان قرارداد به این نحو آورده شده است که: برای صحت هر معامله شرایط ذیل اساسی است:

1.  قصد طرفین و رضای آنها: 

فقدان قصد برای ایجاد قرارداد یا عدم رضایت به انجام معامله آنقدر اهمیت دارد که سبب بطلان قرارداد می‌شود؛ برای مثال در صورتی که فردی در حالت مستی برای خرید خانه معامله منعقد کند، معامله او به دلیل فقدان قصد باطل است زیرا نیت جدی و واقعی برای خرید خانه نداشته است.

2.  اهلیت طرفین در قرارداد: 

اهلیت به معنای توانایی شخص برای انعقاد معامله است. اهلیت به دو دسته تمتع و اهلیت استیفا تقسیم می‌شود. تمام افراد اهلیت تمتع دارند ولی آنچه برای بستن قرارداد نیاز است اهلیت استیفاست که قائم بر اهلیت تمتع می‌باشد، مثلا کودک نابالغ اهلیت تمتع دارد ولی به دلیل نداشتن اهلیت استیفا، معامله او باطل است؛ همچنین دیوانه یا سفیه

3.  موضوع معین که مورد معامله باشد:

درباره این مورد باید اشاره کرد که در معاملات عین معین (زمین، خانه یا ماشین)، موضوع قرارداد، در هنگام بستن قرارداد می‌بایست وجود داشته باشد در غیر این صورت این معامله باطل خواهد بود. در صورت بروز این شرایط شما می‌توانید دادخواست اعلام بطلان خود را با انضمام دلایل و مستندات خود تقدیم دادگاه کنید. دادگاه پس از تشکیل جلسه رسیدگی و بررسی اسناد و مدارک، بطلان قرارداد را اعلام خواهد کرد.

4.  مشروعیت جهت معامله:

در نهایت، اگر موضوع قرارداد جهت نامشروعی داشته باشد و در قرارداد تصریح شود یعنی بدان اشاره گردد، عقد باطل است. به طور مثال فردی خانه ای را به دیگری برای دایر کردن مرکز فساد و فحشا یا قمارخانه بفروشد.

وجه التزام؛ خسارت عدم اجرای تعهد یا تاخیر در اجرای تعهد!

گفتیم که با بستن قرارداد و امضای آن شما به انجام تعهدات ملزم می‌شوید که می‌بایست آن را انجام دهید در غیر این صورت برای شما آثار و پیامدهایی خواهد داشت. یکی از این پیامدها وجه التزام یا عدم اجرای تعهد و یا خسارت تاخیر در انجام تعهد است. حال به این موضوع می‌پردازیم که وجه التزام چیست؟ شرایط دریافت وجه التزام به چه صورت است؟ خسارت عدم انجام تعهد یا تاخیر در انجام تعهد به چه چیز اطلاق می‎‌گردد؟

عموماً در مورد نحوه محاسبه هزینه در قرارداد بین طرفین توافق صورت می‌گیرد. همچنین طرفین قرارداد ممکن است جهت انجام تعهدشان وجه التزام در نظر گیرند. وجه التزام به معنای هزینه و مبلغی است که متعهد برای تضمین قرارداد آن را می پذیرد؛ به این نحو که در صورت عدم ایفای تعهد خود یا تاخیر در انجام آن مبلغ مشخصی را به متعهدله (کسی که به نفع او تعهد شده است) پرداخت کند. اما خسارت عدم انجام تعهد یا تاخیر در انجام تعهد، مبلغ مشخصی ندارد و میزان آن را دادگاه با توجه به شرایط و اوضاع و احوال قرارداد تعیین خواهد کرد. 

سخن پایانی:

همانگونه که در ابتدای این مقاله گفته شد، در این نوشتار با معنا و مفهوم قرارداد، شرایط فسخ قرارداد و همچنین شرایط بطلان قرارداد، نحوه منحل کردن قرارداد یا معامله آشنا شدیم. در نهایت باید گفت بهترین راه برای در امان ماندن از آثار و عواقب ناخواسته از امضای هر معامله و توافقی، تنظیم قرارداد توسط وکلای با تجربه است؛ مجموعه وکیل‌باشی این امکان را در اختیار شما عزیزان گذاشته است که بتوانید درخواست قرارداد سفارشی، تنظیم قرارداد مورد نظر خود را به متخصصان امور قراردادها بسپارید و با خیالی آسوده و اطمینان خاطر با طرف مقابل خود قرارداد منعقد نمایید.

بهناز صفاری_ کارشناس حقوقی وکیل‌باشی